Gö­räý­mä­ge ada­ty ýa­ly bol­sa-da, te­bi­gat çyl­şy­rym­ly ul­gam­dyr. Ol her pa­syl­da bir­hi­li keş­be gir­ýär. Her pas­lyň hem özü­ne mah­sus ha­dy­sa­la­ry we tä­sir­le­ri bar. Ýö­ne köp­le­riň halaýan ha­dy­sa­sy bo­lan ýa­gyş ýy­lyň is­len­dik möw­sü­min­de hem ýag­ýar. Ýa­gyş ýa­gan­da daş-tö­we­rek aras­sa­lan­ýar, top­rak yz­gar bol­ýar. Ýa­gyş at­mos­fe­ra­da­ky bu­guň eme­le ge­ti­ren bu­lu­dy­nyň dü­zü­min­dä­ki su­wuň dy­kyz­laş­ma­gy ne­ti­je­sin­de dam­ja­lar gör­nü­şin­de ýe­re düş­me­gi­dir. Ol te­bi­gat­da­ky suw aý­la­wy­nyň esa­sy bö­le­gi bo­lup, süý­ji su­wuň köp bö­le­gi­ni eme­le ge­tir­ýär. Ýa­gyş ekoul­gam üçin amat­ly şert­le­ri, şeý­le hem gid­roe­lekt­rik stan­si­ýa­la­ry we ekin­le­ri su­war­mak üçin ge­rek­li su­wy üp­jün ed­ýär. Ýer ýü­zün­dä­ki glo­bal ýy­ly­lyk dün­ýä­de ýa­gyn­la­ryň üýt­ge­me­gi­ne se­bäp bol­ýar. Şo­nuň üçin dag­lyk ýer­ler­de çyg­ly ho­wa­nyň ýyg­jam­laş­ma­gy we ýag­şyň ýag­ma­gy üçin be­ýik­lik­dä­ki ýe­riň şe­mal­ly ta­rap­la­ryn­da ýo­ka­ry de­re­je­li eme­li akym­lar kö­pel­dil­ýär. Gar we buz­luk­lar bi­len ör­tü­len bol­sa-da, An­tark­ti­da iň gu­rak ma­te­rik ha­sap­lan­ýar. Çün­ki bu ýer­de ýa­gyş ýag­ma­ýar di­ýen ýa­ly.


Ýa­gyş ýa­gan­dan soň­ra ho­wa­da ýa­kym­ly ys peý­da bol­ýar. Köp adam mu­ny «ýag­şyň ysy» di­ýip ha­sap ed­ýär. As­lyn­da, bu beý­le däl. Se­bä­bi ýa­gyş suw­dan yba­rat. Su­wuň ysy­nyň we reň­ki­niň ýok­du­gy ozal­dan mä­lim. Ýa­gyş­dan soň­ra top­ra­gyň gur­lu­şy­na we ösüm­lik­le­riň gör­nü­şi­ne gö­rä dür­li ys­lar eme­le ge­lip bil­ýär. Şol se­bäp­li bu ys möw­sü­me we te­bi­ga­ta gö­rä üýt­ge­ýär. Ada­myň bur­ny bir tril­li­on ysy saý­ga­ryp bil­ýär. Ýa­gyş­dan soň­ky ys top­rak­da­ky bak­te­ri­ýa bo­lan ak­ti­no­mi­set­le­riň ysy­dyr. Bu bak­te­ri­ýa top­rak­da ýa­şa­ýar we ýa­gyş ýa­gan­da kö­pel­ýär. As­lyn­da, olar el­my­da­ma bar, ýö­ne çyg­ly şert­ler­de kö­pel­me pro­se­si güýç­le­nip, spo­ra (to­hum) ön­dür­ýär­ler. Ýa­gyş ýa­gan­da top­rak­da­ky bu spo­ra­lar ýa­gyş dam­ja­la­ry­nyň tä­si­ri bi­len aý­ryl­ýar. Ýa­gyn dy­nan­dan soň daş­ky gur­şaw­da eme­le gel­ýän çyg­ly ho­wa spora­la­ry ýo­ka­ryk gö­ter­ýär. Şeý­le­lik bi­len hoş­boý ys eme­le gel­ýär. Ýa­gyş­dan soň­ky ys ge­os­min at­ly hi­mi­ki mad­da­dyr. Bu mad­da sia­no­bak­te­ri­ýa­lar ta­ra­pyn­dan ön­dü­ril­ýän ga­lyn­dy, gök-ýa­şyl su­wo­tu­lar, bak­te­ri­ýa­lar we kä­bir kö­me­lek­ler­dir. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, bu mad­da jan­ly or­ga­nizm­le­riň ada­ty bio­lo­gik funk­si­ýa­la­ry­nyň önü­mi­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА