Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de ylym­da, sun­gat­da, me­de­ni­ýet­de we dür­li ul­gam­lar­da yz gal­dy­ran aja­ýyp şah­sy­ýet­le­ri tir­se­gi­ne gal­dyr­ma­ga, ola­ryň hyz­mat­la­ry­na my­na­syp ba­ha ber­mä­ge giň ýol açyl­dy. Geç­mi­şe na­zar aý­la­saň, bi­ti­ren hyz­mat­la­ry, asyl­ly iş­le­ri, ylym ul­ga­my­na go­şan go­şant­la­ry bi­len hal­kyň ha­ky­da­syn­da ba­ky ýa­şa­ýan­lar az däl. Şeý­le şah­sy­ýet­le­riň bi­ri-de ze­hin­li alym, us­sat ha­ly­pa, Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň ag­za­sy, fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň dok­to­ry, pro­fes­sor, Türk­me­nis­ta­nyň «Wa­ta­na bo­lan söý­gü­si üçin» me­da­ly­nyň eýe­si Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew­dir. Ol Ahal we­la­ýa­ty­nyň Ak bug­daý et­ra­by­nyň My­rat­ber­di So­py­ýew (şol wagt­ky Gä­mi) oba­syn­da 1946-njy ýy­lyň 7-nji no­ýab­ryn­da mu­gal­ly­myň maş­ga­la­syn­da dün­ýä in­ýär. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew baş­lan­gyç bi­li­mi Aş­ga­ba­dyň 8-nji or­ta mek­de­bin­de al­ýar. 1964-nji ýyl­da oňa Daş­ken­diň po­li­teh­ni­ki ins­ti­tu­ty­nyň ta­ly­by bol­mak mi­ýes­ser ed­ýär. Ol ins­ti­tut­da gö­rel­de­li oka­mak bi­len ge­çi­ril­ýän yl­my mas­la­hat­la­ra, jem­gy­ýet­çi­lik çä­re­le­ri­ne işeň­ňir gat­naş­ýar. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew 1969-njy ýyl­da ins­ti­tu­ty gö­rel­de­li ta­mam­lap, «Aw­to­ma­ti­ka we te­le­me­ha­ni­ka» hü­nä­ri­ni ele al­ýar. Ol zäh­met ýo­lu­na 1969-njy ýy­lyň 8-nji okt­ýab­ryn­da şol wagt­ky Türk­men po­li­teh­ni­ki ins­ti­tu­ty­nyň «Umu­my elekt­ro­teh­ni­ka» ka­fed­ra­sy­nyň mu­gal­ly­my we­zi­pe­sin­den baş­la­ýar. Oňa ka­fed­ra mü­di­ri, fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň kan­di­da­ty, do­sent Re­jep An­na­mäm­me­dow ha­ly­pa­lyk ed­ýär. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew 1971-nji ýy­lyň güý­zün­de Rus­si­ýa Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň A.F.Iof­fe adyn­da­ky fi­zi­ka-teh­ni­ki yl­my-bar­lag ins­ti­tu­ty­na as­pi­ran­tu­ra gid­ýär. Ýaş we ze­hin­li as­pi­ran­ta dün­ýä bel­li fi­zik, Rus­si­ýa­nyň ylym we teh­ni­ki ba­ra­da at ga­za­nan iş­gä­ri, döw­let baý­ra­gy­nyň eýe­si, fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň dok­to­ry, pro­fes­sor D.N.Nas­le­dow ýol­baş­çy­lyk ed­ýär. Ol Mer­ke­zi Azi­ýa­dan bo­lan il­kin­ji as­pi­ran­ty­na hä­zir­ki za­man elekt­ron gur­luş­la­ry­nyň esas­la­ry bo­lan ýa­rym­ge­çi­ri­ji­le­riň hä­si­ýet­le­ri­ni der­ňe­me­gi göz öňün­de tu­tup, «In As ýa­rymge­çi­ri­ji­le­riň fi­zi­ki hä­si­ýet­le­ri­ni, er­kin zo­la­gy­nyň gur­lu­şy­ny der­ňe­mek» di­ýen yl­my işiň üs­tün­de iş­le­me­gi tek­lip ed­ýär. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew hem özü­ne bil­di­ri­len yna­my öde­mek üçin işi­ne er­jel­lik bi­len çe­me­leş­ýär. Na­za­ry taý­ýar­ly­gy bo­lan as­pi­rant eks­pe­ri­men­tal bar­lag­la­ryň ne­ti­je­sin­de uly yl­my mag­lu­mat­lary top­la­dy. Ol pro­fes­sor D.N.Nas­le­do­wyň ýol­baş­çy­lyk ed­ýän ýa­rym­ge­çi­ri­ji­ler tej­ri­be­ha­na­syn­da kä­mil­leş­mek bi­len, çyl­şy­rym­ly yl­my bar­lag­la­ry ge­çir­me­giň tä­ze usu­ly­ny dö­ret­mä­ge iş­jeň gat­naş­dy. Ge­çi­ri­len yl­my bar­lag­la­ryň ne­ti­je­sin­de al­nan mag­lu­mat­lar yl­my žur­nal­lar­da çap edil­di, yl­my mas­la­hat­lar­da ara al­nyp mas­la­hat­la­şyl­dy. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew 1975-nji ýy­lyň 30-njy de­kab­ryn­da Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Türk­men döw­let uni­wer­si­te­ti­niň alym­lar ge­ňe­şi­niň mej­li­sin­de ylym­la­ryň kan­di­da­ty dis­ser­ta­si­ýa­sy­ny go­ra­dy. Şeý­le­lik bi­len hem ol fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň kan­di­da­ty di­ýen alym­lyk de­re­jä we dip­lo­ma my­na­syp bol­dy. Ýaş alym yl­my we pe­da­go­gik işi­ni dö­re­di­ji­lik­li do­wam et­dir­ýär. Ol şol wagt­ky Türk­men po­li­teh­ni­ki ins­ti­tu­ty­nyň fi­zi­ka ka­fed­ra­sy­nyň mu­gal­ly­my we­zi­pe­sin­de iş­le­ýär we «Ýa­rym­ge­çi­ri­ji­le­ri der­ňe­mek» yl­my tej­ri­be­ha­na­sy­ny esas­lan­dyr­ýar.
Gör­nük­li alym hü­när taý­ýar­ly­gy­ny kä­mil­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len Mosk­wa­nyň teh­ni­ki uni­wer­si­te­tin­de, Be­la­rus döw­let uni­wer­si­te­tin­de sa­par­da bol­ýar we oňa de­giş­li şa­ha­dat­na­ma­lar gow­şu­ryl­ýar. G. Gar­ýag­dy­ýe­we 1984-nji ýy­lyň 4-nji iýu­lyn­da SSSR Mi­nistr­ler So­we­ti­niň ýa­nyn­da­ky sel­jer­me to­pa­ry­nyň çöz­gü­di bi­len do­sent­lik şa­ha­dat­na­ma­sy gow­şu­ryl­ýar. Şol wagt­ky Türk­men po­li­teh­ni­ki ins­ti­tu­ty­nyň fi­zi­ka ka­fed­ra­sy­nyň do­sen­ti, fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň kan­di­da­ty, hor­mat­ly alym Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew mu­gal­lym­çy­lyk işi­ni alyp bar­mak bi­len dok­tor­lyk dis­ser­ta­si­ýa­sy­nyň üs­tün­de hem iş­le­ýär. Ol yl­my iş­le­ri­ni şol wagt­ky Türk­men po­li­teh­ni­ki ins­ti­tu­tyn­da özü­niň esas­lan­dy­ran «Ýa­rym­ge­çi­ri­ji­le­ri der­ňe­mek» tej­ri­be­ha­na­syn­da hem-de Uk­rai­na Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň ýa­rym­ge­çir­ji­ler yl­my-bar­lag ins­ti­tu­ty­nyň «Ýa­rym­ge­çi­ri­ji­ler­de fo­toe­lekt­rik ha­dy­sa­la­ry» bö­lü­min­de ýe­ri­ne ýe­tir­di. Bu bö­lüm 1960-njy ýyl­da dö­re­di­lip, oňa il­kin­ji bo­lup Uk­rai­na Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň aka­de­mi­gi, fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň dok­to­ry, pro­fes­sor B.E.Laş­kar­ýew ýol­baş­çy­lyk ed­ýär. 1970-nji ýyl­dan soň bu bö­lü­me Uk­rai­na Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň ag­za­sy, döw­let baý­ra­gy­nyň eýe­si, fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň dok­to­ry, pro­fes­sor M.K.Şeý­nik­man ýol­baş­çy­lyk ed­ýär. Pro­fes­sor M.K.Şeý­nik­ma­nyň ha­ly­pa­lyk et­me­gin­de dok­to­rant Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew yl­my işi­ni alyp bar­ýar. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew yl­my iş­le­ri, öňe sü­ren pi­kir­le­ri bi­len ýur­du­myz­da we da­şa­ry ýurt­lar­da ge­çi­ri­len yl­my-ama­ly mas­la­hat­la­ra işeň­ňir gat­naş­ýar. Ze­hin­li alym Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew 80-den gow­rak yl­my işiň we 4 sa­ny yl­my açy­şyň aw­to­ry­dyr. Oňa bu açyş­la­ry üçin SSSR-iň Oý­lap­ta­pyş­lar we açyş­lar döw­let ko­mi­te­ti­niň de­giş­li aw­tor­lyk şa­ha­dat­na­ma­la­ry gow­şu­ryl­dy.
Al­nan ne­ti­je­ler bo­ýun­ça top­lum­la­ýyn ýa­rym­ge­çi­ri­ji elekt­ron gur­lu­şy öl­çeý­ji en­jam­lar taý­ýar­la­nyl­dy. Olar­dan önüm­çi­lik­de giň­den peý­da­la­nyl­ýar. Şeý­le-de, ze­hin­li alym Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýe­wiň ýa­rym­ge­çi­ri­ji­le­re de­giş­li «Kad­miý tel­lur gat­la­gy» ady bi­len uly göw­rüm­li mo­nog­ra­fi­ýa­sy çap­dan çyk­dy. Oňa pro­fes­sor M.K.Şeý­nik­man hem ýo­ka­ry ba­ha ber­ýär. Ze­hin­li dok­to­rant Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew «Top­lum­la­ýyn ýa­rym­ge­çi­ri­ji­le­riň elekt­rik, fo­toe­lekt­rik hä­si­ýet­le­ri­ni der­ňe­mek» at­ly yl­my işi­ni taý­ýar­lap, Lit­wa Ylym­lar Aka­de­mi­ýa­sy­nyň ýö­ri­te­leş­di­ri­len alym­lar ge­ňe­şin­de dok­tor­lyk dis­ser­ta­si­ýa­sy­ny go­ra­ýar. Ol 1990-njy ýy­lyň 7-nji de­kab­ryn­da SSSR Mi­nistr­ler So­we­ti­niň ýo­ka­ry sel­jer­me to­pa­ry­nyň çöz­gü­di bi­len fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň dok­to­ry di­ýen alym­lyk de­re­je­si­ne my­na­syp gö­rül­ýär, soň­ra hem Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň 1993-nji ýy­lyň 16-njy okt­ýab­ryn­da­ky Ka­ra­ry­na la­ýyk­lyk­da Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň ag­za­ly­gy­na ka­bul edil­ýär. Şeý­le-de, Türk­me­nis­ta­nyň ýo­ka­ry at­tes­ta­si­on ko­mi­te­ti­niň 1994-nji ýy­lyň 17-nji ýan­wa­ryn­da­ky ka­ra­ry bi­len Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýe­we fi­zi­ka we elekt­ro­teh­ni­ka ka­fed­ra­sy­nyň pro­fes­so­ry di­ýen alym­lyk de­re­je­si be­ril­di. 1995-nji ýyl­dan baş­lap şol wagt­ky Türk­men döw­let ulag we ara­gat­na­şyk ins­ti­tu­ty­nyň ka­fed­ra mü­di­ri we­zi­pe­sin­de bir­nä­çe ýyl zäh­met çe­ken Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew yl­my-gu­ra­ma­çy­lyk we pe­da­go­gi­k iş­le­ri bi­len bir ha­tar­da Türk­me­nis­tan­da yl­my hü­när­men­le­ri taý­ýar­la­ma­ga uly go­şant go­şan meş­hur alym­la­ryň ha­ta­ryn­da ta­nal­ýar. Ki­çi­gö­wün­li, sa­da­dan sy­pa­ýy alym fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň kan­di­dat­la­ry­nyň on­lar­ça­sy­ny ýe­tiş­dir­di. Hä­zir olar ýur­du­my­zyň dür­li kün­jek­le­rin­de ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­rin­de dö­re­di­ji­lik­li zäh­met çek­ýär­ler. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew şol wagt­ky Türk­men po­li­teh­ni­ki ins­ti­tu­ty­nyň rek­to­ry we­zi­pe­sin­de hem bir­nä­çe ýyl zäh­met çek­ýär. Bu ýyl­lar­da ol ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­niň öňün­de goý­lan we­zi­pe­le­re jo­gap edip ylym­ly, bi­lim­li, wa­tan­sö­ýü­ji, aras­sa ah­lak­ly ýaş­la­ry, ýo­ka­ry bi­lim­li hü­när­men­le­ri ýe­tiş­dir­mek­de uly iş­le­ri ama­la aşyr­dy. Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew 2011-nji ýy­lyň 14-nji sent­ýab­ryn­da ara­dan çyk­ýar.
Gör­nük­li aly­myň ylym-bi­lim ul­ga­my­na go­şan go­şant­la­ry hem-de Ga­raş­syz döw­le­ti­mi­ziň we mäh­ri­ban hal­ky­my­zyň öňün­de bi­ti­ren aý­ra­tyn hyz­mat­la­ry na­za­ra al­nyp, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2016-njy ýy­lyň 21-nji okt­ýab­ryn­da çy­ka­ran 7084-nji Per­ma­ny­na la­ýyk­lyk­da Türk­me­nis­ta­nyň «Wa­ta­na bo­lan söý­gü­si üçin» me­da­ly bi­len sy­lag­la­nyl­dy. Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hem­me ugur­lar bi­len bir ha­tar­da ylym-bi­lim ul­ga­myn­da hem öz­le­ri­niň päk zäh­me­ti bi­len öç­me­jek yz gal­dy­ran ha­ly­pa­la­ry ýat­la­ma­ga, ola­ry ha­ty­ra­la­ma­ga uly müm­kin­çi­lik­ bar. Gör­nük­li alym Gur­ban­ber­di Gar­ýag­dy­ýew ba­ra­da­ky ýat­la­ma­lar ýü­re­gi­miz­de ebe­di­lik ýa­şar.

Ka­ka­jan NUR­MU­HAM­ME­DOW,
fi­zi­ka-ma­te­ma­ti­ka ylym­la­ry­nyň kan­di­da­ty.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА