Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň pa­ra­sat­ly ýol­baş­çy­ly­gyn­da ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­na be­ril­ýän gol­da­wyň ne­ti­je­sin­de ýur­du­my­zyň me­de­ni mi­ra­sy­nyň iň gym­mat­ly ha­zy­na­sy bo­lan bu sun­gat kä­mil­lik de­re­je­si­ne çy­ka­ry­lyp, ös­dü­ril­ýär. Türk­men ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty özü­niň göz­ba­şy­ny ga­dym­dan alyp gaýd­ýar.«El hü­nä­ri il ge­zer» diý­li­şi ýa­ly, asyr­lar­dan-asyr­la­ra aşyp, hä­zir­ki bag­ty­ýar­lyk za­ma­na­myz­da ge­lin-gyz­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan sün­nä­le­nip do­kal­ýan in­çe sun­ga­ty­myz öz ne­pis­li­gi, mi­ze­mez owa­dan öwüş­gin­li­li­gi bi­len ta­pa­wut­la­nyp, on­da ata-ba­ba­la­ry­my­zyň ta­ry­hy we me­de­ni­ýe­ti ba­ra­da syr­ly, gym­mat­ly mag­lu­mat­lar jem­len­ýär.Türk­me­niň ha­ly sun­ga­tyn­da şan­ly geç­mi­şi­miz, şu gü­nü­miz hem gel­je­gi­miz wasp edil­ýär. Bu gün­ki gün­de Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz türk­men ha­ly­sy­nyň şan-şöh­ra­ty­nyň art­ma­gy­na uly üns ber­ýär. Köp­le­ri özü­niň ne­pis­li­gi bi­len haý­ra­na go­ýan türk­men ha­ly­la­ry­myz toý­la­ry­my­zyň, öý­le­ri­mi­ziň be­ze­gi. Ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri do­ka­lyp gel­ýän «Guş göl­li» ha­ly­myz dün­ýä­de özü­niň owa­dan­ly­gy gaý­ta­lan­ma­jak gö­zel­li­gi şeý­le hem özü­niň gy­zyl reň­ki bi­len äle­me meş­hur­dyr. Hä­zir­ki dö­wür­de ha­ly­çy ze­nan­la­ry­myz «Guş göl­li» ha­ly­ny tä­ze döw­re­bap gör­nüş­de, ýag­ny ak reňk­de hem-de göl­le­ri­ni se­kiz­burç­lu­gyň için­de edip do­ka­ýar­lar.
Ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty asyr­la­ryň do­wa­myn­da ti­mar­la­nyp, ne­pis­le­nip, kä­mil­le­şip gel­ýär. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ne ir­ki dö­wür­de do­ka­lan hal­ly­lar bi­len XX asyr­da do­ka­lan we XXI asyr­da do­kal­ýan ha­ly­lar de­ňeş­di­ri­len­de göz ýe­tir­mek bol­ýar. Ir­ki dö­wür­ler­de ha­ly önüm­le­ri öýüň be­ze­gi bol­mak bi­len bir ha­tar­da öý goş­la­ry­ny sal­mak­da esa­sy es­bap­la­ryň bi­ri bo­lan bol­sa, hä­zir­ki döw­rü­miz­de be­zeg üçin giň­den ula­nyl­ýar. Dö­wür öz­ger­di­gi­çe, ge­lin-gyz­la­ry­my­zyň el hü­nä­ri­niň gör­nüş­le­ri hem kä­mil­leş­ýär. Hä­zir­ki döw­rüň ta­lap­la­ry­na la­ýyk edip do­kal­ýan ha­ly önüm­le­ri çit­me we kak­ma gör­nüş­le­rin­de do­kal­ýar. Mag­lu­mat­lar­dan gör­nü­şi ýa­ly, hä­zir­ki dö­wür­de türk­men ha­ly we ha­ly önüm­le­ri­niň ga­dy­my nus­ga­la­ry di­kel­di­lip, ha­ly­la­ryň hi­li, reň­ki, gör­nüş­le­ri döw­re­bap­la­şyp, göl­le­rin­de, na­gyş­la­ryn­da ýag­ty reňk­ler ula­ny­lyp, ha­ly sun­ga­tyn­da uly ösüş­le­re, öz­ge­riş­le­re eýe bo­lun­ýar. Ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­nyň dö­re­me­gi­ne we kä­mil­leş­me­gi­ne ýar­dam be­ren esa­sy şert­le­riň bir­nä­çe­si­niň ke­rem­li top­ra­gy­myz­da jem­le­nen­di­gi­ni bel­le­mek buý­sanç­ly­dyr.Ýaz gyr­ky­my, in­çe­li­gi hem ýü­pek ýa­ly ýum­şak­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýan sa­ry­ja go­ýun­la­ryň ýü­ňi el ha­ly­la­ry do­ka­mak­da iň ze­rur bo­lan çig mal­dyr. Köz ýa­ly ýa­nyp du­ran gyr­my­zy reň­ki di­ňe ak ýüň­den alyp bol­ýar. Çal, go­ňur, açyk me­le reň­ki di­ňe gök we ga­ra gy­zyl bo­ýag­la­ra ýa­ty­ryp­dyr­lar.Şol bo­ýag­la­ra reňk­le­nen ýüp­lük­den do­ka­lan el ha­ly­lar asyr­lar geç­se-de kö­nel­me­ýär, sa­ra­lyp-sol­ma­ýar, sa­ry­sy git­me­ýär. Ot­la­ryň der­man­lyk güý­jü­ni süň­ňü­ne siň­di­ren ha­ly­lar ýyl geç­di­gi­çe lä­le ýa­ly reňk saç­ýar, ola­ryň göl­le­ri­niň ýe­ke­je­de çy­zy­gy mi­ze­me­ýär di­ýip bel­le­nil­ýär. Bi­ler­men­le­riň bel­leý­şi ýa­ly, el ha­ly­la­ry­ny do­ka­ma­gyň 20 usu­ly bo­lup­dyr. Ol çe­ten, kep­be boý­ra, al­dym­gaç, iki ýüz­li ha­ly we beý­le­ki gör­nüş­le­ri bar­dyr. Ha­ly­da türk­me­niň kal­by bar. Bu in­çe sun­ga­tyň dün­ýä halk­la­ry­nyň kal­by­nyň tö­rün­de orun al­ma­gyň sy­ry hem şun­da­dyr. Ge­lin-gyz­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan sün­nä­le­nip do­kal­ýan türk­men ha­ly­sy hem çe­per el­le­riň as­tyn­da ösüp­dir, öz­ge­rip­dir we kä­mil­le­şip­dir. Ýur­du­myz­da çe­per ha­ly­çy­lyk kär­ha­na­la­ry kö­pe­lip, dok­ma­çy ge­lin-gyz­la­ry­my­zyň sa­ny gün-gün­den art­ýar. Bü­tin dün­ýä­de be­lent at-ab­ra­ýa eýe bo­lan ata Wa­ta­ny­my­zyň ede­bi mi­ra­sy, mil­li me­de­ni­ýet, çe­per sun­ga­ty asyr­la­ryň do­wa­myn­dan şöh­rat­ly ta­ry­hyň gat­la­ry­na al­tyn harp­lar bi­len ýa­zy­lyp, türk­men hal­ky­nyň baý maz­mun­ly geç­mi­şi­ne öz gym­mat­ly­gy­ny eçi­lip­dir.
Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň 2011-nji ýyl­da türk­men ha­ly­sy ba­bat­da ne­şir edi­len «Jan­ly ro­wa­ýat» at­ly ki­ta­byn­da türk­men ha­ly­çy­la­ry­nyň dö­re­den tä­sin ägirt ha­ly­la­ry­na we iki­ta­rap­la­ýyn ha­ly­la­ra aý­ra­tyn orun be­ril­ýär. My­sal üçin, meý­da­ny 301 ine­dör­dül met­re deň bo­lan «Al­tyn asyr» ha­ly­sy dün­ýä­de el bi­len do­ka­lan iň uly ha­ly hök­mün­de Gin­ne­siň re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­di.Bu ha­ly­nyň her ine­dör­dül met­rin­de 304 çi­tim bar­dyr. Şeý­le hem mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň ha­ly­lar ba­ra­da­ky ikin­ji ki­ta­by- 2016-njy ýyl­da ne­şir edi­len «Ar­şyň ne­pis­li­gi» ese­ri hem ne­şir edil­di. Ol türk­men hal­ky­nyň me­de­ni dur­muş­da ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty­nyň or­ny we äh­mi­ýe­ti ba­ra­da­ky oý­lan­ma­la­ryň öz­bo­luş­ly do­wa­my bol­dy. Ki­ta­by be­ze­ýän aja­ýyp reň­be-reň ha­ly su­rat­la­ry türk­men ha­ly­sy­nyň aja­ýyp­ly­gy­ny açyp gör­kez­ýär. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň bu ki­tap­la­ryn­da türk­men ha­ly­sy­nyň aja­ýyp­ly­gy yl­my nuk­daý­na­zar­dan has giň we düýp­li be­ýan edil­ýär. Eziz Ar­ka­da­gy­myz «Türk­men ha­ly­sy hal­ky­my­zyň, mä­hir-mu­hab­be­ti­niň älem­go­şar öwüş­gin­li lä­le­si­dir. Ol ata-ba­ba­la­ry­my­zyň ge­çen şöh­rat­ly dur­muş ýol­la­ry­ny reňk­le­ri­ni di­li bi­len ýa­zan ýü­rek ýaz­gy­sy­dyr. Aja­ýyp ha­ly­la­ry­myz ata Wa­ta­ny­my­zyň, mer­da­na hal­ky­my­zyň ab­raý-mer­te­be­si, dün­ýä ýa­ýy­lan şöh­rat-şa­ny­dyr» diý­ýär. Mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň bu pä­him­li jüm­le­le­ri türk­men ha­ly­sy­nyň in­çe syr­la­ry­ny aç­ma­ga we ony ýaş nes­le öw­ret­mä­ge borç­ly ed­ýär.
2019-njy ýy­lyň 9-14-nji de­kabr ara­ly­gyn­da Ko­lum­bi­ýa­nyň paý­tag­ty Bo­go­ba­da ge­çi­ri­len ÝU­NES­KO-nyň Adam­za­dyň mad­dy däl me­de­ni mi­ra­sy­ny go­ra­mak bo­ýun­ça hö­kü­me­ta­ra ko­mi­te­ti­niň 14-nji mej­li­sin­de ka­bul edi­len Türk­men ha­ly­çy­lyk sun­ga­ty ÝU­NES­KO-nyň Adam­za­dyň mad­dy däl me­de­ni mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na gi­ri­zil­di. El ha­ly­çy­ly­gyň aja­ýyp sun­ga­ty­nyň, türk­men hal­ky­nyň ga­dym­dan gel­ýän dä­bi­niň gaý­ta­dan di­kel­dil­me­gin­de we mun­dan beý­läk-de ös­dü­ril­me­gin­de mäh­ri­ban Ar­ka­da­gy­my­zyň şah­sy go­şan­dy ägirt uly­dyr. Aş­ga­bat­da­ky Türk­men ha­ly­sy­nyň mil­li mu­ze­ýi ru­hy we mad­dy me­de­ni­ýe­tiň oja­gy, ýüz­ler­çe gym­mat ba­ha­ly ha­ly eser­le­riň ha­zy­na­sy bo­lup dur­ýar. Bu ýer­de ýur­du­my­zyň dür­li kün­jek­le­rin­den ge­ti­ri­len çe­per­çi­lik gym­ma­ty we teh­ni­ki taý­dan taý­ýar­la­ny­şy bo­ýun­ça örän seý­rek ta­pyl­ýan baý gym­mat­lyk­lar top­lu­my ýyg­na­lan­dyr. Alym­la­ryň, hü­när­men­le­riň we ha­ly­çy­la­ryň göz­leg­ler­de we tu­tan­ýer­li zäh­met çe­ken ýyl­la­ry­nyň do­wa­myn­da ga­dy­my na­gyş­la­ryň ýüz­ler­çe­si di­kel­dil­di, aja­ýyp sun­ga­tyň ir­ki nus­ga­sy re­je­len­di. Bu tä­sin gym­mat­lyk­la­ryň ha­zy­na­sy da­şa­ry ýurt­ly myh­man­la­ry tüýs ýü­rek­den haý­ran gal­dyr­ýar. Ol ha­ly eser­le­ri bu ýe­re gel­ýän­le­re şan-şöh­ra­ty dün­ýä­de da­ba­ra­lan­ýan türk­men ha­ly­la­ry­nyň gö­zel­li­gi­ni we gaý­ta­lan­ma­jak kä­mil­li­gi­ni bar­ha tä­ze­den aç­ýar. Dün­ýä ja­han­keş­de­le­ri­ni, alym­la­ry­ny haý­ra­na goý­ýan gö­zel­li­giň we kä­mil­li­giň baý­da­gy bo­lan mil­li türk­men ha­ly­la­ry­myz ta­ry­hyň uzak do­wa­myn­da ene-ma­ma­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan dö­re­di­lip gel­nen be­ýik sun­gat­dyr, be­ýik gud­rat­dyr!

Şi­rin AK­MY­RA­DO­WA,
Se­ýit­na­zar Seý­di adyn­da­ky Türk­men döw­let mu­gal­lym­çy­lyk ins­ti­tu­ty­nyň ta­ly­by.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА