Ha­kim Abul­ka­sym Man­sur Ha­san Fer­döw­si (935-1020) pars şa­hy­ry, epi­ki poe­ma “Şa­na­ma­nyň” aw­to­ry, şeý­le hem “Ýu­sup – Zü­leý­ha” des­sa­ny oňa de­giş­li ha­sap edil­ýär. Ol uly meş­hur­ly­ga eýe bolup, Eý­ran­da, Tä­ji­gis­tan­da, Öz­be­gis­tan­da we Ow­ga­nys­tan­da mil­li şa­hyr ha­sap­lan­ýar. Fer­döw­si 935-nji ýyl­­da Ho­ra­sa­nyň Tus şä­he­ri­niň tö­we­rek­le­rin­de daý­han maş­ga­la­syn­da dün­ýä in­ýär.
Fer­döw­si­niň ça­ga­lyk we ýaş­lyk ýyl­la­ry ba­ra­da mag­lu­mat ýok di­ýen ýa­ly. Ol şol döw­rüň go­wy bi­li­mi­ni alyp­dyr we Eý­ra­nyň şol za­man­da­ky ede­bi dil­le­rin­de – arap­ça we pars­ça er­kin gür­läp­dir. Hat­da ol peh­le­wi di­lin­den hem ha­bar­ly bo­lup­dyr. Fer­döw­si yl­ma aý­ra­tyn hor­mat go­ýup­dyr. “Sen akyl­ly-baş­ly ýol göz­le, bi­lim al­mak üçin bü­tin dün­ýä­ni sök”di­ýip ol aý­dyp­dyr. Ol “ha­kim” (akyl­dar, alym) la­ka­my­na çuň­ňur we giň bi­li­mi se­bäp­li eýe bo­lup­dyr.
Fer­döw­si uzak wagt­lap Gaz­na­da ýa­şap­dyr we Sol­tan Mah­myt Gaz­na­wy­nyň hyz­ma­tyn­da bo­lup­dyr. Ol “Şa­na­ma­ny” hem oňa ba­gyş­lap ýaz­ýar.
Onuň mes­ne­wi žan­ryn­da ýa­zan baş ese­ri “Şa­na­ma” epo­sy bo­lup, onuň möç­be­ri “Il­lia­da­ny” we “Odis­se­ýa­ny” bi­le­lik­de ala­nyň­da-da, iki es­se köp­dür. Dür­li ha­sap­la­ma­la­ra gö­rä, Fer­döw­si bu gah­ry­man­çy­lyk­ly ese­ri­ni ýaz­ma­ga öm­rü­niň 35 ýy­ly­ny sarp edip­dir. “Şa­na­ma” giň we sal­dam­ly ta­ry­hy eser bo­lup, dün­ýä­niň we adam­za­dyň ýa­ra­dy­ly­şyn­dan soň, il­kin­ji pa­ty­şa Ke­ýu­mer­siň pa­ty­şa­lyk eden döw­ri ba­ra­da­ky he­ka­ýa bi­len baş­lan­ýar. “Şa­na­ma­nyň” gah­ry­man­çy­lyk­ly bö­lü­min­de päl­wan Za­lyň we onuň og­ly Rüs­te­miň har­by gah­ry­man­çy­ly­gy we ola­ryň adam ba­şar­ny­gyn­dan ar­tyk güýç­le­ri ba­ra­da gür­rüň be­ril­ýär. Sy­ýa­wuş ha­kyn­da­ky he­ka­ýa­da bol­sa, Wa­tan go­ra­gy äh­li zat­dan ile­ri tu­tul­ýar.
“Şa­na­ma” 60 müň beýt­den yba­rat bo­lup, Eý­ra­nyň 53 hö­küm­da­ry­nyň pa­ty­şa­lyk eden döw­rü­ni öz içi­ne al­ýar. Fer­döw­si­niň özi poe­ma­sy­nyň di­ňe pa­ty­şa­lyk­lar hak­da­dy­gy­ny öňe sür­se-de, hü­när­men­ler aw­to­ryň ula­nan çeş­me­le­ri­ne bag­ly­lyk­da ony üç sa­ny uly ug­ra – mi­fo­lo­gik, ro­wa­ýa­ty (päl­wan­lar ba­ra­da) we ta­ry­hy bö­lek­le­re böl­ýär­ler. Fer­döw­si res­mi sa­sa­nid ta­ry­hy eser­le­ri­ne sal­gy­la­nyp, pa­ty­şa­ly­gy 4 di­nas­ti­ýa böl­ýär: Peş­da­di­ler, (2441 ýyl do­lan­dyr­ýar) Ke­ýa­ni­ler (732 ýyl), Eş­ka­ni­ler (200 ýyl) we Sa­sa­nid­ler (501 ýyl).
Be­ýik şa­hyr 1020-nji ýyl­da ara­dan çyk­ýar. Şa­hy­ryň gu­bu­ry­na 1934-nji ýyl­da dog­lan gü­nü­niň 1000 ýyl­ly­gy my­na­sy­bet­li aram­gäh gu­rul­dy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА