Egin-eşik­ler bel­li bir de­re­je­de döw­rüň ýag­da­ýy­ny, ada­myň öz­bo­luş­ly aý­ra­tyn­ly­gy­ny, syn­py gat­la­gy­nyň de­re­je­si­ni we şu­ňa meň­zeş beý­le­ki ala­mat­la­ry hä­si­ýet­len­dir­ýän mad­dy se­riş­de bo­lup, ada­myň te­ni­ni ýap­mak bi­len oňa zy­nat, be­zeg ber­ýär. Ol ada­myň dur­mu­şyn­da esa­sy mad­dy ze­rur­lyk­la­ryň bi­ri bo­lup, be­de­ni ys­sy­dan ýa-da so­wuk­dan go­ra­mak üçin hyz­mat ed­ýär. Egin-eşik­ler her bir hal­kyň me­de­ni­ýe­ti­niň umu­my aý­ra­tyn­ly­gy­ny şöh­le­len­dir­ýär we onuň kö­me­gi bi­len edep-ek­ram­ly­lyk, es­te­ti­ki ga­ra­ýyş­la­ry­ny hem kes­git­läp bil­ýä­ris. Ly­bas­la­ryň bi­çi­liş gur­lu­şy, reň­ki, göw­rü­mi bi­len, ony geý­ýän ada­myň mer­te­be de­re­je­si­ni hem gö­rüp bol­ýar. Çün­ki, ýa­şa­ýyş dur­muş aý­ra­tyn­lyk­la­ra gö­rä egin-eşi­giň ta­ry­hyn­da özü­çe ösüş ýo­lu­ny ge­çen­di­gi ýü­ze çyk­ýar we olar jem­gy­ýe­tiň sü­tü­ni bo­lup dur­ýar. Öz ýa­şa­ýan wag­ty­na gö­rä yn­san sy­pa­ty­nyň her bir dö­wür­de gö­zel­lik taý­dan al­nan kes­git­li ka­da­la­ry dö­re­ýär. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, “es­te­ti­ka” dü­şün­je­si dö­re­ýär. Egin-eşik­le­riň ara­syn­da bu ka­da­la­ry er­kek ada­myň ly­bas­la­ry­nyň gur­luş dü­zü­li­şin­de we be­zeg­le­rin­de hem syn­la­mak bol­ýar.
Egin-eşi­giň ta­ry­hy­ny ýaz­mak ada­myň daş gör­nü­şi­ne bo­lan gy­zyk­lan­ma bi­len bag­ly bo­lup­dyr. Egin-eşi­giň ta­ry­hy­na de­giş­li ede­bi­ýa­ty üç esa­sy bö­le­ge böl­mek bo­lar – köp ýur­duň egin-eşi­gi, bir bel­li ýur­duň çäk­le­ri­niň we bel­li döw­rüň egin-eşi­gi­niň ta­ry­hy. Ly­bas­la­ry öw­ren­mek me­se­le­le­ri hem dür­li bol­ýar: dür­li hä­si­ýet­li bi­çüw­le­ri öw­ren­mek – sa­da aý­dyp dü­şün­dir­mek, jem­gy­ýet­de egin-eşi­giň ösü­şi­ni yzar­la­mak ýa-da egin-eşi­gi mad­dy me­de­ni­ýe­tiň bir bö­le­gi hök­mün­de se­ret­mek. Ly­bas­la­ry öw­ren­me­giň esa­sy mak­sa­dy egin-eşi­gi­niň mad­dy we ru­hy me­de­ni­ýe­tiň bir bö­le­gi­di­gi­ni, ama­ly-ha­şam sun­ga­ty­nyň dür­li gör­nüş­le­ri­ni özün­de jem­le­ýän­di­gi­ni, ge­og­ra­fik we ho­wa aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny, hal­kyň önüm­çi­lik-yk­dy­sa­dy dur­muş şert­le­ri­ni, di­ni dü­şün­je­le­ri­ni, gö­zel­lik ga­ra­ýyş-dü­şün­je­le­ri­ni şöh­le­len­dir­ýän­di­gi­ni dü­şün­dir­mek­den yba­rat­dyr.
Egin-eşi­giň ta­ry­hy bi­len gy­zyk­lan­mak­lyk bi­len egin-eşi­giň adam dur­mu­şy­nyň esa­sy bö­le­gi bo­lup, onuň ah­lak, owa­dan­lyk we gö­zel­lik ta­rap­la­ry­ny özün­de jem­le­ýän bir dur­mu­şy­nyň bö­le­gi bo­lan­dy­gy­ny gör­kez­ýär. Umu­my­lyk­da, egin-eşi­giň ta­ry­hy tej­ri­be äh­mi­ýet­li sun­gat bol­mak bi­len adam we onuň be­de­ni bi­len bag­ly bol­ýar. On­dan baş­ga-da, ol sun­gat ese­ri bo­lup, dö­wür­le­riň çe­per­çi­lik ähe­ňi­ne özü­niň uly tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Mu­zeý ýy­gyn­dy­la­ryn­da­ky ola­ryň asyl nus­ga­la­ry, şe­kil­len­di­riş we ama­ly-ha­şam sun­gat­la­ry­nyň eser­le­ri, dö­wür­le­ýin we me­mu­ar ede­bi­ýat, mo­da­lar žur­nal­la­ry, fo­to­su­rat­lar egin-eşi­gi öw­ren­mek­de wa­jyp çeş­me bo­lup hyz­mat edip­dir.
Egin-eşi­gi tik­mek üçin ula­nyl­ýan dür­li gör­nüş­li ma­ta­la­ryň çig ma­ly – nah, ýü­pek, ýüň, zy­gyr, dok­ma usul­la­ry, reňk baý­ly­gy we şo­ňa meň­zeş dü­şün­je­le­ri ýü­ze çy­ka­ryp bo­lar. Me­se­lem, dur­mu­şy ýag­daý­lar­da gün­de­lik ge­ýil­ýän we toý-baý­ram­çy­lyk­da geý­mek üçin ni­ýet­len­ýän eşik­le­riň we beý­le­ki gör­nüş­le­ri­niň ara­ta­pa­wu­dy­ny ýü­ze çy­ka­ryp bol­ýar. Umu­my aý­da­nyň­da, yn­san jem­gy­ýe­tin­de ka­bul edil­ýän äh­li adam­la­ryň daş­ky-iç­ki, toý ly­bas­la­ry­nyň hä­si­ýet­le­rin­de hem gö­rüp bo­lar.
Aja­ýyp egin-eşik­le­ri­niň nus­ga­la­ry­ny dö­re­den ene-ma­ma­la­ry­my­zyň, ge­lin-gyz­la­ry­my­zyň el iş­le­ri­niň kö­me­gi bi­len, kä­mil­li­ge ýe­ten ge­ýim­le­riň, en­çe­me asyr­lar geç­se-de, ola­ryň asyl nus­ga­la­ry, çe­per­çi­lik aý­ra­tyn­lyk­la­ry ýit­män bi­ziň gün­le­ri­mi­ze çen­li ge­lip ýe­tip­dir.
XVIII-XIX asyr­lar­da mil­li ly­ba­sy­nyň dü­zü­min­de gök reňk­li eşik­le­riň ýü­ze çyk­ma­gy bel­le­nil­ýär we bu Or­ta Azi­ýa gök reňk­le­riň ýaý­ra­ma­gy bi­len bag­ly bol­ýar. My­sal üçin, ga­ra­gal­pak ze­nan toý ly­ba­syn­da gök reňk­li köý­nek­le­riň ag­dyk­lyk et­me­gi. Or­ta Azi­ýa halk­la­ryň köp­san­ly umu­my­lyk­la­ryň (en­dik bo­lan gün­de­lik dur­muş ýag­daý­la­ry) bol­ma­gy­na ga­ra­maz­dan, ola­ryň ara­syn­da türk­men ly­ba­sy öz­baş­dak hä­si­ýe­ti­ni ýi­tir­män sak­lan­dy­gy aýt­mak ge­rek.

Je­ren Ta­ňyr­ber­di­ýe­wa, Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let çe­per­çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň “Ama­ly-ha­şam sun­ga­ty” fa­kul­te­ti­niň sun­ga­ty öw­re­niş ka­fed­ra­sy­nyň ta­ly­by.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА