Hä­zir­ki za­man öz­bek ede­bi­ýa­ty

Özbek edebiýaty öz gözbaşyny uzak asyrlaryň jümmüşinden alyp gaýdýar. Häzirki zaman özbek edebiýaty dürli žanrlylygy, ugur-tär saýlamakda has batyrgaýlygy bilen tapawutlanýar. Özbek şygryýeti köp asyrlyk däplerini dowam etdirip, milli edebiýatda öňde baryjy žanr bolmagynda galýar. Aman Matçan, Barot Boýkabilow, Sirojiddin Said, Normurod Narzullaýew, Şawkat Rahmon, Çulpan Ergaş, Azim Suýun, Usman Azim, Ikrom Otamurod, Abduwali Kutbiddin, Aziz Said, Bahram Ruzimuhammad, Muhammad Ýusuf, Ikbol Mirzo, Fahriýor, Zebo Mirzaýewa, Guljamol Askarowa we beýlekileriň dünýä akyl ýetirmäge edýän tagallalarynda täzeçe çemeleşmeleri duýmak bolýar.

Hä­zir­ki za­man öz­bek şyg­ry­ýe­tin­de öwüt-ne­si­ha­ta, ada­ty däl pi­kir­ler bi­len gy­zyk­lan­ma­la­ra, çyl­şy­rym­ly ru­hy ýag­daý­la­ryň be­ýa­ny­na we ada­myň mu­kad­des duý­gu­la­ry­na akyl ýe­tir­mä­ge bo­lan ta­gal­la­la­ry­na, onuň baý we üýt­ge­şik ru­hy dün­ýä­si­ne esa­sy üns gö­nük­di­ril­ýär.
Şaw­kat Rah­mo­nyň «Tür­ki­ler», «Yk­rar», Azim Su­ýu­nyň «To­ba», «Ak we ga­ra», Ab­du­wa­li Kut­bid­di­niň «Dü­şün­di­riş­siz söz­lük», Aziz Sai­diň «Düýş», «Ýol» ýa­ly şy­gyr­la­ry hä­zir­ki za­man şyg­ry­ýe­ti­niň öz­bo­luş­ly nus­ga­la­ry­dyr. Hä­zir­ki za­man öz­bek şyg­ry­ýe­tin­de ga­lyp­la­ryň we usul­la­ryň dür­li-dür­lü­li­gi, Gün­ba­ta­ryň we Gün­do­ga­ryň öň­de­ba­ry­jy şyg­ry­ýet däp­le­ri­ni su­sup al­ma­ga bo­lan çyn­la­kaý ta­gal­la­lar mah­sus­dyr. Şyg­ry­ýe­ti özü­niň ozal­baş­da­ky göz­ba­şy­na do­lap ge­tir­mek, hä­zir­ki za­ma­nyň ru­hy dün­ýä­si­niň pyn­han syr­la­ry­ny, asyl­ly duý­gu­la­ry­ny oňa sep­le­mek şu gün­ki öz­bek şyg­ry­ýe­ti­niň esa­sy aý­ra­tyn­lyk­la­ry­nyň bi­ri­dir. Şyg­ry­ýet şa­hyr­la­ryň ýi­ti ru­hy dün­ýä­si, baý oý­lan­ma­la­ry ar­ka­ly yn­sa­ny­ýe­te ba­gyş­la­nan naý­ba­şy eser­le­re öw­rül­di. Bu ýag­daý oky­jy­la­ryň sa­ny­ny art­dy­ryp, şyg­ry­ýe­tiň muş­dak­la­ry­nyň es­te­tik de­re­je­si­ni, tä­sir­li be­ýan edi­len çe­per sö­ze dü­şün­mek uky­by­ny gör­ne­tin ýo­kar­lan­dyr­dy. Hä­zir­ki za­man şyg­ry­ýe­ti öz muş­dak­la­ry­ny has ýo­ka­ry ru­hy de­re­jä gö­ter­me­giň höt­de­sin­den gel­di.
Öz­bek şy­gyr­la­ry­nyň şu gün­ki muş­dak­la­ry has in­çe duý­gu­ly şyg­ry­ýe­te, so­pu­çy­ly­gyň köp ma­ny­ly şa­hy­ra­na se­tir­le­ri­ne we şa­hy­ra­na dün­ýä­niň dür­li tär­ler ar­ka­ly be­ýan edil­ýän usu­ly­ýe­ti­ne dü­şün­mä­ge ukyp­ly­dyr. Öz­bek oky­jy­la­ryn­da es­te­tik me­ýil, şyg­ry­ýe­te çuň­ňur dü­şün­mek uky­by gör­ne­tin ýo­kar­la­nyp, şa­hy­ra­na dün­ýä­ni ýal­ňyş­syz kes­git­le­mek üşü­gi ke­ma­la gel­di. Eger hä­zir­ki za­man şyg­ry­ýe­tin­de ýaş ne­sil­le­riň iş­jeň­li­gi ýo­ka­ry bo­lup, tä­ze at­lar peý­da bo­lan bol­sa, kys­sa žan­ryn­da-da şol däp­le­riň do­wam et­di­ril­ýän­di­gi aý­dyň ha­ky­kat­dyr.
Şu gün­ki gün­de dür­li žanr­lar­da eser­le­ri dö­red­ýän ýa­zy­jy­lar ön­jeý­li iş­le­ýär­ler: Adyl Ýa­ku­bow, Saýd Ah­mad, Şu­kur Hol­mir­za­ýew, Ut­kir Ha­şi­mow, Aman Muh­tar, Ta­hir Ma­lik, Mu­rod Mu­ham­mad Dust, To­gaý Mu­rad, Er­kin Ag­zam, Haý­rid­din Sul­ta­now, Hur­şid Dust­mu­ham­mad, Na­zar Eşan­kul, Nur­mu­rad Nar­ka­bi­low, Tuh­ta­mu­rad Rus­ta­mow, Ab­du­ka­ýum Ýul­da­şew, Ra­him Atau­li we beý­le­ki­ler.
Dö­re­di­ji­lik­li çe­me­leş­me, ga­ra­şyl­ma­dyk çe­per çöz­güt­ler, bel­li bir ka­da­la­ryň me­se-mä­lim öz­ger­dil­me­si hä­zir­ki za­man öz­bek kys­sa­sy­nyň esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy bo­lup dur­ýar. Aman Muh­ta­ryň «Müň bir roý», Na­zar Eşan­ku­lyň «Ga­ra ki­tap» po­west­le­rin­de dün­ýä de­re­je­sin­de ýa­zy­lan kys­sa­la­ryň iň soň­ky çe­me­leş­me­le­ri us­sat­lyk bi­len ula­nyl­ýar. Na­zar Eşan­ku­lyň «Şe­ma­ly tu­tup bol­ma­ýar», «Ta­byt şä­her», «Tü­we­leý» ýa­ly eser­le­ri öz­bo­luş­ly he­ka­ýa­lar bo­lup, Öz­be­gis­ta­nyň mil­li ede­bi­ýa­tyn­da tä­ze­çil es­te­tik ha­dy­sa­dyr. Bu ýa­zy­jy­la­ryň eser­le­ri be­ýan edi­li­şi­niň öz­bo­luş­lu­ly­gy, dün­ýä­ni bü­tin­leý baş­ga­ça gör­şi hem-de adam­za­dyň ru­hy dün­ýä­si­niň iň bir pyn­han kün­jek­le­ri­ne ara­laş­ma­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar.
Kys­sa­çy Ş. Hol­mir­za­ýe­wiň «Ga­rant­ga», «Di­no­zawr» ro­man­la­ryn­da, «Bu­lut tu­tan Aý», «Azat­lyk», «Now­ruz, now­ruz» he­ka­ýa­la­ryn­da, N. Nar­ka­bi­lo­wyň «Ak­bo­ýun», «Uçut­lar hem ag­la­ýar», «Dag ada­my» po­west­le­rin­de, «Ar», «Gu­wanç­ly gün» he­ka­ýa­la­ryn­da dö­wür­deş­le­ri­niň çe­per­den jan­ly keşp­le­ri­ni dö­re­dip, su­rat­lan­dyr­ma­la­ryň ozal­dan gel­ýän däp­le­ri­ni us­sat­lyk bi­len ula­nyp­dyr­lar. Şo­ýim Bu­ta­ýe­wiň «Şu­ra­dan ga­lan adam­lar» po­wes­tin­de, hem-de «Çy­nar» he­ka­ýa­syn­da, H. Dust­mu­ham­ma­dyň «Kür­si» po­wes­ti, «Ma­got», «Ibn Mu­gan­ni» he­ka­ýa­la­ry, T. Mu­ra­dyň «Atam­dan ga­lan meý­dan­lar» ro­ma­nyn­da ga­dym­dan gel­ýän usul we dün­ýä ede­bi­ýa­ty­nyň iň soň­ky ga­za­nan­la­ry us­sat­lyk bi­len ut­gaş­ýar.
Öz­be­gis­tan mu­zeý­le­re we ki­tap­ha­na­la­ra baý ýurt­dyr. Daş­ken­diň, Sa­mar­kan­dyň we Bu­ha­ra­nyň ki­tap­ha­na­la­ryn­da ga­dy­my ki­tap­la­ryň we gol­ýaz­ma­la­ryň ägirt uly ýy­gyn­dy­sy sak­lan­ýar.

Taýýarlan: Ýegenmämmet Taýlyýew.

“Zaman-Türkmenistan”.