Gahryman Arkadagymyzyň «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopedik kitabynda ynsan saglygyny dermanlyk ösümlikleriň kömegi bilen bejermegiň usullary giňden beýan edilýär.
Türk­men top­ra­gy der­man­lyk ösüm­lik­le­ri­ne örän baý bo­lup, türk­me­niň mes top­ra­gyn­da ke­ma­la gel­ýän ösüm­lik­le­riň yn­san sag­ly­gy­ny be­jer­mek­dä­ki or­ny örän ulu­dyr. Şeý­le ösüm­lik­le­riň bi­ri­-de ü­zär­likdir. Ü­zär­lik ada­myň ru­hy ýag­da­ýy­ny saz­la­şyk­ly, ra­hat sak­la­mak uky­by­na eýe bo­lup dur­ýar. Ü­zär­li­gi tüs­se­letmek ­däbi hal­ky­my­zyň dur­mu­şyn­da mä­käm orun alyp­dyr. «Ýüz – där­lik» di­ýen söz dü­zü­min­den gelip çy­kan üzärligi ga­dy­my di­li­miz­de der­man ma­ny­syn­da ula­ny­lan, hä­zir­ki za­man türk­men di­lin­de «dä­ri der­man» söz­le­ri bi­len de­ňeş­di­ril­ýär. Has ta­ky­gy, ýüz dä­ri­niň ýe­ri­ni tut­ýan ösüm­lik di­ýen ma­ny­da «ýüz – där­lik» di­ýip­dir­ler. Şo­nuň bi­len hem bu söz gep­le­ýiş di­li­niň oňaý­ly­gy­na uý­gun­la­şyp «ü­zär­lik» bo­lup gi­dip­dir. Baş­ga bir çeş­me­ler­de bu sö­züň ma­ny­sy­na ýüz ki­şi­niň bi­tir­jek işi­ni bitirýän hasap edilip, ýüz ada­myň güý­jü­ne de­ňe­lip­dir. Halk te­bip­çi­li­gin­de ü­zär­lik ýüz der­diň der­ma­ny di­ýen dü­şün­je bar. Ü­zär­ligiň tüs­se­siniň ýo­kanç ke­sel­le­rini döredýän zy­ýan­ly bak­te­ri­ýa­la­ra garşy ulanylany üçin ene–ma­ma­la­ry­myz ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri dü­mew­län ada­myň bol­ýan ota­gy­na tüs­sel­edip­dir­ler. Şeý­le-­de, onuň tüs­se­si adam beý­ni­si­ne ra­hat­lan­dy­ry­jy tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Onuň gaý­na­dy­lan su­wu­ny bol­sa de­ri ke­sel­le­rin­de, gi­je­le­wük­de, iriň­li ýa­ra­lar­da ula­nyp­dyr­lar.
Ösüm­li­giň der­man­lyk hä­si­ýe­ti Abu Aly Ibn Si­na­nyň «Luk­man­çy­lyk yl­my­nyň ka­nun­la­ry», Se­ýit Ys­ma­ýyl Gür­gen­li­niň «Te­bip­çi­ligiň ýan ki­ta­by» we Mu­ham­met Hüse­ýi­niň «Mel­hem­ler ha­zy­na­sy» di­ýen eser­le­rin­de be­ýan edi­lip­dir.
Ü­zär­lik halk luk­man­çy­ly­gyn­da «ýüz­ler­çe ke­se­li» be­jer­mek üçin ula­nyl­ýan has bel­li ösüm­lik­dir. Wag­tal-wag­tal tü­te­dip, tüs­se­si­ni daş-tö­we­re­ge ýaý­ra­dyp, bir­nä­çe ýo­kanç ke­sel­le­riň ýo­kuş­ma­gy­nyň öňü­ni alyp­dyr­lar. Hä­zir­ki wagt­da hem her bir türk­men öýün­de bu ösüm­li­giň bir çog­da­my­ny gör­mek bol­ýar.
Ü­zär­li­giň ysyn­dan bak­te­ri­ýa­lar, zy­ýan­ly mör-mö­jek­ler we ýy­lan­lar gaç­ýar, mu­ňa ýü­zär­li­giň otun­da­ky hem-de to­hu­myn­da­ky al­ko­lo­id­le­riň örän güýç­li tä­si­ri se­bäp bol­ýar. Ü­zär­lik çiş­ler­de, ga­ryn ýel­len­me­de, da­mar çek­me­sin­de we me­rez­ýel­de der­man hö­k­mün­de ula­nyl­ýar. Ger­de­jik we am­pu­la gör­nü­şin­de mio­pa­ti­ýa­da, mi­os­te­ni­ýa­da şeý­le hem iç gat­ama­da içiňi sürýän se­riş­de hök­mün­de ula­nyl­ýar.
Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň halk­la­ry bu ösüm­lik­den taý­ýar­la­nan jöw­he­ri diş­iň etleri agy­ran­da ag­zy çaý­ka­mak üçin ulan­ýar­lar. Ü­zär­li­giň to­hu­myn­dan taý­ýar­la­nan mel­hem demgys­ma­da we böw­rek ke­sel­le­rin­de peý­da­lydyr.

Rus­tam Ça­ry­ýew,
Türk­me­nis­ta­nyň Te­bi­ga­ty go­ra­mak
jem­gy­ýe­ti­niň Le­bap we­la­ýat
bö­lü­mi­niň hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА