Beýik Magtymguly Pyragy sözüň egsilmez güýji we gudraty bilen şygryýet äleminde ady arşa galyp, milli derejä göterilen akyldar şahyrdyr. Magtymguly Pyragy her bir türkmeniň kalbynda hem-de aňynda ýaşap gelýär, onuň goşgulary her bir döredijilik adamy üçin ylham çeşmesi bolup durýar. Türkmen halkynyň beýik akyldary Magtymguly Pyragynyň döredijiligine bagyşlanylyp, ussat kompozitorlar, suratkeşler, heýkeltaraşlar, ýazyjy-şahyrlar we ylmy işgärler tarapyndan köp sanly dürli žanrdaky nusgalyk eserler döredildi. Türkmen kompozitorçylyk mekdebiniň düýbüni tutanlaryň biri, Türkmenistanyň halk artisti, Magtymguly adyndaky Halkara baýragynyň eýesi, kompozitor Weli Muhadow özüniň ilkinji simfoniýasyny beýik söz ussady Magtymguly Pyraga bagyşlap döredýär. Bu esere kompozitor «Magtymgulynyň ýadygärligine» diýip at berýär. Türkmenistanyň halk artisti, Magtymguly adyndaky Halkara baýragynyň eýesi, professor Aşyr Kulyýew şahyryň goşgularyna, «Aýryldym», «Gözel sen» ýaly birnäçe romanslary we «Magtymguly» atly simfoniki eserini döretdi. Kompozitor we dirižýor Gurban Kulyýew bilen ussat sazanda Sapar Mämiýew bilelikde halk saz guraly orkestri üçin «Magtymguly» eserini döretdi. Ussat kompozitor Nury Halmämmedow Magtymgulynyň goşgularynyň sekizisini özünde jemleýän romanslar toplumyny döretdi. Bu romanslaryň hersi aýratynlykda goşgynyň akgynly beýan edilişi ýaly, milli owazlar bilen baýlaşdyrylyp, ol «Gözel Şirgazy» diýen aýdym bilen başlanýar. Onuň yzyndan «Uýat eýleýir», «Neýläýin», «Näzli dildar», «Soňudagy», «Yzlamaýan bolarmy», «Solupdyr pygan bilen», «Pukaraýam» ýaly goşgularyň üsti mynasyp heňler bilen ýetirilip halka ýaýraýar. Mundan başga-da, Nury Halmämmedowyň «Aýa döndi», «San bolup», Durdy Nuryýewiň «Geçdi diýdiler», «Solupdyr pygan bilen», Daňatar Öwezowyň «Neýläýin», «Bu derdi», «Aýryldym», «Gara gözleriň», Çary Nurymowyň «Armanym galdy», «Ýüzüňden», «Oýanmaz», Weli Muhadowyň «Bu derdi», Nury Muhadowyň «Bu gün», «Aýryldym», Aman Agajykowyň «Aýryldym», Orazgylyç Gurbannyýazowyň «Boýlaryňa» ýaly aýdymlary we romanslary, Weli Ahmedowyň «Gözüm düşdi», Çary Artykowyň «Indi» ýaly Magtymguly Pyragynyň goşgularyna döreden hor eserlerini mysal getirmek bolar.
«Magtymguly, sözlerim saza goşsaň uz bolar» diýşi ýaly, şahyryň sözlerine aýdym aýtmaýan bagşy ýokdur. Ahal, damana, salyr-saryk, ýomut-gökleň, çowdur, ärsary ýollarynyň ussat bagşy-sazandalarynyň türkmen edebiýatynyň nusgawy şahyry Magtymguly Pyragynyň goşgularyny halka ýaýratmakda, wagyz etmekde bitiren hyzmatlary uludyr. Meşhur sazanda Mylly Täçmyradowyň çalan «Kepderi» sazy akyldar şahyryň adybir goşgusyna döredilendir. Türkmenistanyň halk artistleri Ýagmyr Nurgeldiýewiň we Çary Täçmämmedowyň hersiniň aýratynlykda döreden «Pyragy» atly sazlary, Döwletgeldi Ökdirowyň Kerim Gurbannepesowyň sözlerine döreden «Pyragyny gören daglar», Sahy Jepbarowyň Gara Seýitliýewiň sözlerine döreden «Şahyrym», Nazar Begliýewiň «Magtymgulydyr» atly aýdymlary halkymyz tarapyndan söýlüp diňlenýär.
Magtymguly Pyragy barada şahyrlarymyz ençeme goşgulary, ýazyjylarymyz ençeme romanlary döretdiler. Ýazyjy Nurmyrat Saryhanowyň «Kitap» atly hekaýasynda Welmyrat aganyň maşgalasynyň gözüni dikip oturan ýeke düýesini Magtymguly Pyragynyň kitabyna çalyşmagynyň özi-de şahyryň şygyrlarynyň belli bahasynyň ýokdugyny görkezýär. Beýik söz ussady Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň beýany türkmen operasynda-da uly orun tutýar. «Magtymguly» operasy muňa aýdyň mysal bolup biler. Ol 1962-nji ýylda ussat kompozitor Ýuliý Meýtus tarapyndan döredilýär. Türkmenistanyň halk artisti Alty Garlyýew «Magtymguly» kinofilmini döretdi. Beýik akyldar Magtymguly Pyragynyň nusgalyk keşbini ilkinji bolup döreden Aýhan Hajyýewiň döreden «Magtymgulysyny» synladygyňça synlasyň gelýär, onuň ikinji döreden eseri «Magtymguly-zergär» diýen işidir. A.Amangeldiýewiň «Şahyryň sargydy», Ý.Baýramowyň «Magtymguly», Ç.Amangeldiýewiň «Ýaş Magtymguly öz goşgularyny kakasy Azada okap berýär» ýaly işleri hem bellenmäge mynasypdyr.
Türkmen halkynyň beýik akyldary Magtymguly Pyragynyň ilkinji heýkel ýadygärliginiň awtory Alekseý Şetinindir. Suratkeş W.Muhamedow «Çyn aşyga döwran bu gün» atly eserini döretdi. Magtymguly Pyragynyň Aşgabat şäherindäki Garaşsyzlyk binasynda oturdylan heýkelini döretmäge heýkeltaraşlar B.Annamyradow, S.Babaýew, N.Ataýew we G.Ýarmämmedow dagylar gatnaşdylar.
Halyçylyk sungatynda türkmen gelin-gyzlary A.Taganmyradowanyň, A.Berdiýewanyň, J.Rejebowyň taslamasy boýunça Magtymgulynyň haly portretini nepis haly çitimlerine saldylar.
Magtymguly Pyragy türkmeniň kalbyna iň beýik ynanç, aňyna bolsa durmuşyň ýagşysyny-ýamanyny hatasyz seljerýän mähek daşy, göreçlerine öçmejek nur bolup çaýyldy. Beýik akyldaryň çuňňur pelsepä ýugrulan ajaýyp goşgulary diňe bir türkmen halkynyň däl, eýsem, bütin adamzadyň ruhy baýlygyna öwrüldi. Şoňa görä-de, nusgawy şahyryň mertebesiniň türkmeniň taryhyndaky, jemgyýetçilik-syýasy, medeni-edebi durmuşyndaky orny müdimidir.
Ogulşat BUGRAÝEWA,
Balkanabat şäherindäki 24-nji orta mekdebiň aýdym-saz mugallymy.
