Türk­men hal­ky­nyň akyl­dar şa­hy­ry Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň pä­him-paý­ha­sa ýug­ru­lan eser­le­ri dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň­ gym­mat­ly ha­zy­na­sy­na öw­rül­di. Soň­ky ýyl­lar­da ýur­du­myz­da Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň öm­rü­ne we dö­re­di­ji­li­gi­ne ba­gyş­la­nan aý­dym-saz­ly, ede­bi-çe­per dö­re­di­ji­lik du­şu­şyk­la­ry iş­jeň hä­si­ýe­te eýe bol­dy. Ýur­du­myz­da tu­tuş Gün­do­ga­ryň akyl­da­ry ha­sap­lan­ýan Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň mer­te­be­si be­lent tu­tul­ýar.
Akyl­dar şa­hy­ryň şyg­ry­ýe­ti, onuň bag­şy­çy­lyk sun­ga­ty­na eden tä­si­ri ba­ra­da gür­rüň et­mek aý­ra­tyn ýa­kym­ly bo­lup dur­ýar. Şun­luk­da, akyl­da­ryň goş­gu­la­ry­na dö­re­di­len aý­dym­lar, şeý­le hem Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň hut özü­ne ba­gyş­la­nyp­ dö­re­di­len eser­ler hal­ky­my­zyň kal­byn­da mä­käm orun al­dy. Çün­ki akyl­dar şa­hy­ryň goş­gu­la­ry hal­ka ýa­kyn­ly­gy, ýaş­la­ry asyl­ly iş­le­re ruh­lan­dyr­ýan­dy­gy we ma­ny-maz­mu­na baý­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň bel­leý­şi ýa­ly, Mag­tym­gu­ly­nyň pä­him-paý­ha­sa ýug­ru­lan dö­re­di­ji­li­gi söz sun­ga­ty­nyň baş­lan­gy­jy ha­sap­la­nyl­ýan baý folk­lor çeş­me­le­ri­ne da­ýan­ýar. Şeý­le hem Mag­tym­gu­ly­nyň goş­gu­la­ry köp­ta­rap­ly­ly­gy, çe­per­çi­li­gi, aý­dym sun­ga­ty­na la­ýyk gel­ýän­di­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Şa­hy­ryň dür­li çe­per­çi­lik tär­le­rin­den us­sat­lar­ça peý­da­la­nyp bil­me­gi, şa­hy­ra­na di­li onuň goş­gu­la­ry­nyň tä­si­ri­ni has-da art­dyr­ýar.
Be­ýik şa­hy­ryň şa­ny­na gu­ral­ýan da­ba­ra­lar­da bir sup­ra­nyň ba­şy­na jem bo­lan ag­zy­bir hal­ky­my­zyň zy­ba­nyn­da onuň ke­rem-gud­rat­ly şy­gyr­la­ry peý­da bol­ýar. Onuň şy­gyr­la­ry­ny oka­dy­gy­myz­ça ru­hu­myz be­len­de gö­te­ril­ýär, ýü­rek­le­ri­miz tel­was edip, gö­wün­le­ri­miz gal­kyn­ýar.
Şa­hy­ryň goş­gu­la­ry türk­men bag­şy­la­ry­nyň dil­le­rin­den düş­män gel­ýär. Çün­ki Mag­tym­gu­ly­nyň uçur­syz ze­hi­ni, dö­re­di­ji­li­gi türk­men hal­ky­na şöh­rat ge­tir­di hem-de di­ňe bir bi­ziň hal­ky­my­zyň däl-de, eý­sem, dün­ýä­niň beý­le­ki halk­la­ry­nyň hem ede­bi ha­zy­na­sy­na uly go­şant bol­dy. Soň­ky ýyl­lar­da dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ryn­da – Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­syn­da, Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ýa­syn­da, Uk­rai­na­da we baş­ga-da bir­nä­çe döw­let­ler­de Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň ady­nyň ebe­di­leş­di­ril­me­gi, onuň heý­kel­le­ri­niň otur­dyl­ma­gy, akyl­da­ryň eser­le­ri­niň dün­ýä de­re­je­sin­de yk­rar edil­ýän­di­gi­niň no­bat­da­ky su­but­na­ma­sy­dyr.
Özü­niň şa­hy­ra­na dün­ýä­si bi­len türk­men hal­ky­nyň at-ab­ra­ýy­ny dün­ýä meş­hur eden akyl­dar şa­hy­ry­my­zyň goş­gu­la­ry­ny­ ýe­di yk­ly­ma ýe­tir­mek­de sun­gat iş­gär­le­ri­niň, bag­şy-sa­zan­da­la­ryň hyz­mat­la­ry ju­da ulu­dyr. Çün­ki şa­hy­ryň dö­re­di­ji­lik aka­ba­sy bag­şy­la­ry­myz üçin ba­ha­syz ha­zy­na bo­lup­dyr. Akyl­da­ryň: “Mag­tym­gu­ly, söz­le­rim sa­za goş­saň uz bo­lar” di­ýen ga­nat­ly se­tir­le­ri bag­şy­la­ry­my­zyň yl­ham çeş­me­si­ne öw­rü­lip­dir. As­lyn­da, türk­men bag­şy­la­ry­nyň ara­syn­da Mag­tym­gu­ly­nyň­ goş­gu­la­ry­na dö­re­di­len aý­dym­la­ry aýt­ma­ýa­ny ýok­dur. Bag­şy­çy­lyk sun­ga­ty­my­zyň sü­tün ha­ly­pa­la­ry­nyň bi­ri, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky döw­let baý­ra­gy­nyň eýe­si Sa­hy Jep­ba­row öz ha­ly­pa­sy Hal­ly bag­şy­dan ak pa­ta alan­da­ Mag­tym­gu­ly­nyň goş­gu­la­ry­na aý­dyl­ýan halk aý­dym­la­ryn­dan aý­dyp­dyr. Şo­la­ryň ara­syn­da “Ýa­ra­hum” di­ýen halk sa­zy­na aý­dy­lan “Gö­zel sen” di­ýen meş­hur aý­dym hem bar eken.
“Gün han­ja­ry gök­den ýe­re inen­de,
Gü­ne gar­şy do­gan aýy gö­zel sen.
Us­ta Jep­bar işi, sen­jap jüp­be­si,
Ys­py­han­da gur­lan ýa­ýy gö­zel sen!”
Sa­hy ha­ly­pa­nyň şä­girt­le­ri hem onuň ýo­lu­ny dö­re­di­ji­lik­li do­wam edip­dir­ler. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Oraz­gel­di­ Yl­ýa­so­wyň ýag ýa­ly se­si bi­len aý­dyp gi­den “Ýag­şy­dyr” aý­dy­my­ny diň­le­di­giň­çe diň­lä­siň gel­ýär. Öwüt-ün­dew hä­si­ýet­li ýaň­lan­ýan bu şi­rin aý­dy­myň ter­bi­ýe­çi­lik äh­mi­ýe­ti ju­da ýo­ka­ry­dyr.
“Adam og­ly bu dün­ýä­ge ge­len­soň,
At bi­len ab­ra­ýy alan ýag­şy­dyr.”
di­ýen se­tir­ler bi­len baş­lan­ýan bu aý­dym toý-to­ma­şa­la­ryň, baý­ram­çy­lyk­dyr da­ba­ra­la­ry­my­zyň be­ze­gi­dir. Şa­hy­ryň goş­gu­la­ry­na aý­dyl­ýan halk aý­dym­la­ry Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa adyn­da­ky Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­ri­ýa­syn­da ýö­ri­te öw­re­dil­ýär.
Öz il-hal­ky bi­len ýü­rek-bag­ry ba­da­şan akyl­dar­lar hal­kyň ýag­ty gel­je­gi­ni hem öňün­den buş­la­ma­gy ba­şar­ýar­lar. Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň bir bi­te­wi döw­let bo­lup ýa­şa­ma­gy ar­zuw et­me­gi ha­ky­ka­ta öw­rül­di. Ag­zy­bir hal­ky­myz Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rü­niň şa­ýo­lu­na dü­şüp, ynam­ly hem-de buý­sanç­ly öňe bar­ýar. Röw­şen gel­je­ge alyp bar­ýan­ şeý­le ýol­lar­da Mag­tym­gu­ly­nyň şy­gyr­la­ry he­mi­şe akyl gä­mi­si bo­lup hyz­mat ed­ýär. Şo­nuň üçin hal­kyň şa­hy­ra bo­lan söý­gü­si ­goş­gy se­tir­le­ri­ne si­ňip, şi­rin saz­lar bi­len ut­gaş­ýar. Türk­me­nis­ta­nyň halk ýa­zy­jy­sy, şa­hyr Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň “Şa­hy­rym”goş­gu­sy­na Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky döw­let baý­ra­gy­nyň eýe­si Sa­hy Jep­ba­ro­wyň dö­re­den ady­bi­r aý­dy­my mu­ňa my­sal bo­lup, bu ba­bat­da dö­re­jek tä­ze eser­ler üçin gö­rel­de mek­de­bi bol­dy.
“Şa­hy­rym, sen dün­ýäň bir akyl­da­ry,
Dün­ýä­miz dür­dä­ne söz hy­ry­da­ry,
Gör­se­diň Wa­tan­da bu gün gül­za­ry,
Dö­rär­di des­san­lar gö­wün şa­dyň­dan.”
Aja­ýyp za­ma­na­myz­da akyl­dar şa­hy­ry­myz Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň ady çe­per eser­ler­de be­ýan edi­lip, aý­dym-saz­la­ra si­ňip, do­wa­mat-do­wa­ma­ta öw­rül­ýär. Dün­ýä bel­li türk­men kom­po­zi­to­ry We­li Mu­ha­dow “Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy” at­ly sim­fo­ni­ýa­sy­ny dö­re­dip, öz kär­deş­le­ri­ne gö­rel­de bol­dy. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky hal­ka­ra baý­ra­gy­nyň eýe­si Nu­ry Hal­mäm­me­dow şa­hy­ryň goş­gu­la­ry­na bir­nä­çe aý­dym dö­ret­di. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, Ma­ýa Ku­ly­ýe­wa adyn­da­ky Türk­men mil­li kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň uly mu­gal­ly­my Ata­gel­di Gar­ýag­dy­ýew us­sat­la­ryň dö­re­den “Şir­ga­zy”, “So­ňy­da­gy” aý­dym­la­ry bi­len da­şa­ry ýurt­la­ryň en­çe­me­sin­de çy­kyş edip, diň­leý­ji­le­riň al­ky­şy­ny al­dy. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ça­ry Nu­ry­mo­wyň dö­re­den “Ar­ma­nym gal­dy” aý­dy­my hem dö­rän gü­nün­den bä­ri pro­fes­sio­nal aý­dym­çy­lar bi­len bi­le­lik­de çe­per hö­wes­jeň­le­riň hem dil­le­rin­den düş­män gel­ýär.
Äh­li dö­wür­le­riň we ne­sil­le­riň mä­käm ara­bag­la­ny­şy­gy bo­lan sun­gat eser­le­ri türk­men hal­ky­nyň öz­bo­luş­ly dö­re­di­ji­lik dün­ýä­si­ni äle­me äş­gär et­di. Hä­zir­ki dö­wür­de türk­men sun­ga­ty dün­ýä çyk­dy. Ýur­du­my­zyň me­de­ni­ýet we sun­gat us­sat­la­ry Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň sun­gat ba­ra­da­ky ga­nat­ly jüm­le­le­ri­ni baý­dak edi­nip, türk­men sun­ga­ty­ny dün­ýä çy­kar­ýar­lar. Bu ugur­da ama­la aşy­ryl­ýan giň möç­ber­li çä­re­ler­de Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň söz­le­ri­ne dö­re­di­len aý­dym­la­ryň mö­hü­m o­run eýe­le­ýän­di­gi bel­len­mä­ge my­na­syp­dyr. Türk­men kom­po­zi­tor­la­ry, bag­şy-sa­zan­da­lar, mu­kam­çy kom­po­zi­tor­lar ýy­gy-ýy­gy­dan Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň eser­le­ri­ne ýüz­len­ýär­ler.
Şeý­le­lik­de, Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da we yzy­gi­der­li gol­daw ber­me­gin­de be­ýik şa­hy­ryň goş­gu­la­ry a­ja­ýyp sun­gat ese­ri­ne öw­rül­ýär­ler. Bu bol­sa ýur­du­myz­da me­de­ni­ýet we sun­gat ul­ga­myn­da­ky hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy­ny­ň iş­jeň­leş­me­gi­ni şert­len­dir­ýär.

Mag­tym­gu­ly Mag­tym­gu­ly­ýew,
Türk­me­nis­ta­nyň Gah­ry­ma­ny Ma­ýa
Ku­ly­ýe­wa adyn­da­ky Türk­men mil­li
kon­ser­wa­to­ri­ýa­sy­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА