Türk­me­nis­ta­nyň Mol­la­ne­pes adyn­da­ky ta­lyp­lar te­at­ry­na (ozal­ky Mol­la­ne­pes adyn­da­ky Türk­men döw­let aka­de­mi­ki dra­ma te­at­ry) ba­ra­nym­da, göz öňüm­de ömür­le­ri­ni hut şu teatr­da iş­läp ge­çi­ren, türk­men teatr sun­ga­ty­ny ös­dür­mek­li­ge uly go­şant go­şan, at­la­ry uly gu­wanç we buý­sanç bi­len tu­tul­ýan meş­hur ar­tist­ler Aman Gul­mäm­me­dow, Ba­zar Ama­now, So­na we Su­raý My­ra­do­wa­lar, Sa­byr Ata­ýe­wa, Ýe­li­za­we­ta Ga­ra­ýe­wa, Gy­lyç Ber­di­ýew, Mu­ham­met Çer­ke­zow, Ka­ka­baý Dur­dy­ýew, Ata Dur­dy­ýew we ýe­ne-de en­çe­me us­sat­lar jan­lan­ýar. Ola­ryň haý­sy bi­ri­ni ýat­la­saň, bu ar­tist­le­riň gö­zel te­bi­ga­tyň eçi­len ze­hi­ni­ni öz­le­ri­niň hü­nä­ri­ne bo­lan hö­wes­le­ri, ja­na­ýa­ma­zak göz­leg­le­ri bi­len kä­mil­leş­di­ren­di­gi­ni, to­ma­şa­çy­la­ryň ýü­regin­de ýer et­mek üçin ar­man-ýa­da­man iş­län­di­gi­ni duý­mak bol­ýar. «Yh­la­sa – my­rat» di­ý­lişi ýa­ly, olar keş­bi­ni jan­lan­dyr­ýan gah­ry­ma­ny­nyň iç­ki dün­ýä­si­ne ara­la­şyp, her bir to­ma­şa­çy­da üýt­ge­şik duý­gy­ny, sun­ga­ta bo­lan söý­gi­ni ar­ça­ma­gy ba­şar­dy­lar. Şeý­le bo­lan­soň ol us­sat­la­ryň at­la­ry türk­men teatr sun­ga­ty­nyň, me­de­ni­ýe­ti­niň ta­ryh sa­hy­pa­la­ry­na al­tyn harp­lar bi­len ýa­zyl­dy, to­ma­şa­çy­la­ryň aňyn­da öç­mez-ýit­mez keşp­le­ri gal­dy.
Şeý­le ar­tist­le­riň bi­ri hem Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Aman Gul­mäm­me­dow­dyr. Ol türk­men mil­li teatr sun­ga­ty­nyň düý­bü­ni tu­tan, onuň ös­dü­ril­me­gi­ne uly go­şant go­şan il­kin­ji ha­ly­pa­la­ryň bi­ri. Guý­ma­gur­sak ze­hi­ni bi­len köp­le­ri haý­ran eden meş­hur ha­ly­pa şeý­le be­lent de­re­je­le­re nä­dip ýet­di­kä? Mu­ny bil­mek her bir oky­jy üçin gy­zyk­ly bol­sa ge­rek.
Türk­me­niň gök beg­re­se bü­re­nip, ýa­ýy­lyp ýa­tan giň säh­ra­ýy meý­dan­la­ryn­da eli­ne ço­pan ta­ýa­gy­ny alyp, mal yzyn­da ge­zip ýö­ren do­kuz-on ýaş­la­ryn­da­ky Ama­nyň ça­ga kal­byn­da adam­la­ra şat­lyk paý­la­mak duý­gu­sy­ny kim oýar­dy­ka? Bel­ki, ol ka­ka­sy­nyň wag­tal-wag­tal gar­gy tüý­dük­de çal­ýan sa­zy­nyň hoş owa­zyn­dan tä­sir­le­nen­dir? Ýog­sam be­ýik dag­la­ryň düý­bün­de ýer­leş­ýän Ýyl­gyn­kä­riz at­ly ki­çi­jik oba­nyň ba­ýyr­ly­gyn­da özi ýa­ly og­lan­lar bi­len ço­pan ta­ýa­jy­gy­ny oý­na­dyp ýö­ren og­lan­jy­gyň deň-duş­la­ry bi­len aşyk oý­na­mak­dan baş­ga pi­şe­si bol­ma­jak ýa­ly. Ol we­lin sa­za hiň­le­nen bo­lar­dy, he­mi­şe-de: «Me­niň-ä adam­lar bi­len köp­räk gür­le­şe­sim, ki­tap oka­sym gel­ýär» di­ýer­di. Bel­ki-de ki­çi­jik Ama­nyň ýü­re­gin­de ýy­gy-ýy­gy­dan öý­le­ri­ne myh­man bol­ýan us­sat Sa­lyr bag­şy­nyň hoş owaz­ly aý­dym­la­ry­ny gi­je bir­çe­ne bar­ýan­ça ka­ka­sy­nyň dy­zy­na kel­le­si­ni go­ýup diň­lä­nin­de şeý­le aja­ýyp pi­kir möwç alan­dyr? Ka­ka­sy Gul­mäm­met aga-da gar­gy tüý­dük, du­tar çal­mak­da us­sat eken, bel­ki-de, meş­hur bag­şy-sa­zan­da­la­ryň bu­la­ryň öýün­de ýy­gy-ýy­gy­dan bo­lup, aý­dan aý­dym­la­ry, ça­lan saz­la­ry ýaş og­la­nyň beý­ni­si­ne or­nan­dyr? Aman özü­niň bu­la­ryň gir­da­by­na dü­şen­di­gi­ne hem-de ola­ryň us­sat­ly­gy­na he­mi­şe­lik baş eg­jek­di­gi­ne en­tek dü­şü­nip ba­ra­nok­dy. Ýö­ne şu bag­şy-sa­zan­da­lar ýa­ly yn­san­la­ra owa­dan dün­ýä­niň aja­ýyp­lyk­la­ry­ny açyp gör­ke­ze­si, du­ta­ryň nä­zik owa­zy, şi­rin aý­dym, yk­ba­lyň bagt­ly pur­sat­la­ry, söý­gi, we­pa­ly­lyk ba­ra­da­ky ro­wa­ýat­lar bi­len şat­lan­dy­ra­sy gel­ýär­di.
Ga­zal­çy bag­şy­la­ryň Zöh­re-Ta­hy­ryň be­ýik söý­gü­si ba­ra­da, Leý­li-Mej­nu­nyň keç yk­ba­ly ba­ra­da, halk go­rag­çy­sy Keý­mir Kö­rüň, ba­tyr­gaý Gö­rog­ly­nyň eder­men­lik­le­ri ba­ra­da­ky aýd­ýan ro­wa­ýat­la­ry, ga­zal­la­ry ýaş ýig­dek­çä­ni ha­sam özü­ne çek­ýär­di. Gah­ry­man­la­ryň keşp­le­ri­ni jan­lan­dy­ra­sy, äh­li ba­bat­da ola­ra meň­zä­si gel­ýär­di. Şeý­le joş­gun­ly ar­zuw­lar bi­len ça­ga­lyk döw­rü­niň ba­har ýel­le­ri ýa­ly ýü­zü­ni sy­pap, ta­mam­la­na­ny­nam duý­ma­dy.
Aman dog­duk oba­syn­da ço­pan­çy­lyk bi­len meş­gul­la­nyp ýör­şü­ne dün­ýä­ga­raý­şy­ny gi­ňelt­me­giň, okuw bi­len ymyk­ly meş­gul­lan­ma­gyň ar­zu­wy bi­len ýa­şa­ýar. Ge­çen asy­ryň 20-nji ýyl­la­ryn­da Gök­de­pe­dä­ki mek­dep-in­ter­nat­da bir­sa­lym oka­ýar, em­ma ka­ka­sy ony ýe­ne-de oba alyp gaýd­ýar. Eý­ýäm ylym-bi­li­me ýyk­gyn eden ýig­dek­çä­niň oka­sy, gün-gün­den öňün­de açy­lyp bar­ýan ylym dün­ýä­si­niň çuň­ňur syr­la­ry­na ara­la­şa­sy gel­ýär. Ka­ka­sy­nyň-a ony oba­dan goý­be­re­si ge­le­nok. «Nät­me­li?» di­ýen so­wal onuň öňün­de ke­se­rip ör­bo­ýu­na gal­ýar. Şeý­di­bem, Aman Aş­ga­ba­da oku­wa gaýd­ýar. Paý­tagt­da oňa bir heý­kel­ta­raş hos­sar çy­kyp, ony öz ug­run­dan oka­mak­ly­ga, ýag­ny heý­kel­ta­raş­ly­gyň in­çe syr­la­ry­ny öw­ret­mek mak­sa­dy bi­len sun­gat mek­de­bi­ne äkid­ýär. Ýaş og­lan mek­de­be ka­bul edil­ýär. Em­ma su­rat­keş­li­ge, ar­hi­tek­tu­ra uky­by bol­ma­dyk Aman me­ha­ni­ki teh­ni­ku­ma geç­ýär, ol ýer­dä­ki dra­ma gur­na­gy­na uly hö­wes bi­len gat­naş­ýar. Em­ma ýü­re­gi di­ňe to­ma­şa­çy küý­se­ýän ýet­gin­jek A. S. Puş­kin adyn­da­ky rus dra­ma te­at­ry­nyň ýa­nyn­da türk­men stu­di­ýa­sy­nyň açy­lan­dy­gy­ny eşi­dip, şol ýe­re gaýd­ýar. Özi ýa­ly ýet­gin­jek­ler bi­len ha­ly­pa­la­ryň sa­pak­la­ry­na işeň­ňir gat­naş­ýar, öz ar­zuw-hy­ýa­ly­nyň ha­syl bo­lup bar­ýan­dy­gy­na be­gen­ýär. Soň­lu­gy bi­len Türk­men dra­ma te­at­ry­nyň açyl­ma­gy bol­sa Aman Gul­mäm­me­do­wyň ar­tist hök­mün­de yk­rar edil­me­gi­ne ge­tir­ýär.
Go­go­lyň «Der­ňew­çi­si­ni», Şeks­pi­riň «Otel­lo­sy­ny», G. Muh­ta­ro­wyň «Al­lan aga­nyň maş­ga­la­sy» spek­takl­la­ry­ny Aman aga­syz göz öňü­ne ge­tir­mek kyn. Üç sa­ny bi­ri-bi­ri­ne meň­ze­me­ýän hä­si­ýet­li keşp­le­ri us­sat ar­tist her bir gah­ry­ma­nyň ýü­rek duý­gu­la­ry­ny in­çe­lik bi­len, gö­ze il­me­ýän tä­sin he­re­ket­ler bi­len to­ma­şa­ça ýe­tir­me­gi ba­şa­ryp, ola­ryň hem ar­tist bi­len bir­lik­de şol keşp­le­re gi­rip git­me­gi­ne ýol aç­ýar. 1955-nji ýyl­da bu spek­takl­lar Mosk­wa­da ge­çi­ri­len çy­kyş­lar­da to­ma­şa­çy­lar ta­ra­pyn­dan gyz­gyn gar­şy­lan­ýar we teatr tan­kyt­çy­la­ry ta­ra­pyn­dan ýo­ka­ry ba­ha my­na­syp bol­ýar. Bu spek­takl­lar­da­ky baş gah­ry­man­la­ryň keş­bi­ni dö­re­den Aman Gul­mäm­me­dow bol­sa «Le­nin» or­de­ni bi­len sy­lag­lan­ýar.
Meş­hur sah­na us­sa­dy özü­niň ma­ny­ly öm­rü­niň do­wa­myn­da iki ýüz­den gow­rak keş­bi dö­re­dip, ta­lap­kär to­ma­şa­çy­laryň ga­ra­ma­gy­na hö­dür­le­ýär. Onuň dö­re­di­ji­lik göz­ýe­ti­mi­niň giň­di­gi hem­me­le­ri haý­ra­na goý­ýar. Se­bä­bi haý­sy hä­si­ýet­dä­ki keşp bo­laý­syn, onuň üçin par­hy ýok. «Der­ňew­çi­dä­ki» Go­rod­ni­çiý­mi ýa-da dün­ýä bel­li Otel­lo­my, ýog­sa-da hal­ky­na bo­lan söý­gi bi­len ga­nat­la­nyp, er­kin Wa­tan ha­kyn­da ar­zuw­lan şa­dy­ýan, kal­by mä­hir­den do­ly Keý­mir kör­mi, in­çe duý­gu­ly, yla­hy­dan yl­ham ber­len, ez­ýet çe­ken we mert Mag­tym­gu­ly­my – ola­ryň haý­sy bi­ri­ni al­saň hem olar şeý­le bir ynan­dy­ry­jy we ýat­da ga­ly­jy bo­lup jan­lan­dy­ry­lan keşp­ler­dir.
Aman Gul­mäm­me­dow ýa­rym asyr­dan gow­rak wagt­lap Mol­la­ne­pes adyn­da­ky Türk­men döw­let dra­ma te­at­ryn­da di­ňe bir ar­tist hök­mün­de däl, eý­sem, ba­şar­jaň ýol­baş­çy, ja­nyp­keş re­žissýor hök­mün­de iş­le­mek bi­len, teatr­da bel­li ar­tist­ler Ata Alo­wo­wyň, Wel­my­rat Ama­no­wyň, Ene­jan Oraz­my­ra­do­wa­nyň, Ab­dyl­la we Tyl­la Ýa­ku­bow­la­ryň, Oraz­gül Ab­ba­so­wa­nyň, Mu­ham­met Be­ki­ýe­wiň we baş­ga-da bir­nä­çe ar­tist­le­riň kä­mil­leş­me­gin­de we be­lent sep­git­le­re ýet­mek­le­rin­de, mil­li te­at­ry to­ma­şa­çy­la­ryň iň bir söý­gü­li ýe­ri­ne öwür­mek­de uly iş­le­ri bi­tir­di. Ol Wa­ta­nyň hem-de hal­kyň öňün­de yh­las­ly zäh­met çe­ken­di­gi üçin «Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti» di­ýen hor­mat­ly adyň, Döw­let baý­ra­gy­nyň, bir­nä­çe or­den­le­riň we me­dal­la­ryň eýe­si bol­ýar.
Teatr onuň ikin­ji öýü­di. Oňa wagt az­lyk ed­ýär­di. Onuň et­jek iş­le­ri köp­di. Ol oý­nan keşp­le­ri­ni az gör­ýär­di, dün­ýä bel­li aw­tor­la­ryň eser­le­rin­dä­ki iň kyn keşp­le­ri göz­le­ýär­di, şo­lar bi­len öz sun­ga­ty­ny baý­laş­dy­ra­sy gel­ýär­di. «Ol he­mi­şe göz­leg­de­di. Tap­ýar­dam, dö­red­ýär­dem. Per­zent­le­ri Baý­ram bi­len My­ra­da-da wagt tap­ýar­dy. Köp­lenç ola­ry te­at­ra äki­der­di. Baý­ram ka­ka­sy­nyň ýa­nyn­da suratkeş bo­lup iş­le­di, My­rat bol­sa teh­ni­ka ug­run­dan iş­le­ýär. Tü­we­le­me, yn­ha, ag­tyk­la­ry­myz, çow­luk­la­ry­myz bar. Olar he­mi­şe ata­la­ry ba­ra­da gür­rüň ber­me­gi­mi so­ra­ýar­lar, ony ýag­şy­lyk­da ýat­lap buý­san­ýar­lar» di­ýip, Aman aga­nyň ýan­ýol­da­şy, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ma­ral Gul­mäm­me­do­wa aýd­ýar­dy.
«Ýag­şy adam ýat­dan çyk­maz» diý­le­ni. Yn­ha, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti, meş­hur sah­na us­sa­dy, türk­men teatr sun­ga­ty­nyň düý­bü­ni tu­tu­jy­la­ryň bi­ri Aman Gul­mäm­me­do­wyň türk­men hal­ky­nyň öňün­de, Wa­ta­ny­my­zyň öňün­de, teatr sun­ga­ty­ny ös­dür­mek­de bi­ti­ren hyz­mat­la­ry, baş­lan­gyç­la­ry, tej­ri­be­si te­at­ryň ar­tist­le­ri ta­ra­pyn­dan öw­re­ni­lip do­wam et­di­ril­ýär.
Ma­ka­la­my­zyň ba­şyn­da ki­çi­jik Ama­nyň gur­sa­gy­na adam­la­ra şat­lyk paý­la­ma­gy kim guý­du­ka di­ýen so­wa­la jo­gap ber­mä­ge sy­na­ny­şyp­dyk. Pi­kir ýu­ma­gy­ny çöz­le­di­giň­çe, ada­myň kal­by­na guý­lan guý­ma­gur­sak ze­hin dün­ýä inen gü­nüň­den enä­niň aý­dyp ber­ýän my­la­ýym hüw­dü­si­niň ene süý­di bi­len süň­ňü­ňe or­na­ýan saz­la­şy­gyn­dan dö­re­ýän bol­ma­ly di­ýen ne­ti­jä gel­ýär­siň. Ol hem se­ni meş­hur­ly­ga ýe­tir­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Aman Gul­mäm­me­dow hem şeý­le meş­hur, be­ýik yn­san­la­ryň bi­ri bo­lup, ýur­du­my­zyň mil­li teatr sun­ga­ty­nyň, me­de­ni­ýe­ti­niň, türk­men hal­ky­nyň buý­san­jy bo­lup, ady asyr­lar­bo­ýy ýa­şar.
Ha­ly­pa ar­tist her bir et­rap mer­ke­zin­de, oba ýer­le­rin­de halk teatr­la­ry­nyň iş­le­me­gi, türk­men me­de­ni­ýe­ti­ni we sun­ga­ty­ny dün­ýä ül­ňü­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da ös­dür­mek üçin ýaş og­lan-gyz­la­ry bu ugur­la­ra köp­çü­lik­le­ýin çek­mek­li­gi, ata-ba­ba mi­ra­sy­my­zy iç­gin öw­ren­mek­li­gi, türk­men teatr­la­ryn­da go­ýul­ýan spek­takl­la­ryň adam­la­ryň ru­hu­ny ös­dür­mek­de uly or­nu­nyň bol­ma­ly­dy­gy­ny ün­de­di. Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de Aman Gul­mäm­me­do­wyň ün­dew­le­ri wy­sal bol­dy. Azi­ýa­nyň mer­je­ni ha­sap­lan­ýan gö­zel Aş­ga­bat­da, ýur­du­my­zyň we­la­ýat­la­ryn­da, şä­her­le­rin­de, et­rap­dyr oba­la­ryn­da lowurdap du­ran me­de­ni­ýet ojak­la­ry bar, türk­me­ni dün­ýä ta­nad­ýan sun­gat us­sat­la­ry­myz bar. Öten-ge­çen us­sat­la­ry ýag­şy­lyk­da ýat­lap, tir­se­gi­ne gal­dyr­mak­da, ola­ra go­ýul­ýan hor­mat-sar­pa­ny beý­gelt­mek­de bi­möç­ber iş­le­ri alyp bar­ýan Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak, il-ýurt bäh­bit­li iş­le­ri ro­waç bol­sun!

Ogul­baý­ram Ta­ga­no­wa, žur­na­list.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА