Ta­mam­la­nyp bar­ýan ýy­lyň do­wa­myn­da Ýer ýü­zün­de je­mi 71 sany tä­ze ösüm­li­giň we jan­da­ryň bardygy anyklanyp, hasaba alyn­dy. Alym­lar bu jan­dar­la­ryň we ola­ryň ýa­şa­ýan ýer­le­ri­niň düýp­li öw­re­nil­me­gi­niň, daş­ky gur­şaw bi­len bag­ly yl­my iş­ler­de peý­da­ly bo­lup bil­jek­di­gi­ni bel­le­ýär­ler. Tä­ze ta­py­lan jan­dar­la­ryň ara­syn­da gül­ler, ba­lyk­lar, mer­jen­ler, mör-mö­jek­ler, ga­ryn­ja­lar we suw­ul­gan­lar bar. Olar um­man­lar­da, go­wak­lar­da, to­kaý­lar­da we deň­ziň düý­bün­dä­ki ga­raň­ky ýer­ler­de ýa­şa­ýar­lar.

ABŞ-nyň Ka­li­for­ni­ýa­ ştatynyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň ýol­baş­çy­sy Şen­non Ben­nett dün­ýä­de adam­za­da mä­lim bo­lan we has çet­dä­ki ýer­ler­de tä­ze jan­dar­la­ryň göz­len­ýän­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, en­täk ösüm­lik­le­riň we jan­ly-jan­dar­la­ryň 90 gö­te­ri­min­den kö­pü­si­niň üs­tü­niň açyl­man­dy­gy­nyň çak­la­nyl­ýan­dy­gy­ny bel­le­ýär. Ol Ýer ýü­zün­de bir-bi­ri­ne mä­käm bag­ly ekoul­ga­myň bar­dy­gy­ny aý­dyp, bu gym­mat­ly ekoul­ga­ma has go­wy dü­şü­nip, onuň go­ral­yp sak­lan­ma­ly­dy­gy­na ün­si çek­di.

De­ňiz­lerde ge­çi­ri­len bar­lag­lar­da 80 metr çuň­luk­da ýa­şa­ýan be­new­şe reňk­li ba­lyk ta­pyl­dy. Mer­jen rif­le­ri­niň ara­syn­da ýa­şa­ýan bu ba­ly­ga “Wa­kan­da” (“Cirr­hi­lab­rus wa­kan­da”) diý­lip at be­ril­di. Mun­dan ozal, bi­lim dün­ýä­si­ne mä­lim bol­ma­dyk bu jan­dar Hin­di um­ma­nyn­da Tan­za­ni­ýanyň ke­nar­la­ryn­da ýa­şa­ýar. Şu ýyl ba­ly­gyň 16 gör­nü­şi­niň üs­ti açy­lyp­dyr.

Aa­ron Bauer bol­sa, süý­re­ni­ji­le­riň tä­ze 15 gör­nü­şi­ni ta­pyp­dyr. Ola­ryň ara­syn­da me­nek­li, na­rynç we gu­şak­ly su­wul­gan­lar hem bar. Bu jan­dar­la­ryň sa­ny to­kaý­la­ryň çä­gi­niň ki­çel­me­gi bi­len azal­ýar. Bauer hä­zi­re çen­li iki ýüz­den gow­rak tä­ze süý­re­ni­ji­niň gör­nü­şi­niň üs­tü­ni açyp­dyr.

De­ňiz­de ýa­şa­ýan ulu­ly-ki­çi­li jan­dar­lar az däl. Ola­ryň ow­nu­jak gör­nüş­le­ri hem köp. Şeý­le bo­lan­soň, ola­ry saý­gar­mak aň­sat däl. Tä­ze üs­ti açy­lan jan­dar­la­ryň ara­syn­da “Mad­rel­la amp­ho­ra” at­ly jan­da­ryň şe­ki­li ba­lyk­gu­lak­la­ryň ýu­murt­ga­la­ry­na meň­ze­ýär. Hü­när­men­ler de­ňiz jan­dar­la­ry­nyň bir-bir­le­ri­ne öý­kün­ýän­di­gi­niň ozal­dan mä­lim­di­gi­ni, em­ma, “Mad­rel­la amp­ho­ra” at­ly jan­da­ryň bu ba­bat­da örän “us­sat­dy­gy­na” ün­si çek­ýär.

Ösüm­lik­le­riň üs­tün­de ge­çi­ri­len bar­lag­lar­da, ola­ryň bir-bir­le­ri bi­len ha­bar­laş­ýan­dy­gy, gu­rak­lyk ýü­ze çy­ka­nyn­da ony ha­bar ber­ýän­dik­le­ri aýan edil­di. Te­bi­ga­ty öw­re­ni­ji­ler 100 ýyl ozal ta­py­lan, em­ma do­ly anyk­lan­ma­dyk gü­li hem ýa­kyn­dan öw­ren­di­ler. “Tremb­leya al­to­pa­rai­sen­sis” at­ly bu ösüm­li­gi bir asyr ozal Ogust Fran­sua Ma­ri Gla­ziu at­ly bo­ta­nik ha­sa­ba alyp­dyr. Ak gül aç­ýan ösüm­li­ge şon­dan bä­ri ga­bat ge­len adam bol­man­dyr. Ka­li­for­ni­ýa­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň bo­ta­nik­le­ri Bra­zi­li­ýa­nyň Şa­pa­da-dus-Wea­deý­rus Mil­li se­ýil­gä­hin­de bu gü­lüň üs­tün­den ba­ryp­dyr­lar. Ta­py­lan gül bi­len bir ha­tar­da Ma­da­gas­kar­da­ky go­rag­ha­na­lar­da je­mi se­kiz sa­ny gül aç­ýan tä­ze ösüm­li­giň üs­tün­den ba­ryl­dy.

Deň­ziň çuň­luk­la­ryn­da bol­sa, uzak­dan do­lan­dy­ryl­ýan ro­bot­lar ar­ka­ly tä­ze açyş­lar edil­di. Şo­la­ryň bi­ri Ka­li­for­ni­ýa­nyň ke­na­ryn­da ta­py­lyp, oňa “Chro­mop­lexura cor­dell­ban­ken­sis” ady be­ril­di. Şeý­le hem San-Fran­sis­ko­nyň ke­na­ryn­dan 60 km uzak­lyk­da­ky de­ňiz go­rag­ha­na­syn­da iki sa­ny tä­ze mer­jen gör­nü­şi ta­pyl­dy.

Şeý­le hem Mek­si­ka­da di­ňe ga­ryn­ja­nyň hi­nin­de ýa­şa­ýan mö­je­ji­giň, Ýew­ro­pa­ dag­lar­yn­da­ky go­wak­lar­yň ga­raň­ky­ ýer­ler­de ýa­şa­ýan mö­ýüň, Folk­lend ada­la­ry­nyň go­la­ýyn­da su­wuň 600 metr aşa­gyn­da ýa­şa­ýan ba­ly­gyň tä­ze gör­nüş­le­ri ta­pyl­dy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА