Gül­läp ös­ýän Wa­ta­ny­myz­da “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” ýy­ly Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ýol­baş­çy­ly­gyn­da tä­ze ösüş­le­re bes­len­ýär. Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rü­niň giň ge­rim­li öz­gert­me­le­ri Wa­ta­ny­my­zyň şöh­rat­ly ta­ry­hy­na al­tyn harp­lar bi­len ýa­zyl­ýar. Bin­ýa­dy berk­den tu­tu­lan eziz ýur­du­myz ösüş­le­riň aý­dyň ýo­lun­da be­dew ba­dy bi­len ynam­ly öňe bar­ýar, be­lent sep­git­le­ri na­zar­la­ýar. El­bet­de, şeý­le ösüş­le­riň sa­ka­syn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň hal­ky üçin ed­ýän ýa­daw­syz ala­da­la­ry dur­ýar.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz türk­men hal­ky­na ta­ry­hy­myz ba­ra­da­ky aja­ýyp mag­lu­mat­la­ry, ro­wa­ýat­la­ry hem-de yl­my ga­ra­ýyş­la­ry özün­de jem­le­ýän “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­by­ny peş­geş ber­di. 2018-nji ýy­lyň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” diý­lip, yg­lan edil­me­gi Ýü­pek ýo­ly bi­len bag­la­ny­şyk­ly ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ry öw­ren­mä­ge uly müm­kin­çi­lik dö­ret­di. Be­ýik Ýü­pek ýo­ly yk­lym­la­ry söw­da we me­de­ni gat­na­şyk­lar ar­ka­ly bir­leş­dir­ýän ýol­dur. Bu ýol do­gan­ly­gyň, dost­lu­gyň ýo­ly bo­lup, yn­san­la­ryň do­gan­lyk köp­rü­si­ni eme­le ge­ti­ren ýol­dur. Bu ýol bi­ziň eý­ýa­my­my­zyň bi­rin­ji müň­ýyl­ly­gyn­da Gün­do­gar bi­len Gün­ba­ta­ryň ara­syn­da söw­da we hyz­mat­daş­lyk gat­na­şyk­la­ry­nyň ýo­ly bo­lup, hyz­mat edip­dir. Bu ýol halk­la­ryň ara­syn­da­ky dür­li ugur­lar­da­ky – sy­ýa­sy, yk­dy­sa­dy, me­de­ni gat­na­şyk­la­ry ös­dür­mek­de mö­hüm äh­mi­ýet­li bo­lup­dyr. Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da Gür­genç, Şäh­ris­tan, Nu­saý, Merw, Sa­rahs, Abi­werd, De­his­tan we Amul ýa­ly şä­her­ler esa­sy or­ny eýe­läp­dir.
Bil­şi­miz ýa­ly, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ge­çen ýy­lyň ahy­ryn­da Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň, Me­de­ni­ýet mi­nistr­li­gi­niň Ta­ry­hy we me­de­ni ýa­dy­gär­lik­le­ri go­ra­mak, öw­ren­mek we di­kelt­mek ba­ra­da­ky mil­li mü­dir­li­gi bi­len bi­le­lik­de taý­ýar­lan Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da ýer­le­şen Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­dä­ki ta­ry­hy-me­de­ni ýa­dy­gär­lik­ler­de ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­ni ge­çir­me­giň Döw­let mak­sat­na­ma­sy­ny tas­syk­la­dy. Mak­sat­na­ma 2018-2021-nji ýyl­lar üçin ni­ýet­le­ni­lip, da­şa­ry ýurt­la­ryň yl­my-bar­lag mer­kez­le­ri bi­len hal­ka­ra yl­my gat­na­şyk­la­ry­nyň ýo­la go­ýul­ma­gy­ny we hyz­mat­daş­ly­gyň ös­dü­ril­me­gi­ni, ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­ne meş­hur alym­la­ryň çe­kil­me­gi­ni göz öňün­de tut­ýar. Türk­me­nis­tan sö­züň do­ly ma­ny­syn­da dün­ýä ar­heo­lo­gi­ýa yl­my­nyň tü­ke­nik­siz ha­zy­na­sy ha­sap­la­nyl­ýar. Bu top­rak­da daş asy­ryn­dan baş­lap, giç­ki or­ta asyr­la­ra çen­li ta­ry­hy ösü­şiň tap­gyr­la­ry­na şa­ýat­lyk ed­ýän ýa­dy­gär­lik­le­riň en­çe­me­si sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Ga­dy­my ta­ry­hy­my­zy öw­ren­mek ba­bat­da al­nyp ba­ryl­ýan ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­niň ne­ti­je­sin­de, Daň­da­na­kan­dan ta­py­lan tä­sin ta­pyn­dy­lar gün­do­gar luk­man­çy­ly­gy­nyň şol dö­wür­de pa­jar­lap ösen­di­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär.
Be­ýik Ýü­pek ýo­ly Hy­ta­ýy Azi­ýa we Ýew­ro­pa bi­len bag­la­nyş­dyr­ýan söw­da ker­wen ýo­lu­dyr. Hy­ta­ýyň da­şa­ry ýurt­la­ra çy­kar­ýan ha­ryt­la­ry di­ňe bir ýü­pek ma­ta­dan yba­rat bol­man, eý­sem, çaý, far­for, be­zeg üçin bo­ýag, ka­gyz önüm­le­ri ýa­ly ha­ryt­lar bo­lup­dyr. Bu­lar Ýew­ro­pa­nyň ba­zar­la­ryn­da geç­gin­li ha­ryt­lar ha­sap­la­nyp­dyr. Ýö­ne Hy­ta­ýyň esa­sy ha­ryt­la­ry­nyň ýü­pek­di­gi­ni na­za­ra alyp, bu söw­da ýo­lu­na “Be­ýik Ýü­pek ýo­ly” di­ýip at be­rip­dir­ler. Hy­taý ha­ryt­la­ry ýüz­ler­çe ýyl­la­ryň do­wa­myn­da Par­fi­ýa döw­le­ti­niň üs­tün­den geç­ýän söw­da ýol­la­ry ar­ka­ly grek-rim dün­ýä­si­ne äki­di­lip­dir.
Ta­ryh­çy alym­la­ryň ýaz­mak­la­ry­na gö­rä, hy­taý­ly­lar mun­dan 5 müň ýyl ozal, ýü­pek gur­çu­gyn­dan ýü­pek al­ma­gyň usu­ly­ny ta­pyp­dyr­lar. Ro­wa­ýa­ta gö­rä, il­kin­ji ýü­pe­giň alyn­ma­gy im­pe­ra­tor aýal Si Ling-Çi ta­ra­pyn­dan üs­ti açy­lyp­dyr. Ol çaý içip otyr­ka, kä­se­si­ne agaç­dan ýü­pek gur­çu­gy­nyň pi­le­si ga­çyp­dyr. Ha­çan-da, ol kä­se­den çy­kar­jak bo­lup, pi­lä­ni çe­ken­de, pi­le­den ýü­pek sa­pa­gy sozulyp baş­lap­dyr we il­kin­ji ge­zek ýü­pek sa­pa­gy al­nyp­dyr.
Hy­taý tä­jir­le­ri öz ha­ryt­la­ry­ny Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ba­zar­ly şä­her­le­ri bo­lan Sa­mar­kant­da, Bu­ha­ra­da, Amul­da, Ho­rezm­de, Merw­de we beý­le­ki şä­her­ler­de ýer­läp­dir­ler. Adat­ça, hy­taý­ly tä­jir­ler harytlaryny Merw­den gü­nor­ta-gün­ba­ta­ra Ni­şa­pu­ra (Eý­ra­na) el­tip­dir­ler, ýer­li tä­jir­ler bol­sa, ha­ryt­la­ry Si­ri­ýa, on­dan aň­ryk gä­mi­le­re ýük­läp, Mü­sü­re, Wi­zan­ti­ýa, Ita­li­ýa ýe­ti­rip­dir­ler.
Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň bir­nä­çe şa­ha­la­ry bo­lup, olar dün­ýä­niň dür­li kün­je­gi­ne uzap­dyr. Ola­ryň bi­ri Ow­ga­nys­ta­nyň üs­ti bi­len Hin­dis­ta­na gi­den bol­sa, beý­le­ki­si Wol­ga der­ýa­sy­nyň üs­ti bi­len Gün­do­gar Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na gi­dip­dir. Ýü­pek ýo­lu­nyň şa­ha­la­ry bi­len Hy­ta­ýyň, Hin­dis­ta­nyň we Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ha­ryt­la­ry Ki­ýew, Now­go­rod, Mosk­wa ýa­ly ga­dy­my rus şä­her­le­ri­ne hem ýe­tip­dir. Şeý­le­lik bi­len, Be­ýik Ýü­pek ýo­ly hal­ka­ra söw­da gat­na­şyk­la­ry­nyň ös­me­gin­de, halk­la­ryň ýa­kyn­laş­ma­gyn­da mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bo­lup­dyr. Be­ýik Ýü­pek ýo­ly di­ňe bir Gün­do­gar bi­len Gün­ba­ta­ry bir­leş­di­ren söw­da ýo­ly bol­man, eý­sem, hal­ka­ra yk­dy­sa­dy, sy­ýa­sy, teh­no­lo­gik we me­de­ni öza­ra gat­na­şyk­la­ra ýol açan, halk­la­ry ýa­kyn­laş­dy­ryp, ösü­şe kuw­wat­ly iter­gi be­ren ýol­dur.
Bu gün­ki gün Be­ýik Ýü­pek ýo­ly eziz Ar­ka­da­gy­my­zyň taý­syz ta­gal­la­la­ry­nyň ne­ti­je­sin­de, dost­luk ýo­lu­na öw­rül­di. Bu ugur­da ama­la aşy­ryl­ýan giň ge­rim­li tas­la­ma­lar halk­la­ryň ja­na-jan bäh­bi­di­ne hyz­mat ed­ýär. Ine, şeý­le ägirt uly tas­la­ma­la­ryň sa­ka­syn­da du­ran Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak, tut­ýan il-ýurt bäh­bit­li iş­le­ri he­mi­şe ro­waç­lyk­la­ra bes­len­sin!

Bahar ŞAMÄMMEDOWA,
S. A. Ny­ýa­zow adyn­da­ky TO­HU-nyň uly mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА