Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we yna­nyş­mak ýy­lyn­da dür­li ugur­la­r bo­ýun­ça Da­şo­guz we­la­ýa­ty­nyň et­rap­la­ryn­da ýer­leş­ýän ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­re ýüz gün­lük önüm­çi­lik sa­pa­ry gu­ral­dy. Sa­pa­ryň çäk­le­rin­de se­bit­le­riň dür­li kün­jek­le­rin­de ýer­leş­ýän, türk­men hal­ky­nyň öz­bo­luş­ly çe­per däp-des­sur­la­ry­ny şöh­le­len­dir­ýän dur­muş-me­de­ni, ta­ry­hy-ar­heo­lo­gi­k, mad­dy we ru­hy baý­lyk­la­ry, köp­dür­li mi­ras­la­ry top­la­dyk. Top­lan gym­mat­lyk­la­ry­myz bo­ýun­ça kä­bir mag­lu­mat­la­ry il­deş­le­ri­mi­ze ýe­tir­me­gi ma­kul bil­dik.
Ýur­du­my­zyň de­mir­ga­zyk se­bi­tin­de ir­ki or­ta asyr ar­hi­tek­tu­ra-ar­heo­lo­gik we ga­dy­my ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­riň 100-den gow­ra­gy duş gel­ýär. Şo­la­ryň bi­ri hem Kö­ne Was ga­la­sy­dyr. Or­ta asyr ar­heo­lo­gi­ýa we ar­hi­tek­tu­ra ýa­dy­gär­lik­le­ri­niň iň ga­dy­my­la­ry­nyň bi­ri bo­lan Kö­ne Was ga­la­sy Ru­hu­be­lent et­ra­by­nyň Zäh­met ge­ňe­şli­gi­niň Tä­ze ýol oba­sy­nyň de­mir­ga­zyk gün­do­ga­ryn­da, Ak­de­pe et­ra­by­nyň Now­ruz ge­ňe­şli­gi­niň Şa­se­nem oba­sy­nyň gü­nor­ta-gün­ba­ta­ryn­da ýer­leş­ýär. Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ug­run­da­ky iň uly we meş­hur ýadygärlikleriň bi­ri bo­lan bu ga­la we­la­ýat mer­ke­zin­den 135 ki­lo­metr gü­nor­ta-gün­ba­tar­da ýer­leş­ýär. Bu mu­kad­des top­ra­gyň şöh­rat­ly ta­ry­hy «Gö­rog­ly» epo­syn­da, «Ne­je­p og­lan», «Şa­se­nem-Ga­ryp» we «Ýu­sup-Ah­met» des­san­la­ryn­da duş gel­ýär. Bu kün­jekde X-XI asyr­lar­da ma­te­ma­tika, ast­ro­nomiýa ýaly ugurlarda bilim berýän ylym ojaklary gurlup, alymlar peýda bolupdyr. Ýur­du­my­zyň de­mir­ga­zy­gyn­da iň ga­dy­my we gür ilat­ly mer­kez­le­riň bi­ri bo­lan bu ýaý­la­da bu gün­ki gün 10 müň gek­tar ýer eke­ran­çy­lyk we öri meý­dan­lar hök­mün­de giň­den peý­da­la­nyl­ýar. Hal­ky­my­zyň ara­syn­da «Ogu­zyň daş urug­la­ry­nyň öňi hem Was, so­ňy hem Was», «Gu­ma gaç­saň Wa­sa gaç, ken­de gaç­saň Ky­ýa­ta» di­ýen ata­lar sö­zi bu kün­je­giň ga­dy­my­dy­gy­ny, giň­di­gi­ni, ýa­şa­ýyş me­de­ni­ýe­ti­niň ir­ki Or­ta asyr­la­ra de­giş­li­di­gi­ni aý­dyň gör­kez­ýär. We­la­ýa­tyň iň giň, iň uzyn, iň çuň, iň köp te­bi­gy we eme­li su­wa­ryş aka­ba­sy Was ýaý­la­syn­da ýer­leş­mek bi­len bu düz­lük­de kö­ne gu­duk­lar, boý­lar, ak öý­li köşk­le­r, çö­ket­lik­ler köp duş gel­ýär. «Was» sö­zi «tä­jir­le­riň or­ta­ky şä­he­ri», «iň ga­dy­my otu­rym­ly me­kan» diý­me­gi aň­lad­ýar. Ga­dy­my ar­heo­lo­gik ga­la­nyň ini we bo­ýy 300 metrden gowrak bölegi sak­la­nyp ga­lyp­dyr. Ga­la­da ke­ra­mi­ka, atyş­ha­na we küň­re yz­la­ry duş gel­ýär.
Kö­ne Was ga­la­sy geç­miş­de suw, ýag we dür­li er­gin­le­ri sak­la­ýan gap­la­ryň, peý­kam­la­ryň, naý­za­la­ryň, at­la­ra tir­kel­ýän ara­ba­la­ryň, sal­lan­çak­ es­bap­la­ry­nyň, uzak ara­lyk­la­ra at çap­dyr­mak sun­ga­ty­nyň, ke­je­be be­zeg­le­ri­niň, ze­nan baş­gap­la­ryň taý­ýar­la­ny­lan iň ir­ki nus­ga­la­ry­nyň ýa­sa­lan ga­dy­my kün­je­gi hök­mün­de meş­hur­lyk ga­za­nyp­dyr. Ga­la­nyň gur­lu­şy­gyn­da dür­li reňk­ler­dä­ki, agyr­lyk­da­ky we ulu­lyk­da­ky ker­piç­ler giň­den peý­da­la­ny­lyp­dyr. Ga­la köp­burç­ly we köp­top­lum­ly bi­na­gär­çi­lik an­samb­ly ýa­dy­ňa sal­ýar. Geç­miş­de Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň gül­läp ösen mer­kez­le­ri­niň bi­ri ha­sap edi­len Kö­ne Was ga­la­sy­nyň tö­we­re­gin­de 20-ä go­laý ir­ki Or­ta asyr ar­heo­lo­gik, ar­hi­tek­tu­ra ýa­dy­gär­lik­le­ri­niň ha­ta­ry ýer­leş­ýär. Soň­ky 100 ýyl­da Kö­ne Was ga­la­sy­na üç ge­zek top­lum­la­ýyn yl­my eks­pe­di­si­ýa­lar gu­ra­lyp­dyr. Kö­ne Was ga­la­sy­ny yl­my taý­dan öw­ren­mek­de N.Gul­la­ýe­wiň, Ý.Ata­gar­ry­ýe­wiň, B.A.Ni­ko­no­wyň, M.E.Mas­so­nyň, S.Ata­ny­ýa­zo­wyň hyz­mat­la­ry ulu­dyr.

Dädebaý PÄLWANOW,
Görogly etrap häkimliginiň hünärmeni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА