Adamlaryň tebigata, ot-çöpe, daragtlara, haýwanat dünýäsine içgin nazar salyp, durmuşda dürli zatlary döredendigi mälimdir. Muňa ylmy dilde «bionika» diýilýär. «Bionika» – iňlis sözi bolup, «Ýaşaýşyň elementi» diýmekdir.

Adam­lar ga­dy­my dö­wür­de möý­le­riň ke­rep örü­şi­ni, ga­ryn­ja­la­ryň ha­tar-ha­tar bo­lup, hi­ni­ne iý­mit da­şaý­şy­ny syn­lap­dyr­lar. Şeý­le­lik­de, bu gör­nüş­ler­den nus­ga alyp, to­kaý jaý­la­ry­ny hem-de ýe­ras­ty öý­le­ri gu­rup­dyr­lar.
Te­bi­ga­ta iç­gin na­zar sal­ma­lar adam­la­ra baş­ga-da bir­nä­çe zat­la­ry gur­ma­gy, ýa­sa­ma­gy öw­re­dip­dir. Me­se­lem, de­ňiz ýa­ka­syn­da ýa­şa­ýan türk­men­le­riň gür­rüň ber­mek­le­ri­ne gö­rä, ga­dy­my dö­wür­de taý­myl­lar (bir orun­ly ki­çi­jik ga­ýyk) tak­gaz ba­lyk­la­ryn­dan nus­ga al­nyp ýa­sa­lyp­dyr. Tak­gaz­la­ryň be­de­ni­niň iki gap­dal­dan gy­syk­ly­gyn­dan nus­ga al­nan­dy­gy taý­myl­la­ryň su­wa bat­ýan bö­le­ginde äş­gär gö­rün­ýär. Bu ga­ýyk­la­ryň öňe uza­ýan çüň­ki hem tak­gaz­la­ryň çü­re­lip gid­ýän bur­nu­na ça­lym­daş bo­lup­dyr.
Bio­ni­ka bi­na­gär­lik işi­ne has iç­gin ara­la­şyp­dyr. Şeý­le­lik­de, wag­tyň geç­me­gi bi­len ylym­da «bi­na­gär­lik bio­ni­ka­sy» at­ly ugur ýü­ze çy­kyp­dyr. Il­kin­ji bo­lup te­bi­ga­tyň keş­bi­ni gur­lu­şyk­da ulan­mak pi­ki­ri­ne ge­len we bio­ni­ka­ny ula­nyp baş­lan ispan binagäri An­to­nio Gau­di bo­lup­dyr. Ol bio­ni­ka­ny ula­nyp, Is­pa­ni­ýa­nyň Bar­se­lo­na şä­he­rin­de 1900-1914-nji ýyl­lar­da «Gu­eliň se­ýil­gä­hi», «Daş­da do­ňup ga­lan te­bi­gat», «Ba­lo­nyň ja­ýy», «Mi­la­nyň ja­ýy», «Ke­ra­mat­ly maş­ga­la but­ha­na­sy» at­ly we baş­ga-da bir­nä­çe bi­na­la­ry gu­rup­dyr. Şon­dan soň bi­na­gär­lik­de bio­ni­ka­ny ulan­mak bü­tin dün­ýä ýaý­rap­dyr. Jan­ly or­ga­nizm­le­riň gur­lu­şyk­da ga­za­nan­la­ry­ny bi­na­gär­lik­de ulan­mak üçin ýü­ze çy­kan ug­ra bol­sa «bi­na­gär­lik bio­ni­ka­sy» diý­lip at ber­lip­dir.
Adam­la­ryň dö­re­den zat­la­ry­nyň kö­pü­si jan­ly te­bi­ga­ta meň­zeş­dir. My­sal üçin, Hy­taý Halk Res­pub­li­ka­sy­nyň paý­tag­ty Pe­kin­de «Gar­la­wa­jyň hö­würt­ge­si» at­ly sta­dio­nyň daş­ky me­tal gur­lu­şy gu­şuň hö­würt­ge­si­ne meň­zeş­dir. Awst­ra­li­ýa­nyň Sid­neý şä­he­rin­de ýer­le­şen meş­hur Ope­ra bi­na­sy bol­sa suw­da bit­ýän lo­tos ösüm­li­gi­ne meň­ze­di­lip gur­lup­dyr.
Bel­li is­pan binagärleri M. R. Ser­we­ra we H. Pioz bio­ni­ka­ny gur­lu­şyk­da iş­jeň ula­ny­jy­lar hök­mün­de 1985-nji ýyl­da gur­lu­şyk iş­le­ri­niň öz­ge­ri­şi­ne gö­zeg­çi­lik edip baş­lap­dyr­lar. Olar 1991-nji ýyl­da «Binagärlikde in­no­wa­si­ýa­ny gol­daý­jy­la­ryň jem­gy­ýe­ti­ni» dö­re­dip­dir­ler. Bu to­pa­ra binagärler, in­že­ner­ler, be­zeg­çi­ler, bio­log­lar, psi­ho­log­lar gi­rip­dir­ler. Olar dik ýer­le­şen bio­ni­ki «Şä­her di­ňi­niň», ýag­ny mi­na­ra­sy­nyň tas­la­ma­sy­ny dö­re­dip­dir­ler. Bu tas­la­ma­da «Şä­her di­ňi» ser­wi aga­jy­na meň­zeş bo­lup, onuň be­ýik­li­gi 1228 metr diý­lip kes­git­le­nip­dir.
Du­baý şä­he­rin­dä­ki «Burj Ha­li­fa» hem gi­me­no­kal­lis at­ly ösüm­li­giň çöl­de bit­ýän gör­nüş­le­ri­niň bi­ri­ne meň­ze­di­lip gur­lup­dyr. Bi­na­gär­le­riň bel­le­mek­le­ri­ne gö­rä, bu ösümlige meň­ze­di­lip gu­rul­ma­gy aşa be­ýik bi­na­nyň ýer­den ep-es­li be­lent­lik­de has güýç­li öwüs­ýän ýe­liň tä­si­rin­den gu­tul­ma­gy­na kö­mek ed­ýär.
Bio­ni­ka be­zeg iş­le­ri­ne hem öz tä­si­ri­ni ýe­ti­rip­dir. Me­se­lem, eda­ra we ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň da­şy­ny, gi­rel­ge­si­ni, iç­ki gur­lu­şy­ny be­ze­mek­de jan­ly te­bi­gat­dan nus­ga al­nyp­dyr. My­sal üçin, bal ary­la­ry­nyň ýa­sa­ýan öý­jük­le­ri in­ter­ýer­ler­de di­war­la­ry, ger­mew­le­ri, me­bel­le­ri, de­kor­la­ry be­ze­mek­de nus­ga­lyk­dyr.
Jaý­la­ryň bas­gan­çak­la­ry­ny be­ze­mek üçin hem be­zeg­çi­ler te­bi­ga­tyň keş­bi­ne meň­zeş en­jam­lar­dan peý­da­lan­ýar­lar. Bu ugur­da dür­li agaç­lar ma­te­ri­al bo­lup hyz­mat edip­dir. Jaý­la­ryň esa­sy di­reg­le­ri agaç­la­ryň sü­tü­nin­den taý­ýar­la­nyl­ýar. Agaç iň peý­da­ly we eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa gur­lu­şyk ma­te­ria­ly ha­sap­lan­ýar. Şo­nuň üçin ata-ba­ba­la­ry­myz ak öý­le­ri gur­mak üçin hem agaç­lar­dan peý­da­la­nyp­dyr­lar.
Hä­zir­ki wagt­da hem jaý gur­lu­şy­gyn­da agaç­lar­dan giň­den peý­da­la­nyl­ýar. Çün­ki aga­jy ýon­mak aň­sat bo­lup, her dür­li be­zeg ber­ýän na­gyş­la­ry sal­mak ýe­ňil düş­ýär. Şeý­le agaç­la­ra ýur­du­myz­da ös­ýän ar­ça, ser­wi, dag­dan, çy­nar, sö­wüt, tut we beý­le­ki­ler my­sal bo­lup bi­ler.
Te­bi­gat – yn­sa­nyň da­şy-do­la­gy. Te­bi­gat­dan öw­re­ne­re, dur­mu­şa or­naş­dy­ra­ra zat köp. Te­bi­ga­ta dö­re­di­ji­lik nuk­daý­na­za­ryn­dan se­re­de­niň­de, on­da­ky gym­mat­lyk­la­ryň bi­möç­ber köp­dü­gi­ni hem-de dur­mu­şa or­naş­dy­ryp bol­jak­dy­gy­ny bil­mek bol­ýar.

Ju­ma­gül HO­JA­ÝE­WA,
Türkmenistanyň Kärdeşler arkalaşyklarynyň Daşoguz welaýat birleşmesiniň pudaklar boýunça utgaşdyryjysy, Türkmenistanyň ussat mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА