Ede­bi­ýa­ta, sun­ga­ta, me­de­ni­ýe­te ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri uly hor­mat go­ýup gel­ýän mer­da­na hal­ky­myz hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň taý­syz ta­gal­la­la­ry bi­len her ýylyň 27-nji iýunynda Me­de­ni­ýet we sun­gat iş­gär­le­ri­niň hem-de Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň şyg­ry­ýet gü­nü­ni şat­lyk-şa­ga­laň bi­len bel­läp geç­ýär. Ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ryň, su­ngat us­sat­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da ge­çi­ril­ýän çä­re­le­re bag­ty­ýar ra­ýat­la­ry­myz, aý­ra­ty­nam, ýaş­la­ry­myz uly hö­wes bi­len gat­naş­ýar­lar. Uly ha­ly­pa us­sat­lar ýat­la­nyl­ýan, şy­gyrlar okal­ýan, şi­rin aý­dym-saz­lar diň­le­nil­ýän çä­re­ler ola­ra gat­naş­ýan­la­ryň ru­hu­ny gö­ter­ýär.
Ede­bi­ýa­ty­my­zyň, sun­ga­ty­my­zyň, me­de­ni­ýe­ti­mi­ziň ta­ry­hyn­da öç­me­jek yz gal­dy­ran ha­ly­pa ar­tist­le­riň, re­žiss­ýor­la­ryň, ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ryň, aý­dym­çy­lar­dyr sa­zan­da­la­ryň, su­rat­keş­le­riň adyny sa­na­saň so­ga­by bar­.
Yk­ba­ly­ny teatr hem ki­no sun­ga­ty­na ba­gyş edip, tebigy ze­hi­ni bi­len te­at­ryň sah­na­syn­da hem ki­no sun­ga­tyn­da jan­lan­dy­ran ýat­da ga­ly­jy keşp­le­ri bi­len hal­kyň aňyn­da mü­di­mi­lik gal­ma­gy ba­şa­ran ha­ly­pa­la­ryň bi­ri hem Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa­dyr. Nur­je­mal daý­za mil­li teatr sun­ga­ty­my­zyň düý­bü­ni tu­tan il­kin­ji ar­tist­le­riň ha­ta­ry­na gir­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, ki­no­re­žiss­ýor Al­ty Gar­ly­ýe­wiň meş­hur “Aý­gyt­ly ädim” fil­min­dä­ki baş gah­ry­man Aý­na­nyň goň­şu­sy Um­sa­gü­lüň keş­bi­ni Nur­je­mal daý­za­nyň jan­lan­dy­ry­şy hä­li-hä­zir­le­rem göz öňü­miz­den gi­de­nok. Ýog­sam, Um­sa­gü­lüň keş­bi ikin­ji orun­da­ky keşp­le­riň ha­ta­ry­na gir­ýär. Ol Hal­na­zar ba­ýyň og­ly Bal­ly üçin Aý­na­nyň eje­si Ma­ma­nyň ýa­ny­na ge­lip, söz aýd­ýar. Ma­ma ör-gök­den ge­lip, Bal­ly­nyň “tel­pe­gi agan­ly­gy­ny”, özü­niň hem öň­ki aýa­lyn­dan ça­ga­sy­nyň bar­ly­gy­ny aý­dan­da, Um­sa­gül oňa: “A, sen Me­re­de ge­leň­de, ça­gaň ýok­mu­dy? A, Aý­na nä­me?” diý­ýär. Şon­da Um­sa­gül bi­len Ma­ma jak-jaklaşyp gü­lüş­ýär­ler. Bu sah­na bol­sa, fil­mi diý­seň be­ze­ýär. Şo­nuň ýa­ly keşp jan­lan­dyr­mak­lyk her bir ar­tist­den us­sat­ly­gy ta­lap ed­ýär. Şu ýer­de rus teatr sun­ga­ty­nyň düý­bü­ni tu­tu­jy Kons­tan­tin Sta­nis­laws­ki­niň “Ki­çi keşp ýok, ki­çi akt­ýor bar” di­ýen pä­him­li söz­le­ri bi­yg­ty­ýar ýa­dy­ňa düş­ýär. Nur­je­mal daý­za­nyň ki­no sun­ga­tyn­da şow­ly çy­kan keşp­le­ri­niň ýe­ne-de bi­ri “Aşyr aga­nyň höt­jet­li­gi” fil­min­dä­ki Ge­rek ejä­niň keş­bi­dir.
Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa 1913-nji ýyl­da Gyp­jak oba­syn­da (häzirki Aşgabat şäheriniň Bagtyýarlyk etrabynyň Gypjak ýaşaýyş toplumy) do­gul­ýar. Ol en­tek al­ty ýa­şyn­da­ka, ene mäh­rin­den ga­lyp, ka­ka­sy­nyň elin­de ter­bi­ýe­len­ýär. Nur­je­ma­lyň ka­ka­sy ök­de bag­ban bo­lup­dyr, em­ma ol ir aradan çykýar. Soňra Nur­je­mal şol wagt­ky Ene Ku­ly­ýe­wa­nyň ady­ny gö­ter­ýän çagalar öýü­ne ýer­leş­di­ril­ýär. Nur­je­ma­la Daş­kent­dä­ki Orta Azi­ýa döwlet uni­wer­si­te­tin­de oka­mak hem mi­ýes­ser ed­ýär. Ol bu ýokary okuw mek­de­bin­de özü­niň ze­hin­li ta­lyp­dygyny gör­kez­me­gi ba­şar­ýar. Şo­nuň üçin hem ony oku­wy­nyň üçün­ji ýyl­ly­gyn­daka hü­när­men­le­riň ýet­mez­çi­lik ed­ýän­di­gi se­bäp­li Ker­ki et­rap ar­çyn­ly­gy­nyň aýal­lar gu­ra­ma­sy­na işe ýol­la­ýar­lar.
Bir ge­zek Nur­je­mal Ker­ki­den iş bi­len Te­je­ne ug­ra­dy­lan­da, oňa bu ýer­däki te­atrda “Aý­je­mal” spek­tak­ly­na to­ma­şa et­mek mi­ýes­ser ed­ýär. Bu oý­na to­ma­şa eden Nur­je­ma­lyň ar­tist­le­riň keşp dö­re­di­şi­ne sy­ny otur­ýar. Ol spek­tak­la gat­na­şan ar­tist­ler bi­len tan­şyp, şon­da kä­bir aktýorlaryň aýal keş­bi­ni dö­re­di­şi­ne geň galýar. Ar­tist­ler teatr­da ze­nan ar­tist­le­riň ýet­mez­çi­lik ed­ýän­di­gi se­bäp­li, çyk­gyn­syz ýag­daý­da şeýt­me­li bol­ýan­dyk­la­ry­ny oňa dü­şün­dir­ýär­ler we teatr­da ar­tistlige gel­me­gi tek­lip ed­ýär­ler. Nur­je­mal bir­ba­da ikir­jiň­len­se-de, soň­ra ra­zy­lyk ber­ýär.
Şeý­dip, 1932-nji ýyl­da Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa türk­men dra­ma te­at­ry­na işe gel­ýär. Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa te­at­ryň sah­na­syn­da il­kin­ji ge­zek dra­ma­turg Ga­ra­ja Bu­ru­no­wyň “On se­kiz gark edi­len­ler” oý­nun­da Gü­lüň, täjik ýazyjysy Ham­za He­kim­zada Ny­ýa­zy­nyň “Baý we bat­rak” dra­ma­syn­da Je­mi­lä­niň şeý­le-de “Üç duş­man” at­ly oýun­da mu­gal­ly­myň keşp­le­ri­ni dö­red­ýär.
Soň­ra Nur­je­mal dra­ma te­at­ryň ýa­nyn­da­ky stu­di­ýada oka­ýar. Stu­di­ýa­ny üs­tün­lik­li ta­mam­lan Nur­je­mal dra­ma teatr­da işe baş­la­ýar. Nur­je­mal teatr­da iş­län döw­ri en­çe­me spek­takl­lar­da çy­kyş edip, dür­li ýaş­da­ky, hä­si­ýet­dä­ki, dür­li kär­dä­ki, dür­li gy­lyk-hä­si­ýet­li ze­nan keşp­le­riň en­çe­me­si­ni dö­redýär. Dra­ma­turg­lar Bazar Ama­now bi­len Hojanepes Ça­ry­ýe­wiň “Zöh­re we Ta­hyr” pýe­sa­syn­da päk söý­gi­niň ny­şa­ny bo­lup, hal­ky­my­zyň aňy­na si­ňen Zöh­rä­niň, “Şa­se­nem we Ga­ryp­da” Şa­se­ne­miň, Ber­di Ker­ba­ba­ýe­wiň “Hüýr­luk­ga-Hem­ra” pýesa­syn­da Gül­je­mi­lä­niň, Garaja Bu­ru­no­wyň “Gö­rog­ly­syn­da” Aga­ýu­nus pe­ri­niň, Bazar Ama­now bi­len Garaja Bu­ru­no­wyň “Keý­mir kör” dra­ma­syn­da asyl­ly gyz Kü­m­şüň, Guseýin Muh­ta­ro­wyň “Al­lan aga­nyň maş­ga­la­syn­da” öý bi­ke­si Bi­bi­niň, Berdi Ker­ba­ba­ýe­wiň “Magtymgulusynda” Ýaz­gü­lüň, Bazar Ama­no­wyň “Ke­mi­ne­sin­de” Hal­ly­gö­ze­liň, Hydyr Der­ýa­ýe­wiň “Yk­ba­lyn­da” Uzu­gyň eje­si Oraz­sol­ta­nyň, şo­nuň ýa­ly-da öz­bek dra­ma­tur­gy Seýit Ah­me­diň “Ge­lin­le­riň goz­ga­la­ňyn­da” goň­şy aýa­lyň keşp­le­ri­ni us­sat­lyk bi­len dö­re­dip, teatr muş­dak­la­ry­nyň söý­gü­si­ne my­na­syp bol­ýar.
Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa­nyň di­ňe bir te­at­ryň sah­na­sy­ny be­ze­män, eý­sem, ki­no­film­le­rde-de unudylmajak keşpleri ýerine ýetirendigini hem bel­le­me­li­di­ris. Ol türk­men ki­no sun­ga­ty­na uly go­şant go­şup, halk köp­çü­li­gi­niň aňyn­da gal­ma­gy ba­şa­ran ze­nan ar­tist­le­riň ha­ta­ryn­da ta­nal­ýar. Nur­je­mal daý­za­nyň meş­hur “Aý­gyt­ly ädim” hem-de “Aşyr aga­nyň höt­jet­li­gi” film­le­rin­de dö­re­den aja­ýyp keşp­le­rin­den da­şa­ry “Ço­pan og­ly”, “Aý­na”, “Il­kin­ji ek­za­men” at­ly film­ler­de dö­re­den keşp­le­ri hem ýatlanmaga mynasyp kinolardyr.
As­lyn­da, Nur­je­mal daý­za is­le te­at­ryň sah­na­syn­da bol­sun, is­le-de ki­no­film­de, hat­da ikin­ji de­re­je­li keş­bi bi­len hem to­ma­şa­çy­ny özü­ne ma­ýyl et­me­gi ba­şa­rar­dy. Bu bol­sa Nur­je­mal daý­za­nyň ber­len te­bi­gy ze­hin­li­li­gin­den ny­şan­dy. Ol esa­sy işin­den sy­pyn­sa, ki­no sun­ga­ty bi­len hem ýa­kyn ara­gat­na­şyk­da bol­ar­dy. Ol “Türk­men­film” ki­nos­tu­di­ýa­syn­da di­ňe bir keşp dö­ret­mek bi­len çäk­len­män, eý­sem, gaý­ry döw­let­le­riň film­le­ri­ni türk­men di­li­ne ge­çir­mek­den hem çet­de dur­maz­dy. Nur­je­mal daý­za sö­züň do­ly ma­ny­syn­da tüýs sun­ga­ta ber­len ze­hin di­ýil­ýän­ler­den­di.
— Yk­bal me­ni Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa, Sö­ýün Aman­gel­di­ýew ýa­ly päk ýü­rek­li yn­san­lar bi­len sa­taş­dy­ryp, köp ýyl­la­ryň do­wa­myn­da olar bi­len ag­zy­bir­lik­de ýa­şa­ma­gy peş­geş ber­di. Men 1977-nji ýyl­da Sö­ýü­now­la­ryň maş­ga­la­sy­na ge­lin bo­lup gel­dim. Ýig­ri­mi ýy­la go­laý wag­tyň için­de gaý­ne­nem Nur­je­mal Sö­ýü­no­wa bi­len bir işik­den gi­rip çyk­dyk. Nur­je­mal daý­za ça­ga­lyk­dan ýe­tim ga­lyp, dur­mu­şyň köp kyn­çy­lyk­la­ry­ny gö­ren bol­sa-da, ol üýt­ge­şik adam­kär­çi­lik­li, pes päl­li, şa­dy­ýan aýal­dy. Ol özü­niň ça­ga­lyk ýyl­la­ry ba­ra­da ja­ny­gyp gür­rüň be­rer­di. Nur­je­mal daý­za­nyň ar­tist­li­gi öý­de-de bil­dir­ýär­di. Onuň gür­leý­şi, he­zil edip gül­şi öýe be­zeg ber­ýär­di. Bir gün goň­şy otag­dan ga­ty­rak ses­ler eşi­dil­di. Men ýu­waş­lyk bi­len se­ret­sem, gaý­ne­nem bi­len gaý­na­tam — Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Sö­ýün Aman­gel­di­ýew iki­si spek­tak­lyň bir bö­le­gi­ni taý­ýar­lyk geç­ýän eken­ler. Bu­la­ryň öz­le­ri­ne yna­ny­lan keşp­le­ri us­sat­lar­ça ýe­ri­ne ýe­ti­riş­le­ri­ni ke­se­sin­den syn­lap dur­şu­ma men haý­ran­lar gal­ýar­dym.
Gaý­ne­nem dür­li tagamly na­har­la­ry bi­şir­mä­ge ök­de­di. Onuň eli hem, di­li hem süý­jü­di. Ag­tyk­la­ry­nyň mek­dep­de alan ba­ha­la­ry­na gu­wa­nyp, “Me­niň og­lum alym bo­lar, pro­fes­sor bo­lup ýe­ti­şer” di­ýip öwgüsini ýetirýärdi. Gaý­ne­nem­den gö­rel­de alar­lyk zat ju­da köpdi. Ol ga­py­dan ätlän adam­y çaý­syz-çö­rek­siz goý­ber­mez­di. Ýa­şa­ýan öýü­mi­ziň has­sa­ha­na­nyň ýa­nyn­da ýer­leş­ýän­di­gi se­bäp­li, we­la­ýat­lar­dan has­sa­ha­na be­jer­gi al­ma­ga ge­len adam­la­ryň hos­sar­la­ry ýa­şa­mak üçin sal­gy so­rap how­ly­my­zyň der­we­ze­si­ni ka­kar­dy­lar. Gaý­ne­nem bol­sa, şol adam­la­ryň so­ra­ýan sal­gy­sy­nam aý­dar­dy, ça­ýy­ny su­wu­nam be­rer­di – di­ýip, Nur­je­mal daý­za­nyň gel­ni Aý­je­mal Sö­ýü­no­wa gaý­ne­ne­si ba­ra­da­ky ýa­kym­ly ýat­la­ma­la­ry­ny be­ýan ed­ýär.
Nur­je­mal daý­za te­at­ryň sah­na­syn­da ýa­rym asyr­dan hem gow­rak wagt iş­lä­nin­den soň hor­mat­ly dynç al­şa çyk­ýar. Onuň zäh­met dep­der­çe­sin­de di­ňe iki sa­ny ýaz­gy bar. Ola­ryň bi­rä dra­ma te­at­ry­na işe gi­ren­li­gi, beý­le­ki­si bol­sa çy­kan­ly­gy ba­ra­da. Nur­je­mal daý­za­nyň te­bi­gy ber­len ze­hi­ni, yh­la­sy, ukyp ba­şar­ny­gy, er­jel­li­gi, zäh­met­sö­ýer­li­gi So­na we Su­raý My­ra­do­wa­lar, Sa­byr Ata­ýe­wa ýa­ly bel­li sun­gat us­sat­la­ry­nyň ha­ta­ry­na go­şul­ma­gy­na, “Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti” di­ýen hor­mat­ly adyň eýe­si bol­mak­ly­gy­na ge­tir­di.
Hä­zir Nur­je­mal daý­za­nyň dört og­lun­dan ýe­di ag­ty­gy, on bir çow­lu­gy bar. Olar sun­ga­ta yk­ba­ly­ny ba­gyş eden ene­le­ri­ne, ata Wa­ta­ny­my­za, Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň ama­la aşyr­ýan be­lent tu­tum­ly iş­le­ri­ne gu­wa­nyp, okap hem zäh­met çe­kip, dur­mu­şyň hö­zi­ri­ni gö­rüp ýa­şa­ýar­lar.
Ha­wa, bu päk ýü­rek­li yn­san, guý­ma­gur­sak ze­hin­li ze­nan ba­ra­da­ky ýag­şy ýat­la­ma­lar onuň muş­dak­la­ry­nyň, şä­girt­le­ri­niň, sun­ga­ty­na sar­pa goý­ýan­la­ryň aňyn­dan hiç ha­çan öç­mez.

Ak­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew,
ki­no sun­ga­ty­ny öw­re­ni­ji.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА