Dünýäniň meşhur kanallary

Ka­nal­lar suw ge­çi­rmek, ýük da­şa­mak we düe­ki mak­sat­lar üçin gu­rul­ýar. Şeý­le ka­nal­lar­da adat­ça aky­myň tiz­li­gi­ni ka­da­ly sak­la­mak üçin bent­ler bol­ýar. Köp ka­nal­lar be­lent­lik­ler­de, jül­ge­le­riň we beý­le­ki suw aka­ba­la­ry­nyň ug­run­da gu­rul­ýar. Ýük da­şa­mak­da iş­jeň ula­nyl­ýan ka­nal­lar gä­mi­le­riň geç­me­gi­ni üp­jün et­mek üçin esa­sy de­ňiz suw­la­ry­nyň ug­run­da gur­lan ýö­ri­te suw ýol­la­ry­dyr. Şeý­le ka­nal­lar de­ňiz pu­da­gyn­da mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe, se­bä­bi olar de­ňiz suw­la­ry­nyň esa­sy ul­gam­la­ryn­dan gys­ga gat­naw ýol­la­ry­ny we ýurt­la­ryň için­de de­ňiz gat­na­wy­ny ka­da­laş­dyr­ma­ga kö­mek ed­ýär­ler. Dün­ýä­niň dür­li kün­jek­le­rin­de gä­mi­le­riň aň­sat he­re­ket et­me­gi­ne kö­mek ed­ýän, uzyn­ly­gy, ini we çuň­lu­gy ba­bat­da ta­pa­wut­lan­ýan ýüz­ler­çe ka­nal bar. Şo­la­ryň kä­bi­ri dün­ýä­dä­ki iň köp gat­naw­ly ýo­l ha­sap­lan­ýar. Şeý­le ka­nal­la­ryň kä­bi­ri ba­ra­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­la­ry taý­ýar­la­dyk.

«Panama» kanaly.
Ka­rib deň­zi bi­len At­lan­tik um­ma­ny­ny bir­leş­dir­ýän gä­mi ka­na­ly­nyň uzyn­ly­gy 61,6 ki­lo­metre, ini 150 metre, çuň­lu­gy 12 metre ýätýär. Bu ka­nal 1920-nji ýy­lyň 12-nji iýu­nyn­da açyl­dy. Pa­na­ma ka­na­ly­nyň gur­lu­şy­gy adam­zat ta­ra­pyn­dan ama­la aşy­ryl­an iň uly we çyl­şy­rym­ly gur­lu­şyk tas­la­ma­la­ry­nyň bi­ri­ hasaplanýar. Ol Gün­ba­tar Ýa­rym Şar­da we bü­tin dün­ýä­de gä­mi gat­na­wy­nyň ösü­şi­ne we yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne uly tä­sir e­dýär, bu bol­sa geo­sy­ýa­sy taý­dan örän ýo­ka­ry äh­mi­ýe­te eýedir. Gä­mi­niň bu ka­nal­dan geç­me­gi­niň or­ta­ça wag­ty 9 sa­gat, iň gys­ga wag­ty 4 sa­gat 10 mi­nut. Bu kanalda her ýylda ortça 14 müň gä­mi geçip, tak­my­nan 280 mil­li­on ton­na ýük (dün­ýä um­ma­nyndaky ýük­le­ri­ň 5%-i) daşalýar.

«Pekin-Hançžou Grand» kanaly.
Uly ka­nal ha­sap­lan­ýan Pe­kin-Hanç­žou Grand ka­na­ly dün­ýä­niň iň uzyn we iň ga­dy­my ka­na­ly­dyr. Hy­ta­ýyň Sa­ry der­ýa­sy­ny we Ýans­zy der­ýa­sy­ny bir­leş­dir­ýän ka­nal ýur­duň bir­nä­çe we­la­ýa­tyn­dan ge­çip, baş­ga-da ençeme der­ýa bi­len bir­leş­ýär. Ka­na­lyň uzyn­ly­gy 1776 ki­lo­metr bo­lup, Şan­dun da­gy­ndan gözbaş alyp gaýdýar. Hy­ta­ýyň de­mir­ga­zy­gy bi­len gü­nor­ta­sy­ny bir­leş­dir­ýän bu ka­nal ýur­duň yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne uly go­şant goş­ýar. Il­ki­baş­da 468-nji ýyl­da gur­lan ka­nal hä­zir­ki wagt­da ÝUNES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na gi­ri­zi­len­dir.

«Sues» kanaly.
193,3 ki­lo­metr uzyn­lyk­da­ky Su­es ka­na­ly 1869-njy ýy­lyň no­ýabr aýyn­da açyl­dy. Mü­süriň çäginden geçýän eme­li suw­ geçelgesi Or­ta­ýer deň­zi­ni Su­es aý­la­gy bi­len bir­leş­dir­ýär. Azi­ýa­ny Af­ri­ka yk­ly­myn­dan aýyr­ýan ka­nal Ýew­ro­pa bi­len Hin­di um­ma­ny we Ýu­waş um­ma­ny bi­len ara­çäk­leş­ýän se­bit­le­riň ara­syn­da iň gys­ga de­ňiz ýo­ly hasaplanýar. Su­es ka­na­ly glo­bal me­se­le­le­re ga­ra­maz­dan, de­ňiz söw­da amal­la­ry­nyň do­wam et­di­ril­me­gi­ni aň­sat­laş­dyr­mak üçin el­my­da­ma açyk, äh­li ýurt­la­ryň de­ňiz ýo­ly hök­mün­de yk­rar edil­di.
«Wolga-Don» kanaly.
Wolga-Don gä­mi ka­na­ly Rus­si­ýa­nyň Wol­ga we Don der­ýa­la­ry­ny bir­leş­dir­ýär. Azow deň­zin­den Ha­zar deň­zi­niň esa­sy umman ul­gam­la­ry­na mö­hüm suw ge­çel­ge­si­ni üp­jün ed­ýär. Der­ýa­la­ryň iň ýa­kyn no­ka­dyn­da­ky ka­nal­da gur­lu­şyk iş­le­ri XVI asyr­da baş­lap­dy. Gün­do­gar Ýew­ro­pa­nyň logistika ul­gam­la­ry­ny Gün­ba­tar bi­len bag­la­nyş­dyr­mak üçin köp ge­çel­gä­ni üp­jün ed­ýän­di­gi se­bäp­li bu ugur mö­hüm ha­sap­lan­ýar­dy. 1952-nji ýyl­da açy­lan 101 ki­lo­metr uzyn­lyk­da­ky ka­nal Kar­pow­ka, Be­res­law­ka we War­wa­row­ka ýa­ly üç suw how­da­nyn­dan geç­ýär.

«Hýuston» kanaly.
50 ki­lo­metr­lik Hýus­ton gä­mi ka­na­ly Tehas ştatynyň Hýuston şäheriniň we Mek­si­ka aý­la­gy­nyň ara­syn­da­ky mö­hüm suw ýo­lu­dyr. 1914-nji ýyl­da açy­lan we soň­ra güýç­len­di­ri­len bu ka­nal Te­has şta­ty­ny ABŞ-nyň iň meş­hur de­ňiz port­la­ry­nyň bi­ri­ne öwür­ýär. Bir­nä­çe ter­mi­nal­lar we gä­mi du­ral­ga­la­ry bi­len Hýus­ton gä­mi ka­na­ly içer­ki gä­mi gat­na­wy­nyň ep-es­li bö­le­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. Buf­fa­lo Ba­ýu­da we Gal­wes­ton aý­la­gyn­da gä­mi gat­na­wy­nyň do­wam et­di­ril­me­gi­ni üp­jün et­mek üçin ka­nal gi­ňel­dil­di we çuň­laş­dy­ryl­dy.

Rim kanaly

Angliýanyň henizem ulanylýan iň köne kanaly rimliler tarapyndan 120-nji ýylda gurlan «Fossdyke nawigasiýasy» hasaplanýar.

We­ne­si­ýa

Ita­li­ýa­nyň We­ne­si­ýa şä­he­ri ýol­la­ryň ýe­ri­ne ka­nal­la­ryň bol­ma­gy bi­len meş­hur­dyr. Mo­tor­ly ga­ýyk­lar, su­wüs­ti aw­to­bus­lar we ga­ra gon­do­la­lar (ki­çi göw­rüm­li kü­rek­li ga­ýyk) su­wuň üs­tün­de he­re­ket ed­ýär. Ka­na­lyň bo­ýu­nda ýer­leş­ýän uly jaý­lar bi­len bir ha­tar­da 400-e go­laý köp­ri bar.