An­tark­ti­ka­da­ky çöl

An­tark­ti­ka diý­len­de, gar­ly we buz­ly ýer göz öňü­ňe gel­ýär. Ýer ýü­zü­niň otu­rym­ly ýa­şa­ýyş bol­ma­dyk bu kün­je­gi gu­rak bolmagy bilen tapawutlanýar. Bu­zuň ga­lyň­ly­gy­nyň möç­be­ri kä­ýa­rym 5 km-e ýet­ýär. Yk­ly­myň Wik­to­ri­ýa ýe­rindäki Mak-Mer­do gu­ry jül­gesine bol­sa, hiç ha­çan gar ýag­man­dyr. 4800 ine­dör­dül km meý­da­ny bo­lan bu ýe­re soň­ky ge­zek mun­dan 2 mil­li­on ýyl ozal, ýa­gyş ýa­gan­dy­gy çak­la­nyl­ýar. Bu ýe­riň te­bi­gy şert­le­ri­niň Mars pla­ne­ta­sy­na meň­zeş­di­gi aý­dyl­ýar. Daş-tö­we­re­gi ýe­liň tä­si­ri bi­len üýt­ge­şik şe­kil alan ga­ýa­lar bi­len ör­tü­len jül­ge­de hiç hi­li jan­dar ýa­şa­ma­ýar. Bu ýer­dä­ki şe­ma­lyň tiz­li­gi kä­ma­hal sa­gat­da 320 km-e ýetýär. Gar ýag­ma­ýan­ly­gy­nyň se­bä­bi hem yzy­gi­der­li öwüs­ýän ýel ha­sap­lan­ýar. Ol ýer­de gaz wul­kan­la­ry­nyň atyl­ma­gy ne­ti­je­sin­de, dö­rän de­şik­ler hem örän aja­ýyp te­bi­gy gör­nü­şi eme­le ge­tir­ýär. Hiç ha­çan ýa­gyn ýag­man­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, bu ýer­de köl hem bar. Onuň ýe­ras­ty akym­la­ryň ne­ti­je­sin­de dö­rän­di­gi çak­la­nyl­ýar. Köl­de haý­sy­dyr bir jan­da­ryň ýa­şap-ýa­şa­ma­ýan­dy­gy ba­ra­da yl­my bar­lag­lar do­wam ed­ýär. Hä­zi­re çen­li ge­çi­ri­len bar­lag­la­ryň ne­ti­je­sin­de, ýa­şaý­şyň ala­ma­ty hök­mün­de kä­bir daş­lar­da şöh­le­den ener­gi­ýa al­ýan bak­te­ri­ýa­lar ta­pyl­dy.
Meý­da­ny bo­ýun­ça Ýew­ro­pa­dan we Awst­ra­li­ýa­dan uly bo­lan An­tark­ti­ka bu ugurda bä­şin­ji ha­sap­lan­ýar. Aşa so­wuk ho­wa bu ýer­de adam­la­ryň ýa­şa­ma­gy üçin amat­ly däl. Em­ma köp ýyl­dan bä­ri ol ýer­de yl­my bar­lag­lar ge­çir­mek üçin dür­li des­ga­lar, ho­wa gä­mi­le­ri­niň uçup-gon­ma­gy üçin meý­dan­lar, gä­mi­le­riň ýa­naş­ma­gy üçin port­lar we yl­my bar­lag mer­kez­le­ri dö­re­dil­di.
An­tark­ti­ka asman jisimleriniň kö­pü­sin­den soň­ra açy­lyp­dyr. Gü­nor­ta pol­ýus­da il­kin­ji bar­lag­lar 1772-1775-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da bel­li sy­ýa­hat­çy Jeýms Ku­kuň ýol­baş­çy­ly­gyn­da ama­la aşy­ryl­ýar. 1820-nji ýyl­lar­da Rus ge­og­ra­fik jem­gy­ýe­ti­niň ag­za­sy, de­ňiz­çi, as­ly ne­mes bo­lan Fad­deý Bel­lins­gau­ze­niň ýol­baş­çy­ly­gyn­da­ky to­par has gi­ňiş­le­ýin bar­lag­la­ry ge­çir­ýär. Şol dö­wür­ler iň­lis we fran­suz alym­la­ry ol ýer­le­riň kar­ta­sy­ny çyzýarlar. 1956-njy ýyl­da Tä­ze Ze­lan­di­ýa yk­ly­myň hiç bir döw­le­te de­giş­li bol­ma­ly däl­di­gi­ni tek­lip et­di. 1959-njy ýyl­da An­tark­ti­ka yla­la­şy­gy­na gol çe­kil­ýär. Oňa laýyklykda, bu ýer­de te­bi­ga­ta ze­per ýe­ti­rip bil­jek äh­li iş­ler ga­da­gan edil­ýär. Di­ňe yl­my bar­lag­la­ry ge­çir­mä­ge rug­sat edil­ýär. Yk­lym­da ýy­lyň is­len­dik pas­lyn­da 1000 tö­we­re­gi adam ýa­şa­ýar. Ola­ryň kö­pü­si alym­lar, şeý­le hem tä­sin kün­je­gi gör­mä­ge bar­ýan sy­ýa­hat­çy­lar­dyr.