Dün­ýä­dä­ki um­man­lar­dyr köl­ler­de we der­ýa­lar­dyr akar suw­lar­da ba­ly­gyň 33 müň­den gow­rak gör­nü­şi ýa­şa­ýar. Ba­lyk­la­ryň kä­bi­ri ýa­şa­ýan şer­ti, daş gör­nü­şi bi­len ta­pa­wut­lan­ýan bol­sa, kä­si ulu­ly­gy, iý­mit­le­niş aý­ra­tyn­ly­gy bi­len gö­ren­le­ri haý­ran ed­ýär. Suw­da ýüz­mä­ge ök­de bu jan­dar­lar adat­ça ýyr­ty­jy we ot iý­ýän gör­nüş­le­re bö­lün­ýär. Da­şy teň­ňe­li bu jan­dar­la­ryň ara­syn­da gy­lyç ba­lyk, mi­we­çil ba­lyk, älem­go­şar ba­lyk, şöh­le saç­ýan ba­lyk, «uç­ýan ba­lyk», «aý­na ba­lyk» ýa­ly tä­sin gör­nüş­le­ri hem bar. Dün­ýä­dä­ki ba­lyk­la­ryň kä­bi­ri­niň uzyn­ly­gy 18 met­re ýet­ýän bol­sa, 8 mil­li­metr öl­çeg­dä­ki ki­çi­jik ba­lyk­lar hem bar. Ga­ze­ti­mi­ziň şu sa­nyn­da kör­pe oky­jy­la­ry ba­lyk­la­ryň tä­sin gör­nüş­le­ri bi­len ta­nyş­dyr­ma­gy ma­kul bil­dik.

Iň uly ba­lyk
Kit aku­la­sy (Wha­le shark) ba­lyk­la­ryň ara­syn­da iň ulu­sy ha­sap­lan­ýar. Uzyn­ly­gy 4 metr­den 18 met­re çen­li ýet­ýän bu ba­lyk­lar Awst­ra­li­ýa­da­ky tro­pik suw­lar­da ýa­şa­ýar­lar. Be­de­ni­niň üs­ti ak me­nek-me­nek na­gyş­ly bu gök ba­lyk­lar ow­nuk de­ňiz jan­dar­la­ry bi­len iý­mit­len­ýär­ler. Ha­ýal he­re­ket ed­ýän äpet ba­ly­gyň ag­zy örän uly bo­lup, iý­ýän iý­mi­ti­ni süz­güç­den ge­çir­ýär. Di­ňe plank­ton we ow­nuk ba­lyk­lar bi­len iý­mit­len­ýän kit aku­la­sy adam­la­ra howp sal­ma­ýar. Ki­t aku­la­syn­dan baş­ga-da, ak­ba­lyk, Me­kong lak­ga­sy, al­li­ga­tor ba­ly­gy, ara­paý­ma ba­ly­gyň iň uly gör­nüş­le­ri ha­sap­lan­ýar.

Zä­her­li «pök­gü­je ba­lyk»
«Pök­gü­je ba­lyk» ady bi­len ta­nal­ýan «puf­fer­fish» be­den gur­lu­şy we zä­her­li­li­gi bi­len suw jan­dar­la­ryn­dan ta­pa­wut­lan­ýar. Bu ba­ly­ga baş­ga­ça «iň­ňe­ga­ryn­ly» ba­lyk hem di­ýil­ýär. Bu ba­lyk­lar köp­lenç ada­ty ba­ly­ga meň­zeş bo­lup, di­ňe üs­tü­ne howp aba­nan­dy­gy­ny du­ýan ha­la­tyn­da duş­ma­ny­ny gor­kuz­mak üçin çiş­ýär. Adat­da­ky ulu­lyk­dan bir­nä­çe es­se çiş­mek üçin köp muk­dar­da suw bi­len ho­wa­ny ka­bul ed­ýär. Şeý­le­lik­de, bu­la­ryň daş­ky gör­nü­şi çi­şi­ri­len to­pa meň­ze­ýär. Bu ba­lyk­la­ryň kö­pü­sin­de tet­ro­do­tok­sin (TTX) bar. TTX nerw öý­jük­le­ri we myş­sa­la­ry dy­ky­jy mad­da bo­lup, ba­lyk­la­ryň içe­ge mik­rof­lo­ra­sy ta­ra­pyn­dan ön­dü­ril­ýär. Pök­gü­je ba­ly­gyň be­de­nin­dä­ki bu mad­da zä­her­li bo­lup, daş-tö­we­re­gin­dä­ki jan­ly-jan­dar­la­ra howp sa­lyp bil­ýär. Um­man­lar­da «iň­ňe­ga­ryn­ly» ba­ly­gyň 120-den gow­rak gör­nü­şi ýa­şa­ýar. Bu ba­lyk­la­ryň uly göz­le­ri bo­lup, ga­bak­la­ry da­şy­na sal­la­nyp dur­ýar. Al­ty ýüz­güç­li «puf­fer­fish»-le­riň kö­pü­si­niň de­ri­sin­de zä­her­li­di­gi­ni ala­mat­lan­dyr­ýan ga­ram­tyl me­nek­le­ri hem bol­ýar. Ulu­ly­gy 2,5 san­ti­metr­den 90 san­ti­met­re çen­li ara­lyk­da üýt­ge­ýän ýyr­ty­jy ba­ly­gyň bu gör­nü­şi­niň 4 di­şi we ýi­ti bur­ny bol­ýar. Pök­gü­je ba­lyk­la­ryň esa­sy iý­mi­ti oňur­ga­syz jan­dar­lar we su­wo­ty bo­lup, ulu­rak­la­ry leň­ňeç­dir mi­di­ýa­lar, ba­lyk­gu­lak­dyr ow­nuk ba­lyk­lar bi­len hem iý­mit­len­ýär.

«Ýö­re­ýän ba­lyk»
Adat­ça suw bol­ma­sa ba­lyk ýa­şap bil­me­ýär. Ba­lyk­lar gu­ry ýer­de ýa­şa­ýan jan­dar­lar­dan ta­pa­wut­ly­lyk­da, žab­ra­lar ar­ka­ly dem al­ýar­lar. Ba­ly­gyň «Oxudercinae» gör­nü­şi iý­mit göz­le­mek üçin suw­dan çyk­ýar. «Ýö­re­ýän ba­lyk» ady bi­len ta­nal­ýan bu jan­dar­lar haž­žy­ga meň­zäp bat­ga­nyň üs­tün­de süý­re­nip ýö­re­ýär­ler. Suw­dan çy­kan wag­ty beý­le­ki jan­dar­lar ýa­ly ho­wa­dan dem al­ýar­lar. Bu ba­lyk­lar Ýa­po­ni­ýa, Hin­dis­tan ýa­ly ýurt­lar­da duş gel­ýär. Ba­ly­gyň gu­ry ýe­re çyk­ma­gy­nyň se­bä­bi de­ňiz ke­na­ryn­da suw joş­ma­sy we gaýt­gyn se­bäp­li iý­mi­tiň köp bol­ma­gy bi­len bag­ly­dyr. Bu tä­sin ba­lyk­la­ryň žab­ra­la­ry suw­dan çy­kan wag­ty ýa­pyl­ýar we açyk ho­wa­da gu­ra­ma­ýar. Dem al­mak üçin de­ri­sin­dä­ki de­şi­jek­ler ýar­dam ed­ýär.

Içi gö­rün­ýän «aý­na ba­lyk»
«Aý­na ba­lyk» ady bi­len ta­nal­ýan «kryp­top­te­rus vit­reo­lus» içi gö­rün­ýän be­den gur­lu­şy bi­len beý­le­ki­ler­den ta­pa­wut­lan­ýar. Tai­lan­dyň en­de­mik suw jan­da­ry ha­sap­lan­ýan «aý­na ba­lyk­lar», esa­san, Tai­land aý­la­gyn­da we Kar­dom dag­la­ryn­da­ky der­ýa bas­seýn­le­rin­de duş gel­ýär. Süý­ji suw­da ýa­şa­ýan bu ba­lyk­la­ryň 7-8 ýyl öm­ri bo­lup, in­çe hem uzyn be­de­ni 12-15 san­ti­metr tö­we­re­gi bol­ýar. Ag­ra­my­nyň aşa ýe­ňil bo­lan­dy­gy se­bäp­li bu ba­ly­gyň kel­le­sin­de de­ňag­ram­ly­ly­gy saz­la­ýan bar­bell bar. «Aý­na ba­lyk­la­ryň» iç­ki be­den ag­za­la­ry kel­le­sin­de ýer­le­şip, içi gör­nüp du­ran be­de­ni­ni oňur­ga süň­ki we gyl­çyk­la­ry eme­le ge­tir­ýär. Da­şyn­dan se­re­de­niň­de ba­ly­gyň aňyr­sy­nyň gö­rün­me­gi­niň esa­sy se­bä­bi be­de­nin­de pig­ment­le­riň ýok­lu­gy­dyr. Ýag­ny bu ba­ly­gyň be­de­nin­de reňk­le­ri eme­le ge­tir­ýän öý­jük­ler ýok. Şol se­bäp­li ol ak gö­rün­ýär. Er­kin­li­gi söý­ýän «aý­na ba­lyk­lar» ýüz­güç­siz (torç) bo­lup, ola­ra he­re­ket et­mä­ge guý­ru­gy ýar­dam ed­ýär. Pes akym­ly süý­ji suw­da to­par bo­lup ýa­şa­ýan bu ba­lyk­lar şa­dy­ýan we utan­jaň hä­si­ýe­te eýe­dir. Esa­sy iý­mi­ti çy­byn, li­çin­ka, ki­çi­jik gur­çuk­lar bo­lan «aý­na ba­ly­gy» ak­wa­ri­um­la­ryň iň meş­hur ba­lyk­la­ry­nyň bi­ri­dir.

«Al­tyn ba­lyk»
«Al­tyn ba­lyk» ak­wa­ri­um­da sak­lan­ýan ow­nuk we owa­dan reňk­li ba­lyk­la­ryň bir gör­nü­şi­dir. Yl­my ady «caras­si­us au­ra­tus» bo­lan bu ba­lyk­la­ryň açyk mä­mi­şi, gy­zyl we ak reňk­li gör­nüş­le­ri bar. Be­de­ni te­ge­lek we kel­le­le­ri süýn­mek­den uly bol­ýar. Kä­bi­rin­de uzyn ýüz­güç­le­ri bo­lan «al­tyn ba­lyk­lar» ýy­ly suw­da, asu­da şert­de ýa­şa­ma­gy ha­la­ýar­lar. Ak­wa­ri­um­da sak­la­mak üçin amat­ly bo­lan bu ba­lyk­lar ys alyp bil­me­ýär­ler. Ýe­lek ýa­ly owa­dan guý­ruk­ly bu ba­lyk­lar çalt öw­re­niş­ýär we ho­wa üýt­ge­me­si­ne çy­dam­ly ha­sap­lan­ýar. As­ly Hy­taý­dan ge­lip çyk­ýan «al­tyn ba­ly­gyň» uzyn­ly­gy 15-20 san­ti­met­re, ag­ra­my 100 gram­dan 3 ki­log­ra­ma çen­li bol­ýar. Aş­ga­za­ny bol­ma­dyk bu ba­lyk dün­ýä­niň köp ýur­dun­da iý­mit üçin däl-de, be­zeg mak­sa­dy bi­len kö­pel­dil­ýär. Ýö­ne mu­ňa ga­ra­maz­dan, kä­bir ýurt­da bu ba­lyk­dan dür­li ta­gam­lar hem taý­ýar­lan­ýar. Ýat­keş­li­gi güýçli bu ba­lyk­lar 15 ýy­la çen­li ýa­şa­ýar­lar.

ЭТО МОЖЕТ БЫТЬ ИНТЕРЕСНОЕЩЕ ОТ АВТОРА