Türkmen halky müňýyllyklara uzaýan taryhynyň dowamynda ençeme medeni we ruhy gymmatlyklary döredipdir. Bu gymmatlyklar milletimiziň tebigy zehininiň, aňyrdan gelýän medeniýetiniň, ylym-biliminiň dünýä ýaýylmasydyr.

Dün­ýä­de ne­pis­li­gi we us­sat­ly­gy ta­lap ed­ýän zat­la­ryň hem­me­si müň­ýyl­lyk­la­ryň do­wa­myn­da dö­räp, asyr­lar­dan-asyr­la­ra kä­mil­le­şip, hal­kyň ru­hu­ny, iç­ki dün­ýä­si­ni özü­ne siň­di­rip­dir. Mu­ňa türk­men be­de­wi­ni my­sal al­mak hem ýe­ter­lik­dir. Be­de­wiň keşbi türk­men hal­ky­nyň ga­ny­na, süň­ňü­ne şeý­le bir or­na­şyp­dyr we­lin, ony wasp et­me­dik hiç bir şa­hyr, hiç bir des­san­çy bol­man­dyr. Be­dew türk­me­niň ýow gü­nün­de ýol­da­şy, toý­da syr­da­şy bo­lup­dyr.
Türk­me­niň be­de­we ber­ýän ba­ha­sy, oňa öz dur­mu­şyn­da aýyr­ýan or­ny baş­ga­dyr. Bi­ziň mil­le­ti­miz aty ab­raý, de­re­je, mer­te­be ha­sap­lap, bedewsiz dur­mu­şy göz öňü­ne ge­ti­rip bil­män­dir. Öz gö­zel­li­gi we ýyn­dam­ly­gy bi­len meş­hur bo­lan ahal­te­ke be­dew­le­ri­ni ýetişdirmek üçin hal­ky­my­zyň müň­ýyl­lyk­la­ryň do­wa­myn­da ke­ma­la ge­len se­ýis­çi­lik mek­de­bi­niň uly äh­mi­ýe­ti bar­dyr. Ahal­te­ke be­dew­le­ri dün­ýä­de gö­zel­lik­de we ýa­kyn ara­ly­ga çap­mak­da ýyn­dam­ly­gy bi­len ýa­ryş­lar­da baý­rak­ly orun­la­ry eýe­le­ýär­ler.
As­ly­ny ga­dy­my­ýe­tiň jüm­mü­şin­den alyp gaý­dýan türk­me­niň se­ýis­çi­lik sun­ga­ty ahal­te­ke be­de­wi­ni dün­ýä­ni haý­ra­na goý­ýan keş­bi­ne ge­ti­rip­dir.
Ahal­te­ke be­de­wi­niň ke­ma­la gel­me­gi­ne türk­men­le­riň şol ma­hal­ky ýa­şa­ýyş-dur­muş ýö­rel­ge­si tä­sir edip­dir. Ahal­te­ke be­de­wi at­ly ýö­riş üçin örän go­wu­dyr, onuň he­re­ke­ti çe­ýe bo­lup, ça­pyk­su­wa­ry ýa­dat­ma­ýar. Us­sat se­ýis­le­riň aýt­ma­gy­na gö­rä, ça­pyk­su­wa­ryň gö­dek­li­gi be­de­we ju­da ýo­kuş deg­ýär.
Ahal­te­ke be­de­wi öz ata-ba­ba­la­ryn­dan çy­dam­ly­ly­gy alyp­dyr. Ahal­te­ke be­de­wi­niň Ga­ra­gum säh­ra­syn­da se­ýis­le­nen­li­gi bi­len bag­ly aýa­gy­ny ke­ýik ýa­ly ur­mak en­di­gi­ gö­ren­ler­de ýe­re gal­taş­ma­zdan, ýüz­ýän ýa­ly duý­gy­ny dö­red­ýär. Bu he­re­ke­ti ahal­te­ke be­dew­le­ri­ne akyp ýa­tan çä­ge­de-de ýö­re­mä­ge kö­mek edip­dir.
Tü­ýü­niň örän gys­ga we gy­tyk bol­ma­gy­na ga­ra­maz­dan, ahal­te­ke be­dew­le­ri 30-50 de­re­je gyz­gyn­ly­ga çen­li çy­da­ma­ga ukyp­ly­dyr we her hi­li ho­wa üýt­ge­me­le­ri­ni, suw­suz­ly­gy ýe­ňil ge­çir­ýän­dir. Daş­ky gör­nü­şi­niň nä­zik­li­gi­ne we gö­zel­li­gi­ne ga­ra­maz­dan, ahal­te­ke be­dew­le­ri­ne adat­dan da­şa­ry çy­dam­ly­lyk mah­sus­dyr. Ta­ryh­çy­la­ryň aýt­ma­gy­na gö­rä, ýo­wuz uruş­lar­da gy­lyç bi­len ýa­ra­la­nan ahal­te­ke be­dew­le­ri­niň öz ar­ka­syn­da iki sa­ny uly ada­my alyp gi­den wagt­la­ry bo­lup­dyr. Bu çy­dam­ly­ly­gy hä­zir­ki gün­ler­de be­dew­le­riň ýa­ryş­lar­da gör­kez­ýän us­sat­lyk­la­ryn­dan hem gör­mek bol­ýar.
Şol ýa­ryş­la­ryň için­de iň meş­hu­ry bol­sa, 1935-nji ýyl­da Aş­ga­bat–Mosk­wa ara­ly­gy­na ge­çi­ri­len ýö­riş­dir.

Bu ara­lyk 84 gün­de ge­çi­lip, onuň 3 gü­nü­ni ça­pyk­su­war­lar Ga­ra­gu­muň için­den hiç bir ýer­de sä­gin­män, dynç al­man geç­ýär­ler. At­la­ryň hem­me­si sag-sa­la­mat Mosk­wa ba­ryp ýet­ýär­ler. Ola­ryň için­de ýe­ňi­ji bo­lan Tar­lan at­ly dor be­dew­dir. XIX asyr­da mer­ke­zi Azi­ýa­ sy­ýa­hat eden Ar­me­niý Wam­be­ri şeý­le ýaz­ýar: «Bu owa­dan jan­dar­lar ola­ra siň­di­ri­len azap­la­ra deg­ýär… Bu jan­dar­lar ha­ky­kat­dan-da örän tä­sin. Ola­ryň ça­pu­wy we çy­dam­ly­ly­gy ha­kyn­da­ky gür­rüň­ler as­la ulal­dy­lan däl­dir».
An­tik ýa­zuw çeş­me­le­rin­de ahal­te­ke be­dew­le­ri ba­ra­da Ge­ro­dot şeý­le ýaz­ýar: «Mi­di­ýa di­ýen ýer­de Ne­seý säh­ra­lyk­la­ryn­da şeý­le bir üýt­ge­şik at­lar ýe­tiş­di­ril­ýär». Ne­seý di­ýen­de ta­ryh­çy Nu­sa­ýy, de­mir­ga­zyk Eý­ran bi­len Gü­nor­ta Türk­me­nis­ta­ny göz öňün­de tut­ýar.
Hem­me alym­la­ryň bi­ra­gyz­dan bel­le­me­gi­ne gö­rä, hut ahal­te­ke be­de­wi ça­puw at­la­ry­nyň nes­lin­den gaýd­ýar. Bu be­dew­ler beý­le­ki at to­hum­la­ry­nyň ke­ma­la gel­me­gin­de hem uly rol oý­nap­dyr. Hat­da arap at­la­ry­nyň dö­re­me­gi­ne hem ahal­te­ke at­la­ry­nyň se­bäp bo­lan­dy­gy­ny aýd­ýar­lar.
Türk­men­ler at ça­py­şyk­la­ry­nyň jan­kö­ýer­le­ri bo­lup, at­la­ryň se­ýis­len­me­gi bi­len bag­ly äh­li zat­la­ra uly jo­gap­kär­çi­lik bi­len se­re­dip­dir. Bu ugur­da­ky köp­ýyl­lyk tej­ri­be bol­sa ne­sil­le­re ge­çi­ri­lip­dir. Da­şa­ry ýurt alym­la­ry­nyň bel­le­me­gi­ne gö­rä, ahal­te­ke be­de­wi­ne syç­rap çap­mak hä­si­ýe­ti mah­sus bo­lup, ony do­ga­bit­di ýa­ryş üçin ni­ýet­le­nen ata öwür­ýär.
Ady ahal­te­ke aty bol­sa-da bu be­dew­ler di­ňe bir Türk­me­nis­ta­nyň çä­gin­de däl, eý­sem, Ga­za­gys­tan­da, Rus­si­ýa­nyň dür­li se­bit­le­rin­de hem kö­pel­dil­ýär. El­bet­de, at­lar ho­wa ýag­da­ýy­na, iý­mi­ti­ne we se­ýis­çi­lik ba­şar­ny­gy­na gö­rä ke­ma­la gel­ýär. Me­se­lem, al­tyn­sow reňk­li bol­mak di­ňe Ga­ra­gum säh­ra­syn­dan dem alan be­dew­le­re mah­sus bol­ma­ly di­ýip, dün­ýä bel­li at­şy­nas­lar bel­le­ýär­ler.
Bu gün­ki ahal­te­ke be­dew­le­ri, el­bet­de ýüz­ler­çe ýyl mun­dan ozal­ky ata-ba­ba­la­ryn­dan daş keş­bi bo­ýun­ça ta­pa­wut­lan­ýar­lar. Hä­zir­ki be­hiş­di be­dew­le­ri­miz geç­miş­de ýa­ryş­lar­da uly yz go­ýan Boý­now, Me­le­guş, Gel­şik­li, Arap, Gap­laň, Gyr Sa­kar, Pa­kyr­päl­wan at­la­ry­nyň nesillerindendir.
Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz türk­men be­dew­le­ri­niň mer­te­be­si­ni has-da ýo­ka­ry gö­ter­di. Ýur­du­myz­da döw­re­bap ahal­te­ke at­çy­lyk top­lum­la­ry, aý­law­lar, at­çy­lyk sport mer­kez­le­ri dö­re­dil­di. Hä­zir­ki wagt­da hor­mat­ly Prezidentimiz ta­ra­pyn­dan bu iş­ler do­wam et­di­ril­ýär. Bu bol­sa hal­ky­my­zyň göz-gu­wan­jy bo­lan, ne­sil­ler­den ne­sil­le­re mi­ras ge­çen ahal­te­ke be­de­wi­niň şan-şöh­ra­ty­nyň dün­ýä ýa­ýyl­ýan­dy­gy­na ýe­ne bir ge­zek gü­wä geç­ýär.

Gül­ba­har Gur­ba­no­wa,
Türk­me­nis­ta­nyň Go­ran­mak mi­nistr­li­gi­niň Be­ýik Sa­par­my­rat Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Har­by ins­ti­tu­ty­nyň uly mu­gal­ly­my.

 

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА