Adam­zat köp wagtdan bäri sport bi­len meş­gul­la­nýar. To­ply oýunlaryň peýda bolmagy hem ir­ki dö­wür­ler­den göz­baş al­ýar. Mü­sür­de ta­py­lan di­war şekillerinde aýak bi­len oý­nal­ýan to­puň suraty çe­ki­lip­dir. Hat­da şol dö­wür­ler­den ga­lan dia­met­ri 7,5 sm bo­lan de­ri­den ýa-da ken­dir­den edilen top­lar hä­zir­ki wagt­da bir­nä­çe mu­zeý­de saklanýar. Ola­ryň 2500 ýyl ozal­ky dö­wür­le­re de­giş­lidigi çak­la­nyl­ýar. Ga­dy­my grek şa­hy­ry Go­mer öz eser­le­ri­niň bi­rin­de top bi­len oý­nal­ýan oýun ba­ra­da ýatlaýar. Mi­la­dy­dan ozal­ky 2500-nji ýyl­la­ra de­giş­li Hy­taý­da ýe­re dür­tü­len iki naý­za­nyň ara­syn­dan to­py depip ge­çi­rmek arkaly oý­nal­ýan oýun ba­ra­da mag­lu­mat­lar bar. Or­ta Azi­ýa halk­la­ry­nyň ara­syn­da bol­sa, gyz­lar­dan we og­lan­lar­dan dü­zü­len to­par­la­ryň to­py el de­gir­mez­den, di­ňe aýak we kel­le bi­len urup, gar­şy­daş der­we­zä ge­çir­ip oý­na­lýan oý­un ba­ra­da ýaz­gy­lar bar. Bel­li alym Mah­myt Kaş­gar­ly “Di­wa­ny lu­gat at-türk” ki­ta­byn­da we beý­le­ki bir­nä­çe ta­ryh­çy­lar öz eser­le­rin­de tür­ki halk­la­ryň “te­pük” at­ly oýun oý­nan­dyk­la­ry­ny bel­le­ýär­ler. Bu oý­nuň düz­gün­le­ri hä­zir­ki fut­bo­luň­ka meň­zeş bolupdyr. Ýag­ny, oýun­da to­pa el de­gir­mek, meý­dan­ça­dan çy­karmak we gö­dek he­re­ket bi­len düz­gü­ni boz­mak gadagan edilipdir. Me­de­ni­ýet­leriň köpüsinde mal­la­ryň içi ho­wa­ly içe­ge­le­ri­niň de­ri bi­len gap­lan­ma­gy ar­ka­ly top­lar ti­ki­lip­dir. Hy­taý­da bol­sa, de­ri­niň içi­ne ýüň dy­kyl­yp, top ýa­sa­lyp­dyr. Aýak bi­len oý­nal­ýan top dür­li me­de­ni­ýet­ler­de birmeň­zeş oý­na­lyp, hä­zir­ki fut­bo­la iň go­laý gör­nü­şi XVII asyr­da Ang­li­ýa­da peý­da bo­lup­dyr. 1841-nji ýyl­da fut­bol to­pu­nyň to­ga­lak bol­ma­ly­dy­gy ka­bul edi­lip­dir. 1848-nji ýyl­da “Kemb­rij düz­gün­le­ri” at­ly fut­bol ka­da­la­ry girizilipdir we bu düz­güne görä il­kin­ji du­şu­şyk Kemb­rij­de ta­lyp­la­ryň ara­syn­da ge­çi­ri­lip­dir. 1855-nji ýyl­da iň­lis to­pa­ry il­kin­ji ge­zek da­şa­ry ýur­da, ýagny Ger­ma­ni­ýa­ fut­bol oýnamaga gidýär. Şondan soňra Germaniýada hem futbola gyzyklanma artyp başlaýar. 1857-nji ýyl­da Ang­li­ýa­da il­kin­ji fut­bol klu­by “Shef­field Club” açylýar. 1863-nji ýyl­da ýurt­da Fut­bol fe­de­ra­si­ýa­sy dö­re­dil­ýär. 1871-nji ýyl­da Ang­li­ýa­nyň Fe­de­ra­si­ýa Ku­bo­gy ýa­ry­şy baş­lan­ýar. 1872-nji ýyl­da Ang­li­ýa bi­len Şot­lan­di­ýa­nyň ýy­gyn­dy to­par­larynyň arasynda il­kin­ji du­şu­şyk ge­çi­ril­ýär. Soň­ky ýyl­lar­da Ýew­ro­pa­da we beý­le­ki ýurt­lar­da fut­bol fe­de­ra­si­ýa­la­ry dö­re­dil­ýär we spor­tuň bu gör­nü­şi­ne tä­ze düz­gün­ler gi­ri­zil­ýär. Ame­ri­ka yk­ly­myn­da bol­sa, il­kin­ji fut­bol fe­de­ra­si­ýa­synyň düýbi  Ar­gen­ti­na­da tutulýar. 1904-nji ýyl­da Bel­gi­ýa, Fran­si­ýa, Da­ni­ýa, Gol­lan­di­ýa, Is­pa­ni­ýa, Şwe­si­ýa, Şweý­sa­ri­ýa döw­let­le­ri FI­FA-ny (Hal­ka­ra Fut­bol As­sos­ia­si­ýa­lar Bi­le­le­şi­gi) dö­red­ýär. 1908-nji ýyl­da Lon­don­da ge­çi­ri­len Olim­pi­ýa oýun­la­ryn­da fut­bol olim­pi­ýa Oýun­la­ry­nyň mak­sat­na­­ma­sy­na gi­ri­zil­ýär. 1844-nji ýyl­da Çarlz Gu­di­r wul­ka­ni­zir­len­ýän re­zi­niň pa­ten­ti­ni alan­dan soň­ra, fut­bol top­la­ry has döw­re­bap ýag­daý­da ön­dü­ri­lip baş­lan­ýar. 1950-nji ýyl­lar­da ak reňk­li fut­bol top­la­ry, 1960-njy ýyl­lar­da 20 al­ty­gy­raň we 12 bäş­gy­raň bö­lek­den ti­ki­len top­lar peý­da bol­ýar. 1970-nji ýyl­da Mek­si­ka­da ge­çi­ri­len Dün­ýä çem­pio­na­tyn­da te­le­wi­zor­dan to­ma­şa ed­ýän­le­re has go­wy gö­rün­me­gi üçin ak-ga­ra top­lar­da oý­nal­ýar. Ga­ra al­ty­gy­raň şe­kil­ler fut­bol­çy­la­ra-da to­py aň­sat­lyk bi­len yzar­la­ma­ga müm­kin­çi­lik döredýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА