Äheňgir

De­mir­çi us­sa bit­gin­li bir ki­şi­di. Bu je­le­ga­ýyň adam­la­ryn­dan has uzyn­dy. Kö­rü­giň ýal­ny­dyr ýe­ke­da­ban­lar­dan dö­kül­ýän de­mir ça­ňyn­dan ýa­ňa ýüz-gö­zi, el­le­ri ga­ra-ört bo­lup gi­den egin­lek py­ýa­da­dy. Onuň giň maň­la­ýy­na dü­şüp du­ran, gür hem bu­la­şyk sa­çy­nyň as­tyn­dan ul­la­kan, ça­ga­nyň­ka ça­lym­daş, po­lat ýa­ly ýag­ty ma­wy göz­le­ri ýal­dy­ra­ýar­dy. Ol gü­len ma­ha­ly ber­daş­ly äň­le­ri giň­den açy­lyp, ag­zyn­dan çyk­ýan de­miň se­si hor­rul­da ýa-da us­sa­ha­na­nyň kö­rü­gi­niň güýç­li has­syl­dy­sy­na meň­ze­ýär­di. Gö­ýä, öz ga­ra güý­jü­ne buý­san­ýan ýa­ly, san­da­lyň ba­şyn­da­ky iş en­di­gi­ne ky­bap he­re­ket bi­len el­le­ri­ni gal­ga­dan­da, ýa­şan el­li ýa­şynyň oňa kän bir tä­sir edip bil­män­di­gini bil­dir­ýär­di. Öz gu­jur­ly gol­la­ryn­da is­le­di­gi­çe oý­na­dyp, ag­ra­my ýig­ri­mi bäş funt bo­lan ýe­ke­da­ba­ny iş­let­me­gi­ňem aň­ryýa­ny bi­len höt­de­sin­den gel­ýär­di. Äpet ýe­ke­da­ba­ny Wer­non­dan Rua­na çen­li ýeke özü­niň eg­nin­de göterip gidip bil­jek­di­gi­ne hiç kim­de şüb­he dö­re­me­ýär­di.
Men bu de­mir­çi us­sa­nyň­ky­da ar­ly ýyl ýa­şa­dym. Şol tu­tuş bir ýyl – me­niň dert­le­rim­den sap­la­nan ýy­lym­dy. Ol dö­wür kal­bym ra­hat­ly­gy­ny, beý­nim pi­kir öwür­mek uky­by­ny ýi­ti­rip, öz-özü­me dü­şün­mek üçin gur­bat be­rip bi­läý­jek asu­da­ja ýe­riň göz­le­gi­ne çy­kyp, ba­şy­my alyp gi­dip­dim. Yn­ha gün­le­riň bi­rin­de giç­lik dört ýo­luň aýrydynda bir oba­nyň de­ňin­den ge­çip barýarkam, dur­şu­na alaw bo­lup du­ran ýal­ňyz de­mir us­sa­ha­nasyna gö­züm düş­di. Ýag­ty­lyk şeý­le­bir ýi­ti­di we­lin, giň­den ser­pi­len der­we­ze­den çat­ry­ga edil ýan­gy­nyň ýag­ty­sy düş­ýän ýa­ly­dy, çeş­me­ji­giň uza­bo­ýun­da­ky ha­tar-ha­tar de­rek­ler bol­sa, ter­si­ne tüs­sä bo­g­lan şam­çy­rag bo­lup gö­rün­ýär­di. Ýe­ke­da­ban­la­ryň saz­la­şyk­ly se­si gö­ýä go­laý­lap gel­ýän, de­mir so­wut­ly ýy­gy­nyň toý­nak­la­ry­nyň dü­kür­di­si bo­lup, iň­ri­giň imi­sa­la­ly­gyn­da uzak­la­ra, ýa­rym mil ara­ly­ga ýaň sal­ýar­dy. Men ine, şu ýer­de, bü­tin­leý açyk der­we­zä­niň öňün­de ot-ýal­nyň, goh-gal­ma­ga­lyň de­ňe­sin­de, yn­san el­le­ri­niň çym gy­zyl bol­ýan­ça gyz­dy­ry­lan de­mir bö­lek­le­ri­ni ep­läp, ýa­ýy­şy­ny gö­rüp, şu gör­nüş­den bag­ty­ýar hal­da yn­ja­lyp, aýak çek­dim.
Şol güýz ag­şa­my il­kin­ji ge­zek de­mir­çi us­sa­ny gö­rüp­dim. Ol aza­lyň ýer­dem­ri­ni ýenç­gi­läp süýn­dür­ýär­di. Eg­ni ýo­kar­ky ilik­le­ri ýaz­dy­ry­lan köý­nek­li ussanyň her dem ala­nyn­da, tap­la­nan po­lat­dan ýa­sa­lan ýa­ly berk ga­pyr­ga­la­ry ga­pak ýa­ly açyk dö­şün­de me­se-mä­lim bil­di­rip dur­dy. Ol ar­kan gaý­şyp, bat al­ýar­dy-da, ýe­ke­da­ba­ny in­der­ýär­di. Bu äh­li mus­kul­la­ry aýa­man iş­le­dip, be­de­ne ýe­ňil­jek hem bir­sy­dyr­gyn bat ber­ýän dy­nuw­syz ýag­daý­dy. Ýe­ke­da­ban öz yzyn­da ýa­lyn­ly ýol ýa­sap, te­ge­lek hal­ka eme­le ge­tir­ýär­di. Şol pur­sat onuň og­ly, ýig­ri­mi ýa­şyn­da­ky ýi­git uzyn sap­ly gap­ja­waç bi­len köz ýa­ly gyzaran dem­ri tu­tup, öz ge­ze­gin­de ka­ka­sy­nyň gol­la­ryn­da­ky mäh­net hem haý­bat­ly gu­ra­lyň zen­ze­le­si­niň as­tyn­da ça­la eşi­dil­ýän, tu­tuk ses­li ur­gy bi­len çe­ki­ji­ni iş­led­ýär­di. Şaňk-şaňk, şaňk-şaňk – gö­ýä, enä­niň ýa­ňy dil bi­ten ça­ga­sy­nyň il­kin­ji bi­ma­ny söz­le­ri­ni eşi­dip, oň­la­ýan deň­li-de­re­je­li se­si gel­ýän ýa­ly­dy. Ýe­ke­da­ban tans ed­ýän zenan ýa­ly bar­ha bat alyp, öz ly­ba­syn­da­ky şel­pe­le­rini çar ýana se­çip ýö­ren ýa­ly­dy. Her ge­zek tow­san­da bol­sa, öz süý­ýän ýer­de­m­rin­de köw­şü­niň “ök­je­le­ri­niň” yz­la­ry­ny go­ýýardy. Gyr­my­zy öwüş­gin­li ýa­lyn, uzyn kö­le­ge­le­ri us­sa­ha­na­nyň ga­raň­ky burç­la­ryn­da ýi­tip gid­ýän iki us­sa­nyň gü­ber­çek ýa­gyr­ny­la­ry­ny ýag­tyl­dyp, ýe­re ýa­zy­lyp gid­ýär­di. Kem-kem­den şa­pa­gyň ýag­ty­sy pe­se­lip, de­mir­çi işi­ni bes et­di.
Hüýt ga­ra äheň­gir maň­la­ýyn­dan dyn­man sy­ryg­ýan de­rem sü­pür­män, ýe­ke­da­ba­nyň sa­py­na sö­ýe­nip dur­dy. Onuň he­ni­zem de­mi­ni dür­se­me­dik, ga­pyr­ga­la­ry me­se-mä­lim bo­lup du­ran kük­re­gin­den zog­du­ry­lyp çyk­ýan de­mi og­lu­nyň pes­saý­ja ýel ber­ýän kö­rü­gi­niň sa­na­jy­nyň has­syl­dy­sy bi­len go­şu­lyp gid­ýä­rdi.
Men şol gi­je us­sa­nyň­ky­da düş­le­dim, şeý­di­bem şol ýer­de ga­ly­ber­dim. Us­sa­ha­na­nyň ýo­kar­syn­da onuň boş ota­gy bar eken. Ol şol ota­gy ma­ňa hö­dür­le­di, me­nem ýüz öw­rüp dur­ma­dym. Ir sa­gat bäş­de, he­niz daň at­man­ka, eý­ýäm ho­ja­ýy­nyň işi­ne go­şu­lyş­ýar­dym. Men bü­tin ja­ýa ýaň sa­lyp gid­ýän gül­ki se­si­ne oýan­ýar­dym, daş-tö­we­re­gi alaýaz edip du­ran bu şa­dy­ýan­lyk tä ag­şa­ma çen­li so­wul­ma­ýar­dy. Bol­ýan ota­gy­myň aşa­gyn­da­ky us­sa­ha­na­da ýe­ke­da­ban­lar oý­na­ýar­dy. Olar gö­ýä, ýal­ta­ly­gym se­bäp­li ma­ňa käý­äp, ýor­gan­dan çe­kip çy­kar­mak üçin pe­ti­ge kak­ýan ýa­ly­dy­lar. Ul­la­kan yş­gap­ly, agaç­dan ýa­sa­lan reňk­len­me­dik stol­ly we iki sa­ny otur­gyç­ly pu­ka­ra­ja ota­gy­myň özem me­ni how­luk­dy­ryp, ba­gyr­ýan ýa­ly­dy. Ine şo­nuň üçi­nem men des­si­ne aşak düş­mä­ge mej­bur bol­ýar­dym. Kö­rük­de oduň gyz­gy­ny ýet­jek de­re­je­si­ne ýe­tip­di, sa­naç­lar myr­ryl­dap ses ed­ýär­di, ýan­ýan kö­mür­den ma­wy hem gül­gün reňk­li ot go­şu­lyp, ýo­ka­ry gö­te­ril­ýär­di. Ola­ry kes­ýän ho­wa aky­my­nyň düý­bün­de ýyl­pyl­da­wuk ýyl­dyz gö­zü­ni jüý­jer­dip ýa­tan ýa­ly­dy. Us­sa gü­nüň do­wa­myn­da et­jek iş­le­ri­ne ser sal­ýar­dy. Ol ýere dö­kü­len de­mir­le­ri dö­rüp gör­ýär­di, azal­la­ry ag­dar­ýar­dy, ti­gir­le­ri göz­den ge­çir­ýär­di. Bu ki­şi me­ni gö­rüp, el­le­ri­ni by­ky­ny­na urup, şeý­le bir gül­mek gül­di we­lin, tas erin­le­ri gu­la­gy­na ýe­tip­di. Onuň me­ni daň­dan bäş­de dü­şek­den tu­r­za­ny­na gül­kü­si tut­ýar­dy. Ol şeý­le ir bi­len san­da­la bat­ly urup, ýe­ke­da­ba­nyň se­si bi­len tö­we­re­gi­ni örüz­ýän bol­ma­ly. Ol öz gu­jur­ly, mäh­net gol­la­ry­ny me­niň egin­le­ri­me goý­dy-da, ha­ma­la di­ýer­siň, ça­ga bi­len gür­leş­ýän ýa­ly eg­lip, onuň de­mir­le­ri­niň ara­syn­da ýa­şap baş­la­lym bä­ri has do­gum­la­nan­dy­gy­my aý­dyp, me­ni ynan­dyr­ma­ga ça­lyş­dy. Biz her gün düň­de­ril­gi du­ran iki ti­gir­li kö­ne ara­ba­nyň ar­ka­syn­da otu­ryp, bi­le­je gök ça­ýam iç­ýär­dik.
Men us­sa­ha­na­da ga­la­pyn uzak­ly gün gal­ýar­dym. Aý­ra­ty­nam, gyş gün­le­ri, yga­lyň köp ýag­ýan çag­la­ry wag­ty­myň kö­pü­si­ni şol ýer­de ge­çir­ýär­dim. Iş me­ni özü­ne im­rik­dir­di. Demirçi ussanyň baş ber­me­zek sarç de­mir bi­len, ony öz er­ki­ne ta­byn et­mek üçin dar­kaş gu­ru­şy edil ha­ky­ky eser ki­min me­ni özü­ne çek­ýär­di. Men kö­rük­den san­da­la geç­ýän dem­re syn ed­ýär­dim, onuň us­sa­dyň kuw­wat­ly gol­la­ry­nyň zo­ru­na çy­da­man, ýum­şak mum ýa­ly eg­rel­ýän­di­gi­ni, ýa­ýyl­ýan­dy­gy­ny, düý­rül­ýän­di­gi­ni syn­lap, aňk bol­ýar­dym. Taý­ýar aza­lyň üs­tü­ne eg­lip se­re­dem­de, düýn­ki bi­keşp de­mir lok­ga­la­ry­ny ta­na­ma­dym. Aza­lyň çar ta­ra­pyn­dan syn­lap gör­düm, göw­nü­me bol­ma­sa, haý­sy­dyr bir äpet mah­lu­gyň bar­mak­la­ry ot-ýa­lyn­syz, oňa şu şe­ki­li be­ren ýa­ly­dy. Kä­ha­lat, bir­ma­hal gar­şym­da­ky jaý­da ýa­şan gy­zy ýat­lap, ýyl­gy­ra­ny­my duý­man gal­ýar­dym; ol şon­da in­çe­jik bar­mak­la­ry bi­len üre si­min­den ýa­sa­lan pu­dak­la­ry eg­rel­dip, oňa ýü­pek sa­pak bi­len eme­li be­new­şe gül­le­ri ber­kid­ýär­di.
Äheň­gi­riňem zeý­ren­me­si bol­maz­dy. Her gün eli ýe­ke­da­ban­ly on dört sa­gat iş­lä­bem, ol ag­şa­ma­ra ho­şal hal­da el­le­ri­ni bir-bi­ri­ne sür­tüp dur­şu­na, kal­by çirk­siz, mä­hir bi­len gü­ler­di. Ol as­la gam çek­mez­di, ýa­daw gö­rün­mez­di. Eger onuň öýi ýy­ky­lyp bar­ýan bol­sa, ol ony egin­le­ri­ni di­räp sak­lap bi­ler­di. Ol gy­şy­na us­sa­ha­na ýy­ly di­ýer­di. Tom­su­na be­dä­niň ýa­kym­ly ysy ge­lip du­rar ýa­ly, der­we­ze­le­ri ser­pip açar­dy. To­mus ag­şam­la­ry onuň bi­len us­sa­ha­na­nyň ag­zyn­da otu­rar­dym. Us­sa­ha­na baý­ryň ýap­gy­dyn­da bo­lan­soň, ol ýer­den se­re­de­niň­de, tu­tuş jül­ge edil eliň aýa­syn­da ýa­ly­dy. Aňyr­sy-bär­si gö­rün­me­ýän, şo­nuň üçin ýum­şak dü­şe­gi ýa­da sal­ýan, göz­ýe­tim­de iň­ri­giň me­lew­şe reň­ki bi­len go­şu­ly­şyp gid­ýän, bu şü­dü­gär ýer onuň keý­pi­ni gö­ter­ýär­di.
De­mir­çi aram-aram bu gi­den ýe­riň özü­ne-de de­giş­li­di­gi­ni, se­bä­bi us­sa­ha­na­nyň eý­ýäm iki ýüz ýyl bä­ri bü­tin et­ra­by azal bi­len üp­jün ed­ýän­di­gi­ni aý­dyp deg­şer­di. Maý aýyn­da ýa­şyl beg­re­se bü­re­nip, iýul­da sa­ry do­nu­ny atyn­ýan, dür­li reňk­li ýü­pek ly­bas­ly bu düz­lük us­sa­nyň öňün­de borç­lu­dy. Ekin­ler ha­sy­la du­ran­da, ol bu bol­çu­ly­ga ogul­la­ry­na gu­wan­ýan ýa­ly gu­wan­ýar­dy, gü­neş­li Gü­ne şat­lan­ýar­dy, eger-de bu­lut­lar do­ly ýag­dyr­mak­çy bo­lup ga­ra­ly­ber­se­ler, ola­ra ýum­ru­gy­ny çe­ne­ýär­di. Ol köp­lenç me­ni uzak­dan onuň kel­tek­çe­si­niň sy­ýyn­dan hem in­siz ýa­ly bo­lup gö­rün­ýän, dil­kaw ýe­ri syn­la­ma­ga ça­gy­rar­dy we sü­le ýa-da ar­pa eki­len bu ýer üçin haý­sy ýyl­da azal ýa­san­dy­gyny gür­rüň be­rýär­di. Meý­dan iş­le­ri döw­rün­de ol kä­te­ler ýe­ke­da­ban­la­ry­ny taş­lap, ýo­luň ýa­ka­sy­na çy­kar­dy-da, eli­ni gö­zü­niň üs­tü­ne kö­le­ge­le­dip, uzak­la­ra na­zar sa­lýar­dy. Ol öz ýa­san azal­la­ry­nyň köp­san­ly “maş­ga­la­sy­nyň” yzyn­da gö­ni hem sa­ga-so­la uza­ýan keş­le­ri gal­dy­ryp, ýe­riň göw­sü­ni di­lip, bar­şy­na syn ed­ýär­di. Jül­gä­niň içi azal­dan do­lu­dy. Bir-bi­ri­niň yzyn­dan ha­ýal­lyk bi­len bar­ýan tir­keg­ler ýö­riş mar­şy bi­len bar­ýan go­şu­ny ýat­lad­ýar­dy. Azal­la­ryň ýer­de­mir­le­ri Gü­nüň şöh­le­si­ne guý­ma kü­müş ýa­ly öwüş­gin at­ýar­dy. Demirçi ussa ola­ryň nä­hi­li zor iş­le­ýän­di­gi­ni gö­re­rim ýa­ly, el­le­ri­ni bu­lap, me­ni ça­gyr­ýar­dy.
Daş-tö­we­re­gim­dä­ki şa­kyr­da­ýan, jyň­ňyr­da­ýan de­mir­ler me­niň da­mar­la­ry­ma tä­ze gan goý­be­ren ýa­ly bol­dy. Olar ma­ňa luk­ma­nyň dä­ri-der­man­la­ryn­dan-da şy­pa­ly bol­du­lar. Men öm­rü­miň ta­by­ny du­ýa­rym ýa­ly, bu gal­ma­ga­l, san­da­la urul­ýan ýe­ke­da­ban­la­ryň se­si ma­ňa ze­rur­dy. Kö­rü­giň sa­naç­la­ry­nyň has­syl­dy­syn­dan ja­na gel­ýän şu­ja­gaz otag­da pi­kir­len­mek uky­bym ýa­ňa­dan do­la­nyp gel­di. Şaňk-şaňk, şaňk- şaňk – mu­nuň özi, me­niň iş­län sa­gat­la­ry­myň ha­sa­by­ny ýö­red­ýän yr­gyl­da­waç ýa­ly­dy. Işiň tüýs gy­zan wag­ty, çym gy­zyl bo­lan de­mir us­sa­nyň ga­ha­ry­ny ge­ti­rip, ha­ma­la, içi­ne ib­lis gi­ren ýa­ly, ýe­ke­da­ba­nyň ur­gu­sy­nyň as­tyn­da jaý­ry­lan ma­ha­ly, me­nem bi­möç­ber hy­juw bi­len ga­la­ma ýa­pyş­ýar­dym – onuň güý­ji bi­len, men bü­tin dün­ýä­ni tä­ze­den duý­ma­ga taý­ýar­dym. Us­sa­ha­na­nyň go­hy ki­par­lan­dan soň, me­niň beý­ni­me-de üm­süm­lik ara­la­şar­dy, men ja­ýyň aşa­ky ga­ty­na dü­şer­dim-de, us­sa ta­byn bo­lup, he­ni­zem tüs­se­läp du­ran dem­ri gö­rüp, öz ed­ýän işim­den göw­nüm ge­çýär­di.
Kä­ma­hal­lar ho­wa­nyň ys­sy gün­le­ri, öý­le­den soň äheň­gi­ri gör­mä­ge göz ge­rek­di. Gu­şak­ly­gyn­dan ýo­kar­sy­ny ýa­la­ňaç­lap, tir­pil­däp du­ran gü­ber­çek mus­kul­la­ry bi­len ol Mi­ke­lan­je­lo­nyň iň soň­ky güý­jün­de di­kel­mä­ge dyr­jaş­ýan gu­jur­ly heý­kel­le­ri­ne meň­ze­ýär­di. Oňa se­re­dip, men bi­ziň heý­kel­ta­raş­la­ry­my­zyň Gre­si­ýa­nyň jan­syz heý­kel­le­rin­den göz­läp ýö­ren tä­ze heý­kel­ta­raş­lyk ug­ru­ny tap­dym.
Bu – zäh­met­den dö­rä­n aň ýe­ti­riş se­riş­dä­mi­zi dy­nuw­syz süý­ýän, ot hem de­mir bi­len er­ti­riň jem­gy­ýe­ti­ni dö­red­ýän, şu asy­ryň ar­nuw­syz gah­ry­ma­ny­dy. Onuň oý­na­gy ýe­ke­da­ba­ny­dy. Ol gü­le­si ge­len ma­ha­ly, ýe­ke­da­ba­ny eli­ne alar­dy-da, bat bi­len in­de­rer­di. Şol ma­hal ho­wur­dan ýa­ňa gül­gün reň­ke öw­rü­len kö­rü­giň üz­lem-sap­lam de­mi­ni gök gür­rül­di­si bo­zar­dy-da, gö­ýä, äh­li je­pa­keş hal­kyň dem al­ýan se­si gu­la­gy­ma ge­len ýa­ly bo­lýar­dy.
Ine şu ýer­de, us­sa­ha­na­da, azal­la­ryň ara­syn­da men öz has­sa­ly­gym­dan, ýal­ta­ly­gym­dan hem bet­gü­man­ly­gym­dan ömür­lik gu­tul­dym.

1 Wernon we Ruan ― Fransiýadaky şäherleriň atlary.

Terjime eden Myrat GOŞLYÝEW.