COP26 mas­la­ha­ty do­wam ed­ýär

Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň tab­şy­ry­gy bo­ýun­ça Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň Baş­ly­gy­nyň orun­ba­sa­ry Serdar Berdimuhamedowyň ýol­baş­çy­ly­gyn­da­ky Türk­me­nis­ta­nyň we­kil­çi­lik­li to­pa­ry BMG-niň Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bo­ýun­ça her ýyl ge­çi­ril­ýän mas­la­ha­ty­na gat­naş­dy. Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Glaz­go şä­he­rin­de ge­çi­ril­ýän mas­la­ha­ta gat­naş­ýan döw­let we hö­kü­met ýol­baş­çy­la­ry, hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ryň we­kil­le­ri, ma­li­ýe eda­ra­la­ry­nyň ýol­baş­çy­la­ry, döw­let we hu­su­sy pu­dak­la­ryň, şeý­le hem ra­ýat­lyk jem­gy­ýe­ti­niň we­kil­le­ri, hü­när­men­ler bir­nä­çe gü­nüň do­wa­myn­da 2015-nji ýyl­da ge­çi­ri­len Pa­riž yla­la­şy­gy­nyň we BMG-niň ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi ba­ra­da­ky çar­çu­wa­ly kon­wen­si­ýa­sy­nyň mak­sat­la­ry­na ýet­mek bo­ýun­ça iş­le­ri çalt­lan­dyr­mak müm­kin­çi­lik­le­ri­ni ara alyp mas­la­hat­laş­ýar­lar.
Mej­li­se gat­naş­ýan­lar ho­wa­nyň äh­lu­mu­my maý­la­ma­gy­na gar­şy dur­mak bo­ýun­ça bi­le­lik­dä­ki çä­re­le­ri ara alyp mas­la­hat­laş­ýar­lar hem-de öza­ra he­re­ket­le­ri yla­laş­ýar­lar.
Ýur­du­my­zyň we­kil­çi­lik­li to­pa­ry­nyň äh­lu­mu­my fo­ru­ma gat­naş­ma­gy Türk­me­nis­ta­nyň bu me­se­lä örän jo­gap­kär­çi­lik­li çe­me­leş­ýän­di­gi­niň, adam­zat üçin örän çyn­la­kaý we­hi­me gar­şy dur­mak üçin umu­my, yla­la­şyk­ly çä­re­le­riň ka­bul edil­me­gi­niň der­wa­ýys­dy­gy­na göz ýe­tir­ýän­di­gi­niň su­but­na­ma­sy­dyr.
Soňky onýyllyklaryň dowamynda howanyň üýtgemegi hem-de onuň daşky gurşawa, ykdysadyýete we jemgyýete ýetirýän ýaramaz täsirleri häzirki zamanyň örän möhüm ählumumy meseleleriniň birine öwrüldi.
Bi­ziň ýur­du­myz örän wa­jyp eko­lo­gik äh­mi­ýet­li hal­ka­ra hu­kuk na­ma­la­ry bo­lan hem-de at­mos­fe­ra­da bug­ly gaz­la­ryň top­la­nyl­ma­gy­nyň dur­nuk­ly­laş­dy­ryl­ma­gy­na we dün­ýä­niň kli­ma­ty­nyň ant­ro­po­gen tä­si­ri­niň pe­sel­dil­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi ba­ra­da­ky BMG-niň Çar­çu­wa­ly kon­wen­si­ýa­sy­ny, Kio­ta tes­wir­na­ma­sy­ny hem-de Pa­riž yla­la­şy­gy­ny tas­syk­la­mak bi­len öz üs­tü­ne alan borç­na­ma­la­ry­ny yzy­gi­der­li ýe­ri­ne ýe­tir­ýär.
Se­riş­de tyg­şyt­laý­jy, in­no­wa­si­ýa ugur­ly “ýa­şyl” mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň ke­ma­la ge­ti­ril­me­gin­de se­na­gat pu­da­gyn­da iş­jeň or­naş­dy­ryl­ýan hä­zir­ki za­man teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, ho­wa­ny ha­pa­la­ýan mad­da­la­ryň zy­ňyn­dy­la­ry­na sel­jer­mä­niň hem-de gö­zeg­çi­li­giň ne­ti­je­li ul­ga­my bug gaz­la­ry­nyň zy­ňyn­dy­la­ry­nyň çäk­len­di­ril­me­gi­ne gö­nü­den-gö­ni ýar­dam be­rer. Şeý­le hem döw­rüň we umu­my yk­rar edi­len hal­ka­ra ka­da­la­ryň ta­lap­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, mil­li ka­nun­çy­lyk yzy­gi­der­li kä­mil­leş­di­ril­ýär.
Bu gün si­wi­li­za­si­ýa­nyň gel­je­gi bi­len gö­nü­den-gö­ni bag­la­ny­şyk­ly eko­lo­gi­ýa we daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak me­se­le­le­ri tu­tuş dün­ýä­de üns mer­ke­zin­de sak­lan­ýar hem-de Türk­me­nis­ta­nyň öňe sür­ýän baş­lan­gyç­la­ry we Di­ýa­ry­myz­da bu ugur­da al­nyp ba­ryl­ýan giň ge­rim­li çä­re­ler tu­tuş dün­ýä­de bar­ha giň gol­da­wa eýe bol­ýar.

Pa­riž kli­mat şert­na­ma­sy­na gol çe­ki­len­den bä­ri al­ty ýyl ge­çen hem bol­sa, Ýer to­ga­la­gy­ny ha­las et­me­giň ze­rur­ly­gy ba­ra­da­ky mas­la­hat­lar do­wam ed­ýär. 31-nji okt­ýabr­da Şot­lan­di­ýa­nyň Glaz­go şä­he­rin­de Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­niň ýa­ra­maz tä­sir­le­ri­ne gar­şy gö­reş ba­ra­da­ky çar­çu­wa­ly kon­wen­si­ýa­sy­nyň (COP26) 26-njy mas­la­ha­ty öz işi­ne baş­la­dy. Çä­rä­ni kon­fe­ren­si­ýa­nyň baş­ly­gy we Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň ag­za­sy Alok Şar­ma we kon­wen­si­ýa­nyň ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji sek­re­ta­ry, Mek­si­ka­nyň öň­ki da­şa­ry iş­ler mi­nist­ri Pat­ri­si­ýa Es­pi­no­sa aç­dy.
Mas­la­hat 12-nji no­ýab­ra çen­li do­wam edip, oňa gat­na­şy­jy­lar Pa­riž şert­na­ma­sy­ny dur­mu­şa ge­çir­me­giň me­ýil­na­ma­la­ry­ny ara alyp mas­la­hat­la­şar­lar. Ol şu asyr­da Ýer to­ga­la­gy­nyň ýy­ly­lyk de­re­je­si­niň or­ta­ça 1,5 gra­dus­dan ýo­ka­ry bol­ma­ly däl­di­gi­ni göz öňün­de tut­ýar. Mas­la­ha­ta gat­na­şy­jy­lar hä­zir­ki sy­ýa­sy çä­rä­niň bar­ha ös­ýän glo­bal ýy­ly­ly­gyň de­re­je­si­ni ha­ýal­lat­mak üçin oňaý­ly müm­kin­çi­lik­le­riň bi­ri­di­gi­ni bel­le­di­ler.

Sam­mi­te ABŞ-nyň Pre­zi­den­ti Jo Baý­den, Fran­si­ýa­nyň Pre­zi­den­ti Em­ma­nu­el Mak­ron we baş­ga-da dün­ýä­niň 100-den gow­rak döw­let we hö­kü­met baş­tu­tan­la­ry gat­naş­dy. Sy­ýa­sat­çy­lar­dan, žur­na­list­ler­den, tä­jir­çi­lik mak­sat­ly bol­ma­dyk gu­ra­ma­la­ryň we kär­ha­na­la­ryň we­kil­le­rin­den yba­rat bo­lan 25 müň­den gow­rak adam Glaz­go şä­he­rin­de jem­len­di­ler. Mas­la­ha­tyň baş mak­sa­dy Ýer to­ga­la­gy­nyň ho­wa­sy­nyň 1,5 gra­dus­dan ýo­ka­ry gyz­ma­gy­nyň öňü­ni al­mak­dan yba­rat bo­lup, tä­ze yla­la­şyk­la­ry ga­zan­ma­ga ýol aç­dy.
– Biz asy­ryň or­ta­la­ry­na çen­li ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­niň ýa­ra­maz ne­ti­je­le­ri­ne bö­wet bol­mak üçin hä­zir­den öz sy­ýa­sy erk-is­leg­le­ri­mi­zi ýü­ze çy­kar­ma­ly we de­kar­bo­ni­za­si­ýa bo­ýun­ça uzak möh­let­li borç­na­ma­la­ry ka­bul et­me­li. Şu mak­sat bi­len öňü­miz­dä­ki ýyl­lar­da ho­wa goý­be­ril­ýän zy­ýan­ly gaz­la­ry azalt­mak üçin anyk borç­na­ma­la­ry öz üs­tü­mi­ze al­ma­ly. Bu ugur­da­ky ylym aý­dyň­ly­gy bi­len ta­pa­wut­la­nyp, mu­nuň gys­sag­ly­dy­gy­ny bi­ze ýat­lad­ýar – di­ýip, Ýew­ro­pa ko­mis­si­ýa­sy­nyň Baş­ly­gy Ur­su­la fon der Lýa­ýen aýt­dy.
Çy­kyş eden­ler kä­bir ýurt­lar­da za­wod-kär­ha­na­la­ryň kö­pel­me­gi bi­len ho­wa goý­be­ril­ýän zy­ýan­ly gaz­la­ryň de­re­je­si­niň ýyl­sa­ýyn art­ýan­dy­gy­ny bel­le­di­ler.
– Ho­wa goý­be­ril­ýän zy­ýan­ly gaz­la­ryň öňü­ni al­mak me­se­le­si­niň ýe­ňil däl­di­gi­ni bil­ýä­ris, şo­ňa gö­rä, şu me­se­le bi­len bag­la­ny­şyk­ly ju­da çyn­la­kaý kyn­çy­lyk­lar bi­len ýüz­be-ýüz bol­ýa­rys. Bu ýag­daý 200-e go­laý ýur­duň al­ty ýyl bä­ri çö­zül­män ga­lan kä­bir çyl­şy­rym­ly me­se­le­ler bo­ýun­ça yla­la­şy­ga gel­me­gi­ne se­bäp bo­lar – di­ýip, COP 26 mas­la­ha­ty­na ýol­baş­çy­lyk ed­ýän Alok Şar­ma bel­le­di.
Alok Şar­ma mas­la­ha­ty «glo­bal tem­pe­ra­tu­ra­ny 1,5 gra­dus­dan ge­çir­mez­lik üçin iň soň­ky umy­dy­myz» di­ýip at­lan­dyr­dy. Alym­lar 2015-nji ýy­lda ka­bul edi­len Pa­riž kli­mat şert­na­ma­sy­ny do­ly ber­jaý et­me­giň müm­kin­çi­li­gi­niň azal­ýan­dy­gy­ny aýd­ýar­lar. Ola­ryň bel­le­me­gi­ne gö­rä, pla­ne­ta eý­ýäm 1,1 gra­dus­dan gow­rak gyz­dy we hä­zir­ki çak­la­ma­lar 2100-nji ýy­la çen­li tem­pe­ra­tu­ra­nyň 2,7 gra­du­sa çen­li ýo­kar­lan­jak­dy­gy­ny gör­kez­ýär.
Mas­la­ha­ta gat­na­şy­jy­lar Gün we ýel elekt­rik be­ket­le­ri­niň ener­gi­ýa­sy, wo­do­rod ýan­gy­jy we ug­le­rod tut­mak ul­gam­la­ry ýa­ly «ýa­şyl» tas­la­ma­la­ryň ga­zy­lyp alyn­ýan se­riş­de­le­riň ener­gi­ýa­sy­na ga­ra­nyň­da, ar­zan bo­lup, gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa­nyň ös­me­gi­ne go­şant go­şup bil­jek­di­gi­ni, em­ma ola­ry bel­li bir ýurt­da giň­den or­naş­dyr­mak üçin yk­dy­sa­dy sy­ýa­sat­da düýp­li üýt­geş­me­le­riň ze­rur­dy­gy­ny bel­le­di­ler.
Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi ba­ra­da­ky Çar­çu­wa­ly kon­wen­si­ýa­sy ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­niň öňü­ni al­mak üçin umu­my he­re­ket ýö­rel­ge­le­ri ba­ra­da­ky hal­ka­ra şert­na­ma­dyr. Bu kon­wen­si­ýa 1992-nji ýy­lyň 9-njy ma­ýyn­da ka­bul edil­di we 1992-nji ýy­lyň 4-14-nji iýu­nyn­da Rio-de-Ža­neý­ro­da ge­çi­ri­len BMG-niň Daş­ky gur­şaw we ösüş kon­fe­ren­si­ýa­syn­da gol çe­kil­ip, 1994-nji ýy­lyň 21-nji mar­tyn­da güý­je gir­di. Hä­zir­ki wagt­da 196 ýurt we Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi kon­wen­si­ýa gat­naş­ýar­lar.
Mun­dan ozal­ky mas­la­hat (COP25) Çi­li­niň ýol­baş­çy­ly­gyn­da we Is­pa­ni­ýa­nyň mad­dy-teh­ni­ki gol­da­wy bi­len 2019-njy ýy­lyň 2-13-nji de­kab­ryn­da Mad­rid­de ge­çi­ril­ip­di.