Açyk meý­dan­da As­ma­na ga­lyp, şe­ma­la «tans ed­ýän» owa­dan ma­ta­lar ça­ga­lar üçin iň gy­zyk­ly güý­men­je­le­riň bi­ri bol­sa ge­rek.
Ir­ki dö­wür­ler­de oý­la­nyp ta­py­lan bat­bö­rek dün­ýä­niň äh­li kün­je­gi­ne ýaý­rap, köp­çü­lik­le­ýin ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýän güý­men­je­le­riň bi­ri­ne öw­rül­ýär. Her ýy­lyň 14-nji ýan­wa­ryn­da dün­ýä­de Hal­ka­ra bat­bö­rek gü­nü­niň bel­le­ni­lip ge­çil­me­gi hem ho­wa­da gal­ga­ýan piş­me şe­kil­li «uça­ra» bo­lan gy­zyk­lan­ma­nyň ulu­dy­gyn­dan ha­bar ber­ýär.

Bat­bö­rek uçur­ma­gyň ta­ry­hy
Il­kin­ji ge­zek bat­bö­re­giň ha­çan, kim ta­ra­pyn­dan uçu­ry­lyp baş­la­nan­dy­gy bel­li bol­ma­sa-da, uç­ýan ma­ta­la­ryň Hy­taý­da oý­la­nyp ta­py­lan­dy­gy çak­la­nyl­ýar. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, hy­taý­ly daý­han­lar şlýa­pa­sy­ny şe­mal­da sak­la­mak üçin ony in­çe­jik sim ýa-da ýüp bi­len da­ňyp, bi­li­ne ber­ki­dip­dir­ler. Güýç­li şe­mal öw­sen­de şlýa­pa­lar 2-3 metr be­ýi­ge ga­lyp, ho­wa­da uçup­dyr. Bu il­kin­ji bat­bö­rek ha­sap­lan­ýar. Beý­le­ki mag­lu­mat­lar­da mi­la­dy­dan öň­ki 200-nji ýyl­lar­da hy­taý­ly es­ger­le­riň ga­la­la­ryň di­war­la­ry­nyň be­ýik­li­gi­ni bat­bö­rek ar­ka­ly öl­çän­dik­le­ri aý­dyl­ýar. Hin­dis­tan­da mo­gol­lar döw­rün­de bir aşyk ýi­gi­diň sö­wer ýa­ry­na ha­bar iber­mek üçin bat­bö­rek uçu­ran­dy­gy ba­ra­da ro­wa­ýat­lar hem bar. Hal­ka­ra bat­bö­rek gü­ni, esa­san hem, Hin­dis­ta­nyň Gu­ja­rat şta­tyn­da her ýyl uly da­ba­ra bi­len bellenilýär. Mil­li­on­lar­ça ýa­şaý­jy­ we müň­ler­çe sy­ýa­hat­çy­ bat­bö­rek şü­we­le­ňi­ne gat­naş­mak üçin Gu­ja­rat şä­he­ri­ne bar­ýar­. Hin­di di­lin­de «ut­ta­ra­ýan» diýip atlandyrylýan bat­bö­rek fes­ti­wa­ly gy­şyň gu­ta­ryp, ýa­zyň baş­la­nan gü­nü­ni aň­lad­ýar. Ýer­li ynan­ja gö­rä, hin­di­ler şol gün äh­li zat gyş uku­syn­dan oýa­nyp, ha­syl möw­sü­mi baş­lan­ýar di­ýip dü­şün­ýär­ler.
Il­ki­baş­da bat­bö­rek uçur­mak köşk­de ýa-da baý emel­dar­lar ta­ra­pyn­dan ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýän sportuň bir gör­nü­şi ha­sap­la­nyp­dyr. Soň­ra köp­çü­lik­le­ýin ýe­ri­ne ýe­ti­ri­lip baş­la­nan bat­bö­rek uçur­mak pi­şe­si baý­ram­çy­lyk şü­we­le­ňi­ne öw­rül­ýär. Hä­zir­ki wagt­da bat­bö­rek uçur­mak­da Ýa­po­ni­ýa, Ita­li­ýa, Ang­li­ýa, Ka­na­da, Bra­zi­li­ýa, In­do­ne­zi­ýa, Awst­ra­li­ýa, ABŞ, Ma­laý­zi­ýa, Sin­ga­pur, Fran­si­ýa we Hy­taý ýa­ly ýurt­lar öň­dä­ki orun­la­ry eýe­le­ýär.

Bat­bö­rek nä­dip ýa­sal­ýar?
Iki sa­ny ta­ýa­jy­gy ata­nak­la­ýyn, ýa goş­mak (+) şe­kil­de daň­ma­ly, ýa-da çüý­le­me­li. Ka­gy­zy ýa sin­te­tik ma­ta­ny agaç çar­çu­wa­nyň üs­tün­de ýer­leş­dir­me­li. Ula­ny­lan ka­gy­zyň ýa-da ma­ta­nyň äh­li ta­ra­pyn­dan 2-3 san­ti­metr go­ýup, da­şy­ny te­kiz­läp gyrk­ma­ly. Ka­gyz bol­sa ýel­mäp, soň­ra skoç­la­ma­ly. Eger ma­ta bol­sa sa­pak bi­len tik­me­li. Soň­ra ata­nak agaç­la­ryň bir­leş­ýän ýe­rin­den ýa-da iki gap­da­lyn­dan ýüp daň­ma­ly. Owa­dan gö­rün­me­gi hem-de bat al­ma­gy üçin oňa «guý­ruk» hök­mün­de len­ta ýa-da ýüp­ja­gaz hem da­kyp bi­ler­si­ňiz. Bat­bö­re­giň ulu­ly­gy­ny we eli­ňiz­de sak­la­mak üçin ýü­pü­niň uzyn­ly­gy­ny uçur­jak ýe­ri­ňi­ze hem-de ho­wa şer­ti­ne gö­rä özü­ňiz saý­la­ma­ly. Bat­bö­re­gi is­le­ge gö­rä dür­li şe­kil­de – dört­burç, gö­nü­burç, romb, te­ge­lek, haý­wan­la­ryň şe­ki­lin­de ýa­sap bol­ýar. Bat­bö­rek taý­ýar bo­lan­dan soň ýü­püň ujun­dan tu­tup şe­ma­la ta­rap yl­ga­ma­ly. Dost­la­ry­ňy­zyň bi­ri bol­sa, bat­bö­re­gi ýo­ka­ry gal­dy­ryp, bat alan­dan soň, as­ma­na goý­ber­me­li. Bat­bö­rek iki, üç adam bo­lup uçu­ry­lan­da şow­ly bol­ýar. Bat­bö­rek ýe­ňil ma­te­ri­al­lar­dan ýa­sa­lan­da ony uçur­mak hem aň­sat bol­ýar. Bat­bö­rek uçu­ry­lan­da ýüp eli­ňi­zi gyr­maz ýa­ly el­lik ge­ýil­se go­wy bo­lar. Şeý­le hem agaç­ly meý­dan­da, güýç­li tu­pan­da, ýyl­dy­rym ça­kan­da ýa-da tok sim­le­ri geç­ýän zo­lak­da bu oý­na güý­men­mek­den sak­la­nmaly. Bat­bö­re­gi müm­kin bol­du­gy­ça tok ge­çir­me­ýän ma­te­ril­lar­dan (plast­mas, agaç, ka­gyz, ýü­pek) ýa­samaly. Is­le­se­ňiz bu oý­na­wa­jy sa­tyn alyp hem bi­ler­siňiz. Hä­zir­ki wagt­da bat­bö­rek­le­riň kö­pü­si ýü­pek­den we ke­si­len in­çe­jik bam­buk­dan ýa­sal­ýar. Bat­bö­rek önüm­çi­li­gin­de Hy­taý öň­dä­ki or­ny eýe­le­ýär.

Gy­zyk­ly mag­lu­mat­lar
1989-njy ýyl­da il­kin­ji ge­zek Hal­ka­ra bat­bö­rek fes­ti­wa­ly ge­çi­ri­lip, oňa dün­ýä­niň dür­li ýur­dun­dan ge­len meý­le­tin­çi­ler öz ýa­san bat­bö­rek­le­ri bi­len gat­naş­ýar­lar.
180 sa­gat ho­wa­da gal­gan bat­bö­rek iň uzyn uçuş hök­mün­de Gin­ne­siň re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­ýär. Iň ýo­ka­ry uçu­ry­lan bat­bö­rek 3801 metr bi­len ha­sa­ba alyn­ýar. Iň agyr bat­bö­rek­ler Ýa­po­ni­ýa­da ýa­sa­lyp, ag­ra­my 2 ton­na­dan geç­ýär.
Il­kin­ji bat­bö­rek­le­ri ýa­sa­mak üçin bam­buk çy­byk­la­ry we pal­ma ýap­rak­la­ry ula­ny­lyp­dyr.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА