Is­le gyz­gyn bol­sun, is­le so­wuk, ter­mos­lar guý­lan su­wuk­ly­gy uzak wagt­lap bol­şy ýa­ly sak­la­ýar. Eý­sem, nä­dip?! Onuň ýe­ke-täk se­bä­bi bar – wa­ku­um. Ýag­ny howasyz boş­luk. Ter­mos­da iki gat­lak bol­ýar. Daş­­ky gat­lak me­tal­dan, iç­ki gat­lak adat­ça aý­na­dan ýa­sal­ýar. Iki­si­niň ara­syn­da­ky boş­luk­da­ky ho­wa bü­tin­leý di­ýen ýa­ly alyn­ýar. Ho­wa­nyň ýok ýe­rin­de ho­wa mo­le­ku­la­la­ry bol­man­soň, için­den da­şy­na ýa-da da­şyn­dan içi­ne ýy­ly­lyk ge­çir­me­ýär. Şol se­bäp­li ter­mo­syň için­dä­ki zat il­ki so­wuk bol­sa, so­wuk­ly­gy­na, gyz­gyn bol­sa, gyz­gyn­ly­gy­na gal­ýar.
Wa­ku­um­ly, ýag­ny ho­wa­syz boş­lu­gyň ge­çi­ri­ji­siz aý­ra­tyn­ly­gy­nyň bar­dy­gy 1643-nji ýyl­da ital­ýan fi­zi­gi Ewan­je­lis­ta Tor­ri­çel­li­niň hä­zir­ki ter­mo­metr­le­riň ata­sy ha­sap­lan­ýan si­map­ly ba­ro­met­ri oý­lap ta­pa­nyn­dan bä­ri mä­lim­dir. Em­ma wa­kuu­my sak­lap bil­jek we şol bir­wagt­da ýy­ly­ly­gy ge­çir­me­ýän ma­te­ri­al şol dö­wür­ler­de ýok­dy. Ter­mos il­ki­ba­da azyk önüm­le­ri­ni sak­la­mak üçin däl-de, la­bo­ra­to­ri­ýa şert­le­rin­de su­wuk­ly­gy we ga­zy sak­la­mak üçin iş­le­nip dü­zül­di. Iň­lis fi­zi­gi Jeýms Dýuar 1890-njy ýyl­lar­da­ky bu açy­şy­nyň pa­ten­ti­ni al­ma­dy we ylym-bi­lim eda­ra­la­ry­na sow­gat et­di. Dýua­ryň kö­mek­çi­si Reýn­hold Bur­ger bu en­ja­myň gel­je­gi­niň ulu­dy­gy­na göz ýe­ti­rip, 1903-nji ýyl­da öz wa­ta­nyn­da pa­ten­ti­ni al­ýar. En­ja­myň ady­ny kes­git­le­mek üçin ýa­ryş yg­lan ed­ýär. Ne­ti­je­de, grek­çe­de “ýy­ly­lyk” diý­me­gi aň­lad­ýan “Ther­mos” sö­zi saý­lan­ýar we beý­le­ki dil­le­re hem şeý­le geç­ýär. Ter­mo­syň has go­wy ta­nal­ma­gy­na De­mir­ga­zyk we Gü­nor­ta pol­ýu­sa gid­ýän, be­ýik dag­la­ra çyk­ýan sy­ýa­hat­çy­la­ryň tä­si­ri uly bol­ýar. Dün­ýä­niň iň çet kün­je­gi­ne gi­di­len­de, ko­fe­ni gyz­gyn sak­lap bil­ýän gap adam­lar­da uly ynam dö­re­dýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА