Iň çalt yl­ga­ýan to­hum it­le­r

Jan­ly-jan­dar­la­ryň ara­syn­da iň çalt yl­ga­ýa­ny ge­çi­gap­laň ha­sap­lan­ýar. Ga­ra me­nek­li sar­gylt pi­şi­giň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 130 ki­lo­met­re ýet­ýär. Iň ha­ýal jan­dar bol­sa de­ňiz ane­mo­ny bo­lup, si­lindr şe­kil­li, ýum­şak be­den­li bu de­ňiz jan­da­ry 100 ýy­la çen­li ýa­şa­ýar. Adam­lar ta­ra­pyn­dan dür­li ýyl­lar­da aw­çy­lyk, poç­ta hyz­ma­ty, te­bi­gy şert­ler­de il­kin­ji kö­mek ber­mek we go­rag mak­sa­dy bi­len it­le­riň dür­li to­hum­la­ry se­çi­lip alyn­ýar. Itiň ada­ty gör­nü­şin­den ta­pa­wut­ly­lyk­da bu tohum it­ler ber­daş­ly be­de­ni, ys aly­jy­ly­gy we çalt yl­ga­ma­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Ga­ze­ti­mi­ziň şu sa­nyn­da sizi iň çalt yl­ga­ýan to­hum it­le­r bi­len ta­nyş­dyr­ma­gy ma­kul bil­dik.

Greý­haund. To­hum it­le­riň iň çalt yl­ga­ýa­ny greý­haund bo­lup, in­çe­den uzyn be­den­li bu itiň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 72 ki­lo­met­re ýet­ýär. Iň­lis ta­zy­sy ady bi­len ta­nal­ýan itiň bu gör­nü­şi­niň kel­le­si ki­çi­jik, aýak­la­ry we guý­ru­gy uzyn, göw­re­si bol­sa hor bol­ýar. Ang­li­ýa­da aw aw­la­mak mak­sa­dy bi­len ide­dil­ýän bu it­ler ta­zy ýa­ryş­la­ryn­da öň­dä­ki or­ny eýe­le­ýär. Kä­bir ýer­de iň­lis ta­zy­sy öý­de­çi it hök­mün­de hem sak­lan­ýar. Ag­ra­my 40 ki­log­ra­ma çen­li ýet­ýän greý­haund­lar
10-14 ýy­la çen­li ýa­şa­ýar.
Sal­ýu­ki. Bir wagt­lar çar­wa taý­pa­lar ta­ra­pyn­dan se­çi­lip al­nan bu to­hum iti­niň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 67 ki­lo­met­re ýet­ýär. Uzyn sal­py gu­la­gy we ge­çi­niň çö­pü­ri­ne meň­zeş tüý ör­tü­gi bo­lan to­hum iti­niň bu gör­nü­şi­ne baş­ga­ça arap ow­la­gy ýa-da pars ow­la­gy hem di­ýil­ýär. Ow­la­ga meň­zeş bu it iki gör­nü­şe bö­lün­ýär. Sal­ýu­ki­niň bar­ma­gyn­dan baş­lap gu­la­gy­nyň uju­na çen­li uzyn tü­ýi bo­lan gör­nü­şi­ne had­ba, gy­tyk tüý­li (tüý­süz) gör­nü­şi­ne bol­sa hoss di­ýil­ýär. To­hum iti­niň bu gör­nü­şi­niň ag­ra­my 20 ki­log­ra­ma ýet­ýär. Ösen ys alyş uky­by­na eýe bo­lan bu it­ler ýi­ten zat­la­ry tap­mak­da hem peý­da­la­nyl­ýar. Sal­ýu­ki 16-18 ýyl ýa­şa­ýar.
Ow­gan bor­za­ýa­sy. Ýü­pek ýa­ly uzyn tüý ör­tü­gi we ujy eg­re­lip du­ran te­ge­lek guý­ru­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýan to­hum iti­niň bu gör­nü­şi sa­gat­da 64 ki­lo­metr tiz­lik­de yl­gap bil­ýär. Bu it­ler aw aw­la­mak we do­war­la­ry ýyr­ty­jy­lar­dan go­ra­mak mak­sa­dy bi­len Ow­ga­nys­ta­nyň dag etek­le­rin­de ide­dil­ýär. Bo­ýy 61-74 san­ti­met­re, ag­ra­my 20-27 ki­log­ra­ma ýet­ýän ow­gan bor­za­ýa­sy eýe­sin­den baş­ga ada­myň buý­ru­gy­ny ýe­ri­ne ýe­tir­me­ýär. Ada­ma kyn­lyk bi­len öw­re­niş­ýän bu it­ler uzak­da­ky zat­la­ry hem çalt­lyk bi­len saý­gar­ýar. Owa­dan itiň ga­ra, gök, go­ňur, gy­zyl we sar­gylt tüý­li gör­nüş­le­ri bar.
Wyž­la. Wen­ger­ler ta­ra­pyn­dan se­çi­lip al­nan to­hum iti­niň bu gör­nü­şi­niň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 64 ki­lo­met­re ýet­ýär. Ame­ri­kan bul­do­gy­na meň­zeş­räk bu it maş­ga­la­nyň we­pa­ly go­rag­çy­sy ha­sap­lan­ýar. Äh­li­si gyz­gylt reňk­de bol­ýan bu it­ler aw aw­la­mak we yz çal­mak üçin hem ula­nyl­ýar. Wyž­la­nyň bo­ýy 58-69 san­ti­met­re, ag­ra­my 20-30 ki­log­ra­ma ýet­ýär.
Jek-ras­sel-ter­ýer. Ang­li­ýa­da til­ki­le­ri aw­la­mak mak­sa­dy bi­len se­çi­lip al­nan ki­çi­jik to­hum iti­niň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 61 ki­lo­met­re ýet­ýär. Awst­ra­li­ýa­da hem aw et­mek mak­sa­dy bi­len ide­dil­ýän bu itiň bo­ýy 30 san­ti­met­re, ag­ra­my 7 ki­log­ra­ma ýet­ýär. Kel­le­sin­de ga­ra ýa-da sa­ry teg­mil­le­ri bo­lan jek-ras­sel-ter­ýer dün­ýä­niň köp ýe­ri­ne ýaý­ran to­hum iti ha­sap­lan­ýar. «Öý haý­wan­la­ry­nyň giz­lin dur­mu­şy» (The Secret Li­fe of Pets) mult­fil­mi­ne to­ma­şa eden bol­sa­ňyz, ani­ma­si­ýa­da­ky baş gah­ry­man Maks to­hum iti­niň jek-ras­sel-ter­ýer gör­nü­şi­ne de­giş­li­dir.
Dal­ma­tin. Owa­dan ala­be­der reň­ki bi­len gö­ren­le­ri haý­ran gal­dyr­ýan to­hum iti­niň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 59 ki­lo­met­re ýet­ýär. Hor­wa­ti­ýa­da se­çi­lip al­nan bu it­le­riň as­ly Bal­kan ýa­rym ada­syn­da­ky Dal­ma­si­ýa se­bi­tin­den ge­lip çyk­ýar. Ho­wa şert­le­ri­ne çy­dam­ly, uzyn aýak­ly we ber­daş­ly göw­re­si bo­lan dal­ma­ti­niň bo­ýy 60 san­ti­met­re, ag­ra­my 32 ki­log­ra­ma ýet­ýär. Dal­ma­tin­ler, esa­san, öýi we fer­ma­ny go­ra­mak, açyk meý­dan­da at­la­ry ýyr­ty­jy­lar­dan ha­las et­mek, aw­çy­lyk mak­sat­la­ryn­da peý­da­la­nyl­ýar.
Do­ber­man. XIX asy­ryň ahy­ryn­da Ger­ma­ni­ýa­nyň Apol­da şä­he­rin­de se­çi­lip al­nan ber­daş­ly itiň sa­gat­da­ky tiz­li­gi 51 ki­lo­met­re ýet­ýär. Bo­ýy 68-72 san­ti­met­re, ag­ra­my 40-45 ki­log­ra­ma ýet­ýän ga­har­jaň it akyl­ly bo­lup, çe­ýe­li­gi we çalt­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Guý­ru­gy kel­te­jik bu it­ler ke­ýe­rip du­ran gu­la­gy­ny he­mi­şe dik sak­la­ýar­lar. Do­ber­ma­nyň äh­li­si­niň tü­ýi ga­ra bo­lup, gu­la­gyn­da, eňe­gin­de we aýa­gyn­da goň­rum­tyl teg­mil­le­ri bol­ýar. Do­ber­man­lar aň­taw iş­le­rin­de we go­rag hyz­ma­tyn­da peý­da­la­nyl­ýar.