Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň jöw­her paý­ha­syn­dan dö­rän “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byn­da hal­ky­my­zyň baý ta­ry­hy, me­de­ni gym­mat­lyk­la­ry, gö­zel kün­jek­le­ri ba­ra­da söz açy­lyp, şol ýer­de ama­la aşan ru­hy gal­ky­nyş­lar hem bi­rin-bi­rin be­ýan edil­ýär. Ki­tap is­len­dik ugur­da zäh­met çek­ýän adam üçin ýol gör­ke­zi­ji gol­lan­ma bo­lup dur­ýar.
Bu aja­ýyp eser­de dü­şün­di­ri­li­şi­ne gö­rä, Be­ýik Ýü­pek ýo­ly ga­dy­my­ýet­de we or­ta asyr­lar­da Hy­taý bi­len Alyn­ky Azi­ýa­ny, Or­ta­ýer deň­zi­ni bir­leş­di­ren hal­ka­ra ýo­lu­nyň hem-de iç­ki ker­wen ýol­la­ry­nyň ro­wa­ýa­ta öw­rü­len şert­li ady­dyr. As­lyn­da, “Be­ýik Ýü­pek ýo­ly” diý­lip, ta­ry­ha gi­ri­zi­len dü­şün­jä­niň dö­reý­şi­niň örän tä­sin­di­gi­ni ba­ryp-ha, or­ta asyr­lar­da we­ne­si­ýa­ly tä­jir, ge­og­raf, ja­han­keş­de Mar­ko Po­lo­nyň bu ýo­la “Ýü­pek ýo­ly” di­ýen ady be­ren­di­gi­ni, bu adal­ga­ny hä­zir­ki za­man lek­si­ka­my­za gi­ri­ze­niň bol­sa, ne­mes aly­my Fer­di­nand Fon Riht­go­fen­di­gi­ni hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­by­ny oka­ny­myz­da ma­gat göz ýe­tir­ýä­ris.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň bel­leý­şi ýa­ly, bu ýol adam­zat yk­bal­la­ry­nyň ösü­şi­ne tä­sir eden gah­ry­man­çy­lyk­ly hem yk­lym­la­ryň halk­la­ry­nyň dost-do­gan­ly­gy­ny ba­ky­ýe­te öw­ren al­tyn ýol­dur. Bu ýo­luň al­tyn hal­ka­sy ha­sap­lan­ýan Wa­ta­ny­myz­da onuň mer­ke­zi lo­gis­ti­ka dü­zü­mi gaý­ta­dan di­kel­dil­ýär, halk­la­ryň we ýurt­la­ryň öza­ra ýa­kyn­laş­ma­gy­na, ola­ryň ara­syn­da sy­ýa­sy, söw­da-yk­dy­sa­dy, me­de­ni-yn­san­per­wer gat­na­şyk­la­ryň ýo­la go­ýul­ma­gy üçin yg­ty­bar­ly bin­ýat­la­ryň ke­ma­la gel­me­gi­ne ýar­dam be­ril­ýär.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da ama­la aşy­ryl­ýan nus­ga­lyk iş­le­riň ne­ti­je­sin­de, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň kä­mil, hä­zir­ki za­man nus­ga­sy dö­re­dil­ýär. Bu bol­sa, ýur­du­myz­dan dün­ýä­niň çar kün­jü­ne edil­ýän gat­naw­la­ryň bar­ha ýyg­jam­laş­ma­gy­ny şert­len­dir­ýär. Gü­neş­li ýur­du­myz­da üs­ta­şyr ge­çel­ge­ler, dep­gin­li gu­rul­ýan ga­ra ýol­lar, hal­ka­ra de­re­je­sin­de gu­rul­ýan po­lat, ho­wa we de­ňiz ýol­lar, köp­rü­ler, ýo­lag­çy gat­nat­mak hem-de ýük­le­ri da­şa­mak bi­len bag­ly dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän iş­ler, ha­ky­kat­dan-da, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň gaý­ta­dan gal­kyn­ma­gy­dyr.
Ki­tap­da­ky ro­wa­ýat­lar, he­ka­ýa­lar, er­te­ki­ler, na­kyl­lar, ta­ry­hy mag­lu­mat­lar Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ge­çen ugur­la­ry­nyň ta­ry­hy­ny jan­lan­dyr­ýan owa­dan su­rat­lar, aý­ra­tyn hem il­kin­ji ge­zek köp­çü­li­ge ýe­ti­ri­len kar­ta çyz­gy­sy us­sat pe­der­le­ri­mi­ze bo­lan buý­san­jy­my­zy art­dyr­ýar. Ki­tap­da bu ýo­luň şöh­rat­ly ta­ry­hy bi­len aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly bo­lan ga­dy­my şä­her­le­ri­mi­ziň, umu­man, ýer-ýurt at­la­ry­nyň ge­lip çy­ky­şy ba­ra­da yl­my mag­lu­mat­lar be­ril­ýär. Sö­zü­miz gu­ry bol­maz ýa­ly, ge­liň, gür­rü­ňi edil­ýän aja­ýyp ki­tap­dan kä­bir my­sal­la­ra ýüz­le­ne­liň: “Gür­genç şä­he­ri­niň ady hem “Hüýr” hem-de “Gen­jim” söz­le­ri­niň ut­gaş­ma­gyn­dan dö­räp­dir”, “Ir dö­wür­ler­de-de hal­ky­myz Kas­pi deň­zi­ni Ha­zar, Amy­der­ýa­ny bol­sa, Jeý­hun di­ýip at­lan­dy­ryp­dyr”, “Dä­li Jeý­hu­ny bol­sa, şon­dan soň Amy­der­ýa, ýag­ny “Amu­lyň der­ýa­sy” di­ýip at­lan­dy­ryp­dyr­lar di­ýen pi­kir hem bar. Der­ýa­nyň ady­nyň ge­lip çy­ky­şy ha­kyn­da­ky yl­my çak­la­ma­la­ryň bir ýa-da iki däl­di­gi hem bel­le­nip ge­çil­me­li­dir”.
Ki­tap­da azyk, dok­ma önüm­le­ri­niň, ma­ta­la­ryň gör­nüş­le­ri, der­man ösüm­lik­le­ri, eke­ran­çy­lyk, mal­dar­çy­lyk, mi­we­çi­lik we beý­le­ki ugur­lar bir­me-bir be­ýan edil­ýär. Aja­ýyp ki­tap­da­ky: “Hal­wa­nyň kün­jü­den, hoz­dan, ba­dam­dan üzüm şi­re­sin­de, ary ba­lyn­da ýa­ty­ry­lyp süý­je­di­len, go­ýun ýa­gyn­a ýa­ty­ry­lan ma­ňyz­ly dür­li gör­nüş­le­ri ta­py­lyp­dyr. Üzüm ba­za­ryn­da ka­ka­dy­lan, ter mi­we­ler köp eke­ni. Şa­ly ba­za­ryn­da ak tü­wi, gy­zyl tü­wi, gy­zyl güýz­lük bug­daý, ar­pa, jö­wen, ýal­pyl­dap du­ran da­ry hal­ta­lap ha­tar­la­nyp­dyr” di­ýen jüm­le­ler diý­seň gym­mat­ly mag­lu­mat­lar­dyr.
Ker­wen­le­riň esa­sy ýü­ki ýü­pek bo­lup­dyr. Ýe­ňil, yk­jam, hy­ry­da­ry köp we gym­mat­ly ha­ryt bo­lan ýü­pe­gi uzak ara­ly­ga äkit­mek hem amat­ly bo­lup­dyr. Bu ýo­luň ýurt­la­ry­ny we halk­la­ry­ny bi­ri-bi­ri­ne ýa­kyn­laş­dyr­mak­da dip­lo­mat hök­mün­de çy­kyş edip ge­len Türk­me­nis­ta­nyň için­den geç­me­gi­ne-de, hut tut aga­jy­nyň bi­ziň Wa­ta­ny­myz­da go­wy ös­ýän­di­gi­niň se­bäp bo­lan bol­ma­gam müm­kin. Bu ba­ra­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz bu aja­ýyp ese­rin­de şeý­le ýaz­ýar: “Bu şert­li at­lan­dyr­ma ker­wen ýo­lun­dan Hy­taý­dan Gün­ba­ta­ra köp­san­ly ha­ryt­la­ryň, esa­san hem, ýü­pe­giň da­şa­lan­dy­gy bi­len bag­ly bo­lup dur­ýar”. Se­bä­bi türk­men ýü­pe­gi­niň hi­li­niň ýo­ka­ry­dy­gy hem­me­le­re mä­lim­dir. Şo­nuň üçin dün­ýä ba­za­ryn­da oňa bo­lan is­leg has ýo­ka­ry bo­lup­dyr.
Bi­ziň gür­rü­ňi­ni et­jek bol­ýan ýe­ne-de bir ro­wa­ýa­ty­myz gym­mat­ly gol­lan­ma­da­ky ro­wa­ýat­la­ryň iň aja­ýyp­la­ry­nyň bi­ri­dir. Onuň maz­mu­ny şeý­le: “Kö­ne­ür­gen­jiň üs­ti bi­len Amu­la bar­ýan ker­wen­dä­ki ja­han­keş­de­ler Nej­med­din Kub­ra­nyň ak pa­ta­sy­ny al­mak hem-de onuň öwüt-ün­dew­le­ri­ni diň­le­mek üçin ýa­ny­na bar­ýar­lar. Olar: “Hez­re­ti pir, biz bir ja­han­keş­de adam­lar. Ge­zen ýe­ri­miz­den del ha­ryt alyp, öz ili­mi­ze äkid­ýä­ris. Söw­da-sa­tyk ed­ýä­ris. Ýurt­la­ryň ah­wa­ly­ny, ha­ba­ry­ny ýe­tir­ýä­ris. Kim­den nä­hi­li ýag­şy söz, öwüt eşit­sek, hem­me­ler bi­len paý­laş­ýa­rys. He­mi­şe ýol­da gez­ýän adam­lar nä­me bi­len meş­gul bol­sa­lar go­wy? Bi­ze şeý­le bir pent ber, goý, ol pent­le­riň hik­me­ti, tä­si­ri bü­tin öm­rü­mi­ze ýe­ter­lik bol­sun!” di­ýip, ha­ýyş ed­ýär­ler.
Pir hez­ret­le­ri myh­man­la­ry­nyň ha­ýy­şy­ny diň­län­soň: “Ömür ýe­ňil-ýel­paý ötül­ýän men­zil däl, em­ma şu al­ty ama­ly ber­jaý et­se­ňiz, ekin meý­da­ny­na taş­lan her bir dä­nä­ňiz müň bo­lar. Da­ýym ýa­dy­ňyz­da bol­sun…” di­ýip, ola­ra berk ber­jaý edil­me­li al­ty ama­ly pent ed­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň bu ki­ta­by ýaş nes­li ter­bi­ýe­le­mek­de, türk­men hal­ky­nyň geç­mi­şi­ne bo­lan buý­san­jy­ny, ta­ry­hy­na bo­lan gu­wan­jy­ny art­dyr­mak­da, mil­li däp-des­sur­la­ry­myz ba­ra­da­ky dü­şün­je­le­ri­ni baý­laş­dyr­mak­da gym­mat­ly çeş­me­dir.
Goý, şu­nuň ýa­ly aja­ýyp ki­tap­la­ry hal­ky­my­za peş­geş ber­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak, be­lent tu­tum­ly iş­le­ri he­mi­şe ro­waç bol­sun!

Aý­je­ren Al­la­ýe­wa,
Türk­men oba ho­ja­lyk ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА