Dünýäniň elekt­rik ener­gi­ýa­sy­nyň önüm­çi­li­gi­niň 40 gö­te­rim­den gow­ra­gy kömrüň pa­ýy­na düş­ýär. Şeý­le­lik­de, kö­mür elekt­rik ener­gi­ýa­sy­nyň iň esa­sy çeş­me­si bo­lup hyz­mat ed­ýär. Kö­mür gor­la­ry­nyň köp­lü­gi­niň, el­ýe­ter­li­li­gi­niň we bü­tin dün­ýä­de giň­den ýaý­ran­ly­gy­nyň ha­sa­by­na dün­ýä ener­ge­ti­ka­syn­da esa­sy or­ny eýe­le­ýär. Köm­rüň hä­zir­ki ga­zy­lyp çy­ka­ry­ly­şy­nyň muk­da­ry­na la­ýyk­lyk­da, onuň gor­la­ry­nyň 869 mil­liard ton­na ba­ra­bar­dy­gy çak edil­ýär. Bu bol­sa, köm­rüň ýe­ne-de 115 ýy­la ýet­jek­di­gi­ni aň­lad­ýar. Şeý­le hem köm­rüň uly gor­la­ry­nyň Azi­ýa­da we Gü­nor­ta Af­ri­ka­da ýer­leş­ýän­di­gi bel­le­nip ge­çil­ýär. Soň­ky wagt­lar­da köm­rüň ýa­kyl­ma­gy­nyň ho­wa­nyň glo­bal öz­ger­me­gi bi­len bag­la­nyş­dy­ryl­ma­gy, sarp edil­ýän ener­gi­ýa­nyň uly pa­ýy­nyň köm­re de­giş­li­di­gi­ni gör­kez­ýär. Sarp edilýän kömrüň 90 gö­te­rimi dün­ýä­niň 10 ýur­dun­da ga­zy­lyp alyn­ýar.

10. Uk­rai­na – 2013-nji ýyl­da ýurtda köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy 64,976 mil­li­on ton­na deň bo­lup­dyr. Ýurtda 2016-njy ýyl­da köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy 40,86 mil­li­on ton­na deň bolupdyr. 2017-nji ýyl­da bol­sa, köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy 14,5 gö­te­rim pe­se dü­şüp­dir. Ýur­duň Ener­ge­ti­ka we kö­mür ener­gi­ýa­sy mi­nistr­li­gi­niň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, 2017-nji ýyl­da Uk­rai­na­da 34,916 mil­li­on ton­na kö­mür çy­ka­ry­lyp­dyr. Ýöne “British Petroleum”-yň maglumatlaryna görä, şol ýyl Ukrainada je­mi 34,375 mil­li­on ton­na kö­mür gazylyp alnypdyr.
9. Ko­lum­bi­ýa – 2013-nji ýyl­da ýurtda kö­mrüň çy­ka­ry­ly­şy­nyň de­re­je­si 85,5 mil­li­on ton­na ýet­di. Bu bol­sa, ön­dü­ril­me­gi mak­sat edi­len 89 mil­li­on ton­na­dan 4 % pes­dir. Köm­rüň eks­por­ty 94,3 %-e deň bol­dy. Ýur­duň Mag­dan ga­zyp aly­jy se­na­ga­ty­nyň mil­li agent­li­gi ga­zy­lyp alyn­ýan peý­da­ly mag­dan­la­ryň 18% ösen­li­gi ba­ra­da habar berdi.
8. Ga­za­gys­tan – kö­mür çy­kar­mak­da se­ki­zin­ji or­ny eýe­le­ýär. 2012-nji ýy­lyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, bu ýer­de 116,6 mil­li­on ton­na kö­mür çy­ka­ryl­dy. Sarp edi­li­şi­ni göz öňün­de tu­ta­nyň­da, on­da Ga­za­gys­tan 12-nji or­ny eýe­le­ýär, şu­nuň bi­len bir­lik­de, äh­li elekt­rik be­ket­le­ri­niň kuw­wat­lyk­la­ry­ny he­re­ke­te gi­riz­mek üçin köm­rüň 85 gö­te­ri­mi ula­nyl­ýar. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, ýurt­da kö­mür äti­ýaç­lyk­la­ry 33,6 mil­liard ton­na tö­we­re­gi. Ga­za­gys­tan­da 400-den gow­rak kö­mür käni bar.
7. Gü­nor­ta Af­ri­ka Res­pub­li­ka­sy – ýurtda ýyl­da 260 mil­li­on ton­na kö­mür çy­ka­ry­lyp, kö­mür ga­zyp al­mak­da ýe­din­ji or­ny eýe­le­ýär, eks­port et­mek­de bol­sa, al­tyn­jy orun­da dur­ýar. 2012-nji ýy­lyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, köm­rüň eks­por­ty 74 mil­li­on ton­na deň bo­lup­dyr. GAR, esa­san hem, Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na, Hy­ta­ýa we Hin­dis­ta­na kö­mür ug­rad­ýar. Bel­le­nip ge­çi­li­şi­ne gö­rä, ýur­duň 90 % köm­ri elekt­rik ener­gi­ýa­sy­ny ön­dür­mek üçin ula­nyl­ýar.
6. Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ýa­sy – kö­mür çy­kar­ma­gyň de­re­je­si bo­ýun­ça al­tyn­jy orun­da dur­ýar. 2012-nji ýy­lyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, ga­zy­lyp al­nan köm­rüň möç­be­ri 354,8 mil­li­on ton­na deň bo­lup, onuň 80 %-i ener­ge­tik kö­mür, ga­lan bö­le­gi bol­sa, koks­ kö­mrü­dir. Rus­si­ýa köm­ri sarp et­me­giň de­re­je­si bo­ýun­ça bä­şin­ji or­ny eýe­le­ýär. 2012-nji ýy­lyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, ýurt­da 134 mil­li­on ton­na kö­mür eks­port edi­lip, bu ugurda dün­ýä­de üçün­ji or­ny eýeleýär.
5. In­do­ne­zi­ýa – 386 mil­li­on ton­na gör­ke­zi­ji­si bi­len kö­mür çy­kar­mak bo­ýun­ça bä­şin­ji or­ny eýe­le­ýär. In­do­ne­zi­ýa we Awst­ra­li­ýa uzak wagt­lap, deň gör­ke­zi­ji­le­ri bi­len kö­mür çy­kar­mak­da esa­sy bäs­deş­ler bol­dy. Ýö­ne 2011-nji ýyl­da In­do­ne­zi­ýa Awst­ra­li­ýa­dan öňe geç­se-de, hä­zir Awst­ra­li­ýa bu ugur­da se­bit­de li­der­li­gi­ni sak­la­ýar. In­do­ne­zi­ýa­da köm­rüň 44 %-i elekt­rik ener­gi­ýa­sy­ny ön­dür­mek üçin ula­nyl­ýar. 2012-nji ýy­lyň maglumatlaryna la­ýyk­lyk­da, ýurt­da köm­rüň äti­ýaç­lyk gor­la­ry­nyň muk­da­ry 5,5 mil­liard ton­na deň.
4. Awst­ra­li­ýa – bu ýurtda köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy 2013-nji ýyl­da 413 mil­li­on ton­na ýe­tip, bu ugurda dün­ýä­de dör­dün­ji or­ny eýe­le­ýär. Ýurt­da köm­rüň 90 %-i eks­port edil­ýär. Awst­ra­li­ýa köm­ri eks­port et­mek­de dün­ýä­de öň­däki orun­la­ryň bi­ri­ni eýe­le­ýär. 2012-nji ýyl­da köm­rüň eks­por­ty 384 mil­li­on ton­na ba­ra­bar bo­lup, kö­mür äti­ýaç­lyk­la­ry­nyň möç­be­ri­niň 76,4 mil­liard ton­na deň­di­gi aý­dyl­ýar.
3. Hin­dis­tan – bu ýurtda köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy 605 mil­li­on ton­na ba­ra­bar bo­lup, dün­ýä­de bu ugur­da üçün­ji or­ny eýe­le­ýär. Hin­dis­tan dün­ýä­de kö­mür ulan­ma­gyň de­re­je­si bo­ýun­ça hem üçün­ji ýer­de dur­ýar. Şeý­le hem bu ýurt köm­ri im­port ed­ýän iri üç ýur­duň bi­ri bo­lup, onuň möç­be­ri ýyl­da 160 mil­li­on ton­na ba­ra­bar­dyr. Bu ba­bat­da Hy­taý we Ýa­po­ni­ýa öň­de­li­gi eýe­le­ýär. Ýur­duň 68 % elekt­rik ener­gi­ýa­sy kö­mür bi­len iş­le­ýän be­ket­ler­de ön­dü­ril­ýär.
2. ABŞ – ýurtda köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy 2012–2013-nji ýyl­la­ryň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, 922 mil­li­on ton­na deň bo­lup, çen bi­len dün­ýä­dä­ki kö­mür çy­ka­ry­ly­şy­nyň de­re­je­si­niň 13 %-ine deň­dir. Bu ýurt ikin­ji iri ön­dü­ri­ji, şeý­le hem dün­ýä­de ikin­ji iri sarp edi­ji­dir. Ýur­duň 37 % elekt­rik ener­gi­ýa­sy kö­mür bi­len iş­le­ýän be­ket­ler­de ön­dü­ril­ýär. ABŞ-da­ky kö­mür äti­ýaç­lyk­la­ry 237 mil­liard ton­na deň­dir.
1. Hy­taý – 30 ýyl­dan gow­rak wagt bä­ri dün­ýä­de iň iri kö­mür ga­zyp al­ýan ýurt hök­mün­de li­der­li­gi­ni sak­la­ýar. 2013-nji ýy­lyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, ýurt­da köm­rüň ga­zy­lyp al­ny­şy 3,7 mil­liard ton­na deň bo­lup, bu gör­ke­zi­ji dün­ýä­de köm­rüň çy­ka­ry­ly­şy­nyň 47 %-ine ba­ra­bar­dyr. Şeý­le hem ýurt­da dün­ýä de­re­je­sin­de ula­nyl­ýan köm­rüň deň ýa­ry­syn­dan gow­ra­gy sarp edil­ýär. Ýurt 2012-nji ýy­lyň mag­lu­mat­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, 114,5 mil­liard ton­na kö­mür gor­la­ry bi­len üçün­ji or­ny eýe­le­ýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА