Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eýýamynyň Galkynyşy döwründe hormatly Prezidentimiziň dur­mu­şa ge­çir­ýän be­ýik öz­gert­me­le­ri­niň ne­ti­je­sin­de Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz ösen sport ul­ga­my­na eýe bo­lan, hal­ka­ra de­re­je­sin­dä­ki ýa­ryş­la­ry üs­tün­lik­li ge­çir­mek­de uly tej­ri­be top­lan, hal­ka­ra sport hyz­mat­daş­ly­gy­na iş­jeň go­şu­lyş­ýan ýurt hök­mün­de dün­ýä­de be­lent yk­rar­na­ma eýe bol­ýar.
Türk­me­nis­tan­da ila­ty­ň sag­ly­gy­ny ber­kit­mek, be­den­ter­bi­ýä­ni we spor­ty gol­da­mak hem-de ös­dür­mek, türk­men spor­tu­ny dün­ýä çy­kar­ma­ga gö­nük­di­ri­len we­zi­pe­ler top­lum­la­ýyn esas­da al­nyp ba­ryl­ýar.
Äh­li sport ugur­la­ry bi­len bir ha­tar­da küşt spor­tu­na hem aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­ril­ýär. Ýur­du­myz­da küşt we şaş­ka mek­dep­le­ri he­re­ket ed­ýär­ler. Türk­men küşt­çü­le­ri hal­ka­ra ýa­ryş­la­ra yz­ygi­der­li gat­na­şyp, baý­rak­ly orun­la­ry eýe­le­ýär­ler. Ýa­ňy-ýa­kyn­da Şri-Lan­ka­da küşt bo­ýun­ça 20 ýa­şa çen­li ýaş­la­ryň ara­syn­da Gün­ba­tar Azi­ýa­nyň çem­pio­naty ge­çi­ril­di. Oňa gat­na­şan 110 tür­ge­niň ara­syn­da türk­men tür­gen­le­ri üs­tün­lik­li çy­kyş edip, 1 al­tyn, 1 kü­müş we 1 bü­rünç me­da­lyň eýe­si bol­du­lar.
Türk­men küşt­çü­le­ri­niň bu üs­tün­li­gi 8, 10 we 12 ýaş­ly tür­gen­le­riň ara­syn­da 16-18-nji iýun aralygynda Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­en hal­ka­ra küşt ýa­ry­şy üçin öz­bo­luş­ly sow­gat bol­dy.
Küşt oý­ny spor­tuň iň bir gy­zyk­ly oýun­la­ry­nyň bi­ri bol­mak bi­len çäk­len­män, eý­sem, paý­has oý­ny hem ha­sap­lan­ýar. Bi­ziň ýur­du­myz­da hem küşt­çü­ler us­sat tä­lim­çi­le­riň sa­pak ber­me­gin­de ýö­ri­te­leş­di­ri­len küşt we şaş­ka mek­dep­le­rin­de ýe­tiş­di­ril­ýär.
Her ýy­lyň 20-nji iýu­lyn­da «Hal­ka­ra küşt gü­ni» (In­ter­na­tio­nal Chess Day) dün­ýä­de giň­den bel­le­nil­ýär. Bu se­ne öz göz­ba­şy­ny 1924-nji ýyl­da dö­re­di­len FI­DE – Bü­tin­dün­ýä Küşt Fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň «Hal­ka­ra küşt gü­nü­ni» bel­le­mek ba­ra­da­ky ka­ra­ryn­dan alyp gaýd­ýar. Şon­dan soň­ra 1966-njy ýyl­dan bä­ri her ýyl bel­le­ni­lip ge­çil­ýär. Hä­zir­ki wagt­da bir­nä­çe uly hal­ka­ra küşt ýa­ryş­la­ry ge­çi­ril­ýär. Ola­ryň ara­syn­da: çalt we blits dün­ýä çem­pio­na­ty we beý­le­ki ýa­ryş­lar bar. Küşt bo­ýun­ça hä­zir­ki dün­ýä çem­pio­ny hin­dis­tan­ly Dom­ma­ra­ju Gu­keş­dir.
Küşt oý­nu­nyň spor­tuň beý­le­ki gör­nüş­le­rin­den aý­ra­tyn­ly­gy er­kek­le­riň we ze­nan­la­ryň ýa­şy­na ga­ra­maz­dan yzy­gi­der­li tür­gen­le­şip, ýa­ryş­la­ra gat­na­şyp bil­mek­le­ri­dir. Küşt oý­nu­nyň akyl­ly-paý­has­ly bol­ma­ga, ru­hu­be­lent­li­gi gol­da­ma­ga ýar­dam et­mek bi­len ýat­keş­li­gi, giň göw­rüm­li­li­gi, üns­lü­li­gi, eser­deň­li­gi, adam­kär­çi­lik ter­bi­ýe­le­ri­ni ber­mä­ge bo­lan kö­me­gi bi­möç­ber ulu­dyr.
Küşt oý­nu­nyň ta­ry­hy örän ga­dy­my ha­sap edil­ýär. Bir­nä­çe müň ­ýyl ozal adam­la­r ýö­ne­keý­je tag­ta­la­ry ýa­sap­, onuň ýü­zün­de çy­zyk­lar we öý­jük­ler eme­le ge­ti­rip, bel­li bir ka­da esa­syn­da oýunlar dö­redip­dirler.
Öý­jük­ler­de ýa-da çy­zyk­la­ryň ke­siş­ýän ýe­rin­de daş­ja­gaz­lar, agaç ow­nuk­la­ry goý­lup, il­kin­ji şaş­ka oý­ny dö­räp­dir. El­bet­de, ol düş­nük­li, il­kin­ji oýun­lar ýö­ne­keý gör­nüş­de bo­lup­dyr. Tag­ta­nyň ýa-da ýer­de dö­re­di­len meý­dan­ça­nyň üs­tün­de oý­nal­ýan oýun­la­ryň, baş­da hem­me­si hem örän ýö­ne­keý bo­lup­dyr. Şo­nuň üçin hem küşt oý­ny ga­dy­my hem bol­sa, şeý­le oýun­la­ryň beý­le­ki oýun­lar­dan has soň dö­rän­di­gi­ni bu ugur­da iş alyp ba­ran adam­lar, alym­lar su­but edip­dir­ler.
Şeý­le oýun­la­ryň ta­ry­hy­nyň mun­dan, tak­my­nan, 4000 ýyl öň­dü­gi­ne ga­dy­my Mü­sür pi­ra­mi­da­sy­nyň di­war­la­ryn­da­ky şe­kil­ler esas bo­lup bi­ler. Hy­taý oýun­la­ry­nyň bi­ri­niň şol wagt­ky dö­rän aý­dym­la­ry­nyň söz­le­rin­de hem küşt ba­ra­da mag­lu­ma­tyň bar­dy­gy anyk­la­nyp­dyr. Hin­dis­tan­da dö­rän diý­lip ha­sap edil­ýän küşt oý­ny 2000 ýyl­dan hem öň dö­rän­dir diý­lip ha­sap edil­ýär. Azi­ýa­dan soň­ra küşt oý­ny Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­na ýaý­rap­dyr. El­bet­de, oý­nuň il­kin­ji düz­gün­le­ri üýt­ge­ýär, kä­mil­leş­ýär. Küşt oý­nu­nyň ösü­şin­de esa­sy dö­wür XVI asyr bo­lup­dyr.

Ys­ma­ýyl ORAZ­NU­ROW,
Türkmen döwlet binagärlik-gurluşyk institutynyň talyby.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА