Yk­dy­sa­dy­ýet ada­myň gün­de­lik dur­mu­şy­nyň bir bö­le­gi­dir. Adam­lar gün­de­lik dur­muş­la­ryn­da yk­dy­sa­dy adal­ga­la­ry peý­da­lan­ýar­lar, mad­dy gym­mat­lyk­la­ry dö­red­ýär­ler we sarp ed­ýär­ler. Mad­dy nyg­mat­la­ry ön­dür­mek, paý­la­mak, alyş-ça­lyş we sarp et­mek bo­ýun­ça adam­la­ryň ara­syn­da eme­le gel­ýän gat­na­şyk­lar yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň ul­ga­my­ny düz­ýär.
Ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne ge­çil­ýän dö­wür­de eýe­çi­lik gat­na­şyk­la­ry­nyň kä­mil­leş­me­gi, ola­ryň üýt­ge­di­lip gu­rul­ma­gy, eýe­çi­li­giň köp gör­nüş­li­li­gi­ne ge­çil­me­gi, hu­su­sy­ýet­çi­li­giň ös­dü­ril­me­gi ýa­ly me­se­le­ler ör­bo­ýu­na gal­ýar. Bu ýag­daý yk­dy­sa­dy ul­gam­da ama­la aşy­ryl­ýan öz­gert­me­le­re tä­ze­çe çe­me­leş­me­le­ri ta­lap ed­ýär.
Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz dün­ýä döw­let­le­ri­niň tej­ri­be­si­ni öw­re­nip hal­ky­my­zyň däp-des­sur­la­ryn­dan, ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy aý­ra­tyn­lyk­la­ryn­dan ugur al­mak bi­len bi­ziň döw­le­ti­mi­ziň ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne geç­me­giň ila­ty­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­mu­şy üçin bäh­bit­li bo­lan nus­ga­sy­ny saý­lap al­dy. Bu nus­ga­nyň esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy bol­sa, on­da ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne geç­mek­de dur­muş me­se­le­le­ri­niň öň­dä­ki orun­da go­ýul­ma­gy­dyr. Bi­ziň ýur­du­myz­da ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­ne ge­çil­me­gi­niň ýe­ne-de bir aý­ra­tyn­ly­gy bu işi döw­le­ti­mi­ziň do­ly öz üs­tü­ne al­ma­gy­dyr. Gahryman Arkadagymyz dur­mu­şa gö­nük­di­ri­len ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti şert­le­rin­de döw­le­tiň we­zi­pe­si­ni şeý­le be­ýan ed­ýär:
– döw­let ra­ýat­la­ryň my­na­syp we howp­suz ýa­şaý­şy­nyň ke­pi­li bo­lup dur­ýar;
– döw­let dur­nuk­ly­ly­gy we äh­li ýag­daý­la­ryň hu­ku­ga la­ýyk­ly­gy­ny üp­jün et­mek mak­sat­la­ry bi­len ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň do­lan­dy­ry­ly­şy­ny öz eli­ne al­ýar, olar öz no­ba­tyn­da dur­muş ins­ti­tut­la­ry­na tä­sir ed­ýär­ler.
«San­ly yk­dy­sa­dy­ýet» adal­ga­sy il­kin­ji ge­zek 1995-nji ýyl­da ABŞ-nyň Mas­sa­çu­sets uni­wer­si­te­ti­niň aly­my Ni­ko­las Neg­ro­pon­te ta­ra­pyn­dan tek­lip edil­ýär. Ol bu adal­ga­ny şol dö­wür­de tä­ze ke­ma­la gel­ýän yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ar­tyk­maç­lyk­la­ry­ny hä­si­ýet­len­dir­mek üçin ula­nyp­dyr we ozal­ky yk­dy­sa­dy­ýet bi­len de­ňeş­di­ri­len­de, on­da mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň äh­mi­ýe­ti­niň art­ýan­dy­gy­ny de­lil­len­dir­me­gi ba­şa­ryp­dyr.
San­ly­laş­dyr­mak yk­dy­sa­dy­ýe­ti hil taý­dan ös­dür­me­giň hem-de do­lan­dyr­ma­gyň ne­ti­je­li gu­ra­ly­dyr. Hu­su­san-da, san­ly çe­me­leş­me­le­riň, il­kin­ji no­bat­da, adam­la­ryň dur­mu­şy­ny ýe­ňil­leş­dir­mä­ge gö­nük­di­ri­len­di­gi­ni ha­sa­ba al­sak, on­da onuň jem­gy­ýe­ti öz­ger­di­ji güýç­di­gi­ne, ösü­şi üp­jün ed­ýän mö­hüm ugur­dy­gy­na göz ýe­tir­mek bol­ýar.
San­ly mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­sy yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ryn­da oňyn öz­gert­me­le­riň ama­la aşy­ryl­ma­gy üçin sarp edil­ýän wag­ty azald­ýar. Şo­nuň üçin hem san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ös­dü­ril­me­gi umu­my döw­let äh­mi­ýet­li me­se­le ha­sap­la­nyl­ýar. Ýur­du­myz­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­te geç­mek Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň 2018-nji ýy­lyň 30-njy no­ýab­ryn­da­ky Ka­ra­ry esa­syn­da ka­bul edi­len «Türk­me­nis­tan­da 2019-2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­na» la­ýyk­lyk­da ama­la aşy­ryl­ýar.
Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019-2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy» yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň san­ly teh­no­lo­gi­ýa­la­ra esas­la­nyp in­no­wa­si­on ösü­şin­de mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe bo­lan res­mi­na­ma­la­ryň bi­ri­dir. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ne Pre­zi­dent Mak­sat­na­ma­syn­da­ky: «Mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri­niň giň­den peý­da­la­nyl­ma­gy san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­te tap­gyr­la­ýyn geç­mek üçin şert­le­ri dö­ret­mek bi­len, döw­let do­lan­dy­ry­şy­nyň hi­li­ni we ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik be­rer, yk­dy­sa­dy­ýe­tiň bin­ýat­lyk pu­dak­la­ry­nyň we tä­ze top­lum­la­ry­nyň bäs­deş­li­ge ukyp­ly­ly­gy­nyň üp­jün edil­me­gi bol­sa, yk­dy­sa­dy ösü­şe sal­dam­ly go­şan­dy üp­jün eder» di­ýen söz­ler­den hem aý­dyň göz ýe­tir­mek bol­ýar.
San­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň in­no­wa­si­ýa esas­la­nan dur­nuk­ly ösü­şi berk bin­ýat­ly ylym-bi­lim ul­ga­my hem-de mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň dö­re­dil­me­gi we ola­ryň öza­ra saz­la­şyk­ly, oý­la­ny­şyk­ly ula­nyl­ma­gy ne­ti­je­sin­de müm­kin bol­ýar.

Güýçmyrat Soltanmyradow,
Türkmen döwlet maliýe institutynyň «Jemgyýeti öwreniş ylymlary» kafedrasynyň uly mugallymy,
Amangül Hojageldiýewa,
Türkmen döwlet maliýe institutynyň «Bank işi» fakultetiniň maliýe we karz taýýarlyk ugrunyň 2-nji ýyl talyby.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА