Gü­nor­ta Ame­ri­ka­nyň Gün­ba­tar ke­na­rlaryn­da ýer­leş­ýän Ata­ka­ma çö­li dün­ýä­niň iň gu­rak çö­li ha­sap­lan­ýar. Çö­lüň kä­bir ýer­le­rin­de bir­nä­çe on­ýyl­lyk­lar­dan soň bir ge­zek ýa­gyş ýag­ýar. Çi­li­niň An­to­fa­gas­ta se­bi­tin­de or­ta­ça yga­lyň muk­da­ry ýyl­da 1 mil­li­metr­den geç­me­ýär. 1570-nji ýyl­dan 1971-nji ýy­la çen­li bu çöl­de hiç hi­li ýa­gyş bol­man­dyr di­ýen ýa­ly. Şo­ňa gö­rä Ata­ka­ma­nyň kä­bir me­teo­ro­lo­gik be­ket­le­rin­de bu çöl­de ýa­gyş ýa­gan­dy­gy ba­ra­da mag­lu­mat ýok. Şeý­le-de bol­sa, Ata­ka­ma çö­lün­de bir wagt­lar dur­mu­şyň bo­lan­dy­gy çak­la­nyl­ýar. Ar­heo­lo­gik bar­lag­lar bu se­bi­tiň müň­ler­çe ýyl ozal eke­ran­çy­lyk ýer­le­ri hök­mün­de ula­ny­lan­dy­gy­ny su­but et­di. Bu ýer­dä­ki ym­gyr gi­ňiş­lik­ler ir za­man­lar Çi­li­niň hä­zir­ki çäk­le­rin­de ýa­şan ila­tyň dur­mu­şyn­da aý­ra­tyn äh­mi­ýe­te eýe bo­lup­dyr.
– Bu ýer­de oba ho­ja­ly­gy­na ge­çiş bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan öň 1000-nji ýyl­lar­da baş­la­nyp, ahyr­ky ne­ti­je­de se­bi­tiň ila­ty­na uly ýar­dam be­rip­dir – di­ýip, Çi­li­niň Pon­ti­fi­ki ka­to­lik uni­wer­si­te­ti­niň hü­när­me­ni Fran­sis­ka San­ta­na-Sag­re­do aýd­ýar.
Eý­sem, daş­ky gur­şa­wyň kyn şert­le­rin­de nä­dip bu müm­kin bol­du­ka? Alym­lar bu sy­ryň ga­dy­my su­wa­ryş usul­la­ry­nyň ula­nyl­ma­gy ar­ka­ly müm­kin­ bo­lan­dy­gy­ny ýü­ze çy­kar­dy­lar, em­ma di­ňe bir su­wuň bol bol­ma­gy hem oba ho­ja­ly­gy­nyň ösü­şi üçin ýe­ke-täk şert bol­ma­ýan­dy­gy­ny bel­le­di­ler. Ge­çi­ri­len bar­lag­lar­da adam­la­ryň ösüm­lik­le­ri ös­dü­rip ýe­tiş­dir­mek üçin dür­li dö­kün­le­ri ula­nan­dyk­la­ry­ny anyk­la­dy­lar. Tä­ze bar­lag­lar­da bu çak­la­ma­ny tas­syk­la­ýan su­but­na­ma­lar hem bar.
– Biz Çi­li­niň de­mir­ga­zy­gyn­da­ky Ata­ka­ma çö­lü­niň ar­heo­lo­gi­ki ýer­le­rin­den ýü­ze çy­ka­ry­lan ösüm­lik­ler­de bar­lag ge­çir­me­gi mak­sat edin­dik – di­ýip, San­ta­na-Sag­re­do aýt­dy.
Bar­lag ge­çi­ri­ji­ler ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­rin­de ýü­ze çy­ka­ry­lan köp san­ly ga­dy­my ösüm­lik­ler­de düýp­li bar­lag iş­le­ri­ni ge­çir­di­ler. Bu ösüm­lik­le­riň nus­ga­la­ry Ata­ka­ma­nyň gu­rak­ly­gy se­bäp­li abat sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Ola­ryň ara­syn­da mek­ge­jö­wen, çi­li bur­çy, kä­di, noý­ba we beý­le­ki­ler bar. «Alym­lar ösüm­lik­ler­de bar­lag ge­çi­rip, ola­ryň dü­zü­min­de azo­dyň muk­da­ry­nyň ýo­ka­ry­dy­gy­ny anyk­la­dy­lar. Sy­nag edi­len ösüm­lik­le­riň ara­syn­da esa­san, mek­ge­jö­wen­den has köp azot ýü­ze çy­ka­ry­lyp, bu ösüm­li­giň se­bi­tiň ga­dy­my hal­ky­nyň iý­mi­ti­niň esa­sy dü­zü­mi­ni eme­le ge­ti­ren­di­gi­ni anyk­la­dy­lar. Mi­la­dy­nyň 1000-nji ýy­ly­na çen­li ilat oba ho­ja­lyk dö­kün­le­ri­niň beý­le­ki gör­nüş­le­ri­ni ula­nan bol­ma­gy müm­kin. Bu ýag­daý bol­sa oba ho­ja­lyk tej­ri­be­si­niň ep-es­li art­ma­gy­na, şeý­le-de adam­lar üçin esa­sy iý­mi­te öw­rü­len mek­ge­jö­we­niň ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­me­gi­ne se­bäp bo­lup­dyr» di­ýip, bar­la­gyň aw­tor­la­ry bel­le­ýär­ler.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА