Tangram

Äh­li halk­lar­da ça­ga­la­ryň ukyp-ba­şar­nyk­la­ry­ny bar­la­mak, kä­mil­leş­dir­mek üçin dür­li oýun­lar, tap­ma­ça­lar, ma­tal­lar we beý­le­ki güý­men­je­ler bo­lup­dyr. Şeý­le oýun­la­ryň bi­ri hem ir­ki dö­wür­ler­de peý­da bo­lan tang­ram­dyr. 7 sa­ny tag­ta bö­le­ji­gin­den yba­rat bo­lan bu tang­ram­dan dür­li şe­kil­le­ri ýa­sa­mak öz ukyp-ba­şar­ny­gy­ňa, hy­ýa­ly güý­jü­ňi ula­nyp bil­me­gi­ňe bag­ly­dyr. Bir­leş­di­ri­len­de dört­burç­luk şe­kil­li bol­ýan tag­ta bö­lek­le­ri dür­li ulu­lyk­da­ky üç­burç­luk we dört­burç­luk bö­le­jik­ler­den yba­rat. Bu oýun geo­met­ri­ýa­ny has aň­sat öw­ren­mä­ge ýar­dam ed­ýär. Onuň düz­gün­le­ri hem ýö­ne­keý. Olardan bö­lek­le­riň ýe­ri­ni üýt­ge­dip, ýüz­ler­çe şe­ki­li dö­ret­mek müm­kin. Öň­ki dö­wür­de agaç­dan ýa­sa­lan bu oý­na­waç hä­zir­ki wagt­da plast­mas­sa­dan ýa-da ka­gyz­dan hem ön­dü­ril­ýär. Tang­ra­my ýe­ke­lik­de we maş­ga­la ag­za­la­ry­nyň äh­li­si bi­len hem oý­na­mak müm­kin. Aý­ra­tyn ukyp ta­lap et­me­ýän tang­ram wag­ty­ňy­zy peý­da­ly ge­çir­mä­ge, dö­re­di­ji­lik uky­by­ňy­zy art­dyr­ma­ga ýar­dam ed­ýär.
Bu oý­nuň ha­çan peý­da bo­lan­dy­gy ba­ra­da anyk mag­lu­mat ýok.
Tap­ma­ça oýun­la­ry­nyň hü­när­me­ni ame­ri­ka­ly Sa­mu­el Loý­duň pi­ki­ri­ne gö­rä, tang­ram 4 müň ýyl­dan bä­ri bar. Onuň ýe­di bö­lek­den yba­rat bol­ma­gy­nyň hem Gün­do­gar me­de­ni­ýe­tin­de bu sa­nyň şow­ly ha­sap­lan­ýan­dy­gy bi­len bag­ly­dy­gy bel­le­nil­ýär. Bu bö­lek­le­riň Gü­ni, Aýy, Mar­sy, Ýu­pi­te­ri, Sa­tur­ny, Mer­ku­ri­ni we We­ne­ra­ny ala­mat­lan­dyr­ýan­dy­gy hem aý­dyl­ýar. 1742-nji ýyl­da Ýa­po­ni­ýa­da, 1813-nji ýyl­da Hy­taý­da çap edi­len ki­tap­da bu oýun ba­ra­da gür­rüň edil­ýär. XIX asy­ryň baş­la­ryn­da Ýew­ro­pa­da we Ame­ri­ka­da hem tang­ram oý­ny, on­dan nä­hi­li şe­kil­le­ri dö­re­dip bol­jak­dy­gy ba­ra­da ki­tap­lar çap edi­lip baş­lan­ýar. Pi­fa­go­ryň tab­li­sa­sy­ny hem tang­ram ar­ka­ly dö­re­den­di­gi aý­dyl­ýar. Hä­zir­ki wagt­da tang­ra­myň komp­ýu­ter­de oý­nal­ýan gör­nü­şi hem bar.
Bu oýun bir­nä­çe asyr­dan bä­ri dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ryn­da ça­ga­la­ryň we ýet­gin­jek­le­riň ara­syn­da meş­hur­ly­gy­ny sak­lap gel­ýär. Soň­ky ýyl­lar­da dür­li reňk­li we bir­nä­çe top­lum­dan yba­rat tang­ram­lar peý­da bol­dy. Olar­da dö­re­dip bol­jak şe­kil­le­riň çyz­gy­sy hem be­ril­ýär.