Türk­men ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty örän ga­dy­my­ýet­den göz­baş alyp gaýd­ýar. Ol türk­men hal­ky­nyň ge­lip çy­ky­şy, ösüş ta­ry­hy we ýa­şa­ýyş-dur­mu­şy bi­len aý­ryl­maz bag­lany­şyk­ly­dyr. Ha­ly halk se­ne­di­niň iň­ňän ga­dy­my dö­wür­de dö­rän nus­ga­la­ry­nyň bi­ri bol­mak bi­len, ol mil­li me­de­ni­ýe­ti­mi­ziň aý­ryl­maz bir bö­le­gi­dir. Şol bir­wag­tyň özün­de-de ha­ly türk­men hal­ky­nyň dün­ýä si­wi­li­za­si­ýa­sy­na we me­de­ni­ýe­ti­ne go­şan aja­ýyp go­şan­dy­dyr.
Ha­ly mil­li ta­ry­hy­my­zyň uzak-uzak asyr­la­ry­nyň do­wa­myn­da ge­lin-gyz­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan kä­mil­leş­di­ri­len aja­ýyp sun­gatdyr. Çün­ki, oňa ge­lin-gyz­la­ry­my­zyň yh­la­sy, gy­nan­jy, be­gen­ji, baş­ga­ça aý­da­ny­myz­da, ola­ryň ru­hy dün­ýä­si siň­di­ri­lip­dir. Ta­ry­hyň dür­li dö­wür­le­rin­de ene-ma­ma­la­ry­my­zyň has go­wy gör­ýän hem giň­den ulan­ýan esa­sy na­gyş­la­ry, göl­le­ri bo­lup­dyr. Ha­ly sun­ga­ty­ny öw­re­ni­ji­le­riň bir­nä­çe­si nepis göl­ler bi­len be­ze­lip, ne­pis do­ka­lan ha­ly­la­ryň tug­ra hök­mün­de ula­ny­lan dö­wür­le­ri­niň-de bo­lan­dy­gy­ny nyg­ta­ýar­lar.
Ýa­zuw çeş­me­le­rin­de be­ril­ýän mag­lu­mat­la­ra gö­rä, ha­ly se­ne­di mi­la­dy­dan öň bi­rin­ji müň­ýyl­lyk­lar­da giň­den ýaý­rap­dyr. Kä­bir ar­heo­log­lar we ta­ryh­çy­lar ha­ly­nyň Mer­ke­zi Azi­ýa döw­let­le­ri­niň çäk­le­rin­de dö­rän­di­gi­ni, şol ýer­den hem ýer ýü­zü­ne ýaý­ran­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ne Änew we Gök­süý­ri ýa­dy­gär­lik­le­rin­den ta­py­lan ga­dy­my eneo­lit döw­rü­ne de­giş­li bo­lan küý­ze gap-gaç­la­ryn­da çe­ki­len na­gyş­lar hem şa­ýat­lyk ed­ýär. Bu ta­pyn­dy­lar­da­ky dür­li şe­kil­li na­gyş be­zeg­le­ri hä­zir­ki­ za­man ha­ly­la­ry­myz­da­ky na­gyş­la­ra örän ýa­kyn­dyr.
Türk­men­le­riň ga­dy­my ata-ba­ba­la­ry ha­sap­la­nyl­ýan skif taý­pa­la­ry­na de­giş­li bo­lan iň ga­dy­my ha­ly 1947-nji ýyl­da ar­heo­log­lar ta­ra­pyn­dan Al­taý ül­ke­si­niň Pa­zy­ryk de­pe­sin­de ýer­leş­ýän go­nam­çy­lyk­dan ta­pyl­ýar. Ol mi­la­dy­dan öň­ki V-IV asyr­la­ra de­giş­li diý­lip kes­git­le­nil­ýär. Bu ha­ly­da haý­wan­lar we ösüm­lik­ler şe­kil­len­di­ri­lip­dir. Bu ga­dy­my ha­ly “Pa­zy­ryk ha­ly­sy” diý­lip at­lan­dy­ryl­ýar. Ol gö­nü­burç­luk gör­nü­şin­de bo­lup, ini 1,60 sm, bo­ýy bol­sa, 2 met­re ba­ra­bar, bu ha­ly­nyň kom­po­zi­si­on gur­lu­şy hä­zir­ki za­man ha­ly­la­ry­na örän meň­zeş­dir. Alym­lar onuň ga­dy­my hun­la­ryň ad­mi­nist­ra­tiw et­nik tug­ra­sy bo­lan­dy­gy ba­ra­da­ky çak­la­ma­la­ry hem öňe sür­ýär­ler. Şu ta­ry­hy mag­lu­mat­lar ha­ly­nyň türk­men me­de­ni­ýe­ti­niň iň gym­mat­ly we kä­mil mi­ras­la­ryn­dan bi­ri­di­gi­ni tas­syk­la­ýar.
“Ýi­gi­de ma­ly döw­let ge­ti­rer, ge­lin-gy­za ha­ly” di­ýen na­kyl­da ata-ba­ba­la­ry­myz ha­ly­nyň türk­men dur­mu­şyn­da­ky äh­mi­ýe­ti­niň ulu­dy­gy­ny nyg­tap­dyr­lar.
Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ala­da-yh­la­sy bi­len gyz-ge­lin­le­ri­miz ata­la­ry­my­zyň pa­ra­sat­ly pä­hi­mi­ne eýe­rip, halyçylyk sungatyny kämilleşdirýärler. Ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty ne­sil­den-nes­le ge­çi­ri­lip, ta­ry­hyň dür­li dö­wür­le­rin­de-de öz gym­ma­ty­ny, äh­mi­ýe­ti­ni ýi­tir­män gel­ýär. Ha­ly­nyň gör­nü­şi­ne gö­rä, onuň 1 kwad­rat met­rin­de 120-340 müň, port­ret ha­ly çe­ki­len­de, 400-500 müň çi­tim bol­ýar. Xlll asyr­da we­ne­si­ýa­ly meş­hur alym Tür­ki­ýe­de sy­ýa­hat­da bo­lan­da, türk­men ha­ly­sy ba­ra­da gy­zyk­ly ýaz­gy­la­ry gal­dy­ryp­dyr. Türk­men ha­ly­la­ry il­kin­ji ge­zek 1890-njy ýyl­da Gün­do­gar ha­ly­la­ry­nyň We­na­da ge­çi­ri­len çe­per­çi­lik ser­gi­sin­de, 1900-nji ýyl­da Pa­riž­de ge­çi­ri­len Bü­tin­dün­ýä ser­gi­sin­de iň ýo­ka­ry ba­ha my­na­syp bol­ýar. 1937-nji ýyl­da Pa­riž­de, 1939-njy ýyl­da Nýu-Ýork­da, 1958-nji ýyl­da Brýus­sel­de, 1964, 1965, 1966, 1978-nji ýyl­lar­da Ger­ma­ni­ýa­nyň Leýp­sig şä­he­rin­de ge­çi­ri­len Bü­tin­dün­ýä ser­gi-ýar­mar­ka­la­ryn­da bi­ziň ha­ly­la­ry­my­za al­tyn me­dal, dip­lom be­ril­di. Şon­dan bä­ri hem, ha­ly­la­ry­myz dün­ýä­niň dür­li şä­her­le­rin­de ge­çi­ril­ýän hal­ka­ra ser­gi­si­ne gat­na­şyp, al­tyn me­dal­la­ra we de­re­je­li baý­rak­la­ryň en­çe­me­si­ne my­na­syp bol­ýar­lar.
Türk­men ge­lin-gyz­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan 1941-1942-nji ýyl­lar­da do­ka­lan 193,5 kwad­rat metr­lik haly hä­zi­re çen­li dün­ýä­de iň uly ha­ly ha­sap­la­nyl­ýar. Dün­ýä­ni haý­ra­na go­ýan bu äpet ha­ly hä­zir Türk­me­n ha­lysynyň milli mu­ze­ýin­de sak­la­n­ýar.
Dün­ýä­niň dört kün­jün­de par­la­ýan Döw­let baý­da­gy­myz­da ýur­du­my­zyň bäş we­la­ýa­ty­nyň je­bis­li­gi­ni ala­mat­lan­dyr­ýan bäş sany ha­ly gö­lleri, äh­li we­la­ýat­la­ry­myz­da­ky, et­rap­la­ry­myz­da­ky, şä­her­le­ri­miz­dä­ki ha­ly fab­rik­le­ri­miz­de çe­per el­li ha­ly­çy­la­ry­my­zyň ýüz­ler­çe­si­niň zäh­met çek­ýän­di­gi, her ýy­lyň maý aýy­nyň soň­ky ýek­şen­be­sin­de Türk­men ha­ly­sy­nyň baý­ram­çy­ly­gy­nyň uly da­ba­ra­lar bi­len bel­le­ni­lip ge­çil­ýän­di­gi, us­sat ha­ly­çy­la­ry­my­za “Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ha­ly­çy­sy” di­ýen hor­mat­ly at­la­ryň da­kyl­ýan­dy­gy, her ýyl di­ýen ýa­ly, ola­ryň en­çe­me­si­niň or­den­ler we me­dal­lar bi­len sy­lag­la­nyl­ýan­dy­gy bag­ty­ýar za­ma­na­myz­da ola­ra go­ýul­ýan uly hor­mat­dan ala­mat­dyr.
Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da mil­li ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­my­za uly üns be­ril­me­gi, ha­ly­çy ge­lin-gyz­la­ry­my­za uly gol­daw-he­ma­ýat edil­me­gi mun­dan beý­läk-de ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­nyň pa­jar­lap ös­me­gi­ne, dün­ýä meş­hur ha­ly­la­ryň do­kal­jak­dy­gy­na gü­wä geç­ýär.
Türk­men ha­ly­sy bi­ziň gün­sa­ýyn ös­ýän ata Wa­ta­ny­my­zyň gö­zel­lik nus­ga­sy­dyr, türk­men ze­nan­la­ry­nyň bü­tin dün­ýä peş­geş be­ren ba­ky­lyk aý­dy­my­dyr.

Ak­my­rat Sa­pa­row,
Türk­men oba ho­ja­lyk
ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА