PDF
Derýalar Ýer togalagynyň arteriýalary bolup, olar süýji suwy yklymlara paýlaýar we tutuş ekoulgamy kemala getirýär. Täze infografikada ortaça akym tizligine görä saýlanan dünýäniň iň kuwwatly 30 sany derýasy hödürlenýär. Bu sanawda sekuntda 224 000 kub metr akym tizligi bilen Amazonka öňe saýlanýar. Ol ummana indiki görkeziljek dört äpet derýanyň tutuş suwundan hem köp suwy guýýar. Eger ony nasos hökmünde göz öňüne getirsek, ol her sekuntda 83 sany olimpiýa suw howdanyny dolduryp bilerdi.
Iň gurak aýlarda-da Amazonka beýleki uly derýalaryň diňe iň ýokary sil joşmalary wagtyndaky suwundan hem köp suwy akdyrýar we bu onuň global gidrologiýa ulgamyndaky aýratyn ornuny görkezýär. Aziýa çempionlykda Günorta Amerikadan yza galsa-da, ilkinji onlugyň ep-esli ornuny eýeleýär: Gang-Brahmaputra-Megna, Ýanszy, Ýeniseý we Lena derýalarynyň akymlary sekuntda 18 000 kub metrden geçýär.
Eger-de Günorta Amerika özüniň Amazonkasy bilen öňdebaryjy bolsa, Aziýa ilkinji onlugyň galan böleginde agdyklyk edýär. Ganges-Brahmaputra-Megna, Ýanszy, Ýeniseý we Lena derýalarynyň hemmesiniň akymy sekuntda 18,000 kub metrden geçýär.
Olaryň kenarlaryndaky çalt ykdysady ösüş suwuň durnukly bolmagyny aýratyn möhüm edýär. Hindistanyň däneçilik zolagyndaky suwaryşdan başlap, Hytaýyň senagat merkezindäki gidroenergetika çenli ösüşler muňa şaýatdyr. Aziýanyň uly derýalary iýmit we energiýa howpsuzlygynda möhüm arteriýalar bolup galýarlar.
Afrikanyň äpet Kongo derýasy ilkinji bäşligiň içinde yklymyň ýeke-täk derýasy bolup, onuň suw akymynyň tizligi sekuntda 41,400 kub metre deňdir. Bu derýa ekwatorial tokaýlaryň suw akymlaryny bir bütewi hanada nähili jemleýändigini görkezýär.
Demirgazyk Amerikadaky Missisipi we Mukaddes Lawrentiýa derýalary uly basseýnleriň aram ygallary bilen utgaşyp, ep-esli akymlary döredýär. Ýewropanyň Wolga we Dunaý derýalary sanawa kynlyk bilen düşdüler, bu ýagdaý yklymyň aramdygyny we suw dolandyryşynyň çylşyrymly ulgamynyň bardygyny görkezýär.
Okeaniýanyň Flaý, Mambraamo we Sepik ýaly derýalary Täze Gwineýanyň güýçli ýagyşlary sebäpli kiçi basseýnleri üçin garaşylýandan has köp suw akymlaryny sarp edýändigini görkezýär.
Bellik: Ýurtlar basseýniň tutuş meýdany boýunça däl-de, esasy hanasynyň ugry boýunça görkezilendir. Şahalaryň suw akymlary aýratyn sanalman, esasy derýa ulgamynyň umumy akymyna goşulýar. Deňze, ummana ýa-da ýapyk suw howdanlaryna (meselem, Hazar deňzi) guýýan akymlar esasy derýalar hasaplanýar; şahalar bolsa başga derýalara guýýar.
