Esa­san, dag­dyr de­pe­le­riň be­lent­lik­le­ri ba­ra­da gür­rüň edi­len­de «de­ňiz de­re­je­sin­den py­lan­ça metr be­ýik» di­ýil­ýär. Eý­sem, de­ňiz de­re­je­si nä­hi­li kes­git­len­ýär? Bu öl­çeg di­ňe be­lent­li­gi däl, eý­sem, su­wuň çuň­lu­gy­ny aň­lat­mak üçin hem ula­nyl­ýar. Is­len­dik deň­ze ýa-da um­ma­na ba­ra­ny­myz­da onuň ýü­zi de­ňiz de­re­je­si­niň 0-njy met­ri bol­ma­ýar. Kä­bir de­ňiz­le­riň de­ňiz de­re­je­si bel­li dö­wür­ler­de tol­kun­lar, at­mos­fe­ra­nyň ba­sy­şy we ýel ýa­ly te­bi­gy ha­dy­sa­lar se­bäp­li gys­ga wagt­lyk üýt­ge­ýär. Bu üýt­geş­me­ler, esa­san, at­mos­fe­ra­nyň ho­wa­sy­nyň üýt­ge­me­gi bi­len bag­ly bol­ýar. Ýe­riň or­ta­ça de­ňiz de­re­je­si ýyl­la­ryň do­wa­myn­da hem az­da-kän­de üýt­ge­ýär. My­sal üçin, 1946-njy we 1956-njy ýyl­lar ara­ly­gyn­da ýyl­da 5,5 mm ýo­kar­la­nyp­dyr. XX asy­ryň ba­şyn­dan bä­ri de­ňiz de­re­je­si­niň ýo­kar­lan­ma­gy do­wam ed­ýär. 1900-njy we 2016-njy ýyl­lar ara­ly­gyn­da de­ňiz de­re­je­si 16-21 sm ýo­kar­lan­dy. Bu ýag­daý, esa­san, de­ňiz su­wu­nyň ýy­la­ma­gy we buz­luk­la­ryň ere­me­gi bi­len bag­ly­dyr.
Edil gu­ry ýer ýa­ly deň­ziň ýü­zi hem bü­tin dün­ýä­de deň däl. De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­nyň gün­ba­tar ke­na­ryn­da­ky de­ňiz de­re­je­si De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­nyň gün­do­gar ýa­ka­syn­da­ky de­ňiz de­re­je­sin­den 20 san­ti­metr tö­we­re­gi be­ýik­dir. De­ňiz de­re­je­si ba­syş, ýel, Aýyň Ýe­re go­laý­lap-uzak­laş­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le gel­ýän joş­gun-gaýt­gy­na gö­rä, pas­lyň ça­lyş­ma­gy ne­ti­je­sin­de ga­ryň ere­me­gi, ýa­gyş ýag­ma­gy ýa­ly te­bi­gy ha­dy­sa­la­ryň ne­ti­je­sin­de üýt­ge­ýär.
Ýu­waş um­ma­ny­nyň gün­ba­tar ýa­ka­sy gün­do­ga­ryn­dan ýa­rym metr tö­we­re­gi be­ýik­dir. Bu ýag­daý Ýer to­ga­la­gy­nyň öz oku­nyň da­şyn­dan aý­lan­ma­gy­nyň tä­si­ri ne­ti­je­sin­de eme­le gel­ýär. Suw­ly ga­by bir­den özü­ňi­ze çek­se­ňiz, için­dä­ki suw öň­ki du­ran ýe­rin­de gal­mak is­le­ýän ýa­ly aňyr­ly­gy­na süýş­ýär we şol ta­rap­da­ky suw beý­gel­ýär. Ýu­waş um­ma­nyn­da­ky ýag­daý hem şo­ňa meň­ze­ýär. Ýe­riň gün­do­ga­ra aý­lan­ma­gy su­wuň um­ma­nyň gün­ba­ta­ryn­da üýş­me­gi­ne se­bäp bol­ýar.
De­ňiz de­re­je­si­ni öl­çe­mek üçin dür­li usul­lar­dan peý­da­la­nyl­ýar. Mu­nuň üçin de­ňiz ke­nar­la­ryn­da su­wuň de­re­je­si­ni we tol­ku­ny öl­çe­ýän gör­ke­zi­ji­ler­den hem-de eme­li hem­ra­lar­dan peý­da­la­nyl­ýar. Eme­li hem­ra­lar tol­kun öl­çeý­ji­ler­den ta­pa­wut­ly­lyk­da um­man­lar­da­ky su­wuň be­ýik­li­gin­dä­ki üýt­geş­me­le­ri hem ha­sa­ba al­ýar. Mu­nuň üçin eme­li hem­ra­lar ar­ka­ly um­ma­nyň ýü­zü­ne mik­ro­tol­kun ibe­ri­lip, yzy­na gel­ýän wag­ty öl­çel­ýär. Soň­ky ýyl­lar­da iş­le­nip taý­ýar­la­nan eme­li hem­ra­lar has ta­kyk mag­lu­mat­la­ry al­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. Bu mak­sat bi­len eme­li hem­ra­lar 1990-njy ýyl­la­ryň ba­şyn­dan bä­ri ula­nyl­ýar. De­ňiz ke­nar­la­ryn­da, ada­lar­da su­wuň de­re­je­si­ni öl­çe­ýän gör­ke­zi­ji­ler bol­sa has ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri peý­da­la­nyl­ýar.
Ýer ýü­zü­niň her se­bi­ti üçin de­ňiz de­re­je­si­ni kes­git­le­ýän tol­kun öl­çeý­ji­ler bol­ýar. Pol­şa­da we ozal­ky So­wet So­ýu­zy­nyň ýurt­la­ry­nyň kö­pü­sin­de Bal­ti­ka deň­zi­niň or­ta­ça de­re­je­si­ni ha­sap­la­ýan Kronş­tadt­da­ky tol­kun öl­çeý­ji­den peý­da­la­nyl­ýar. Gün­ba­tar Ýew­ro­pa ýurt­la­ryn­da­ky çuň­luk­lar we be­ýik­lik­ler Ams­ter­dam­da­ky tol­kun öl­çe­gi­ne gö­rä ha­sap­lan­ýar. De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­da Ka­na­da­nyň Ri­mus­ki şä­he­rin­dä­ki, Hy­taýda Sin­dao şä­he­rin­dä­ki öl­çe­ge sal­gy­la­nyl­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА