Türk­men hal­ky­nyň mil­li me­de­ni­ýe­ti­niň we ede­bi­ýa­ty­nyň iň be­ýik we­kil­le­ri­niň bi­ri bo­lan Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy XVIII asy­ryň gör­nük­li akyl­da­ry we şa­hy­ry­dyr. Ol di­ňe bir şa­hyr däl, eý­sem, hal­kyň ag­zy­bir­li­gi­ni, ru­hu­be­lent­li­gi­ni we er­kin­li­gi­ni wa­gyz eden akyl­dar hök­mün­de hem dün­ýäde ta­nal­ýar.
Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň ka­ka­sy, meş­hur şa­hyr we alym Döw­let­mäm­met Aza­dy onuň il­kin­ji ha­ly­pa­sy bol­ýar. Ol ýaş­lyk­dan bir­nä­çe dil­de – türk­men, pars, arap dil­le­rin­de bi­lim al­ýar. Şa­hy­ryň bi­lim ýo­ly Id­ris Ba­ba med­re­se­sin­den baş­la­nyp, soň­ra Ho­rez­miň Şir­ga­zy we Bu­ha­ra­nyň Gö­gel­daş med­re­se­le­rin­de do­wam ed­ýär. Bu ylym ojak­la­ry onuň fi­lo­so­fik we ede­bi dü­şün­je­le­ri­niň kä­mil­leş­me­gi­ne uly tä­sir ýe­tir­ýär.
Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň dö­re­di­ji­li­gi türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň ösü­şin­de öw­rü­li­şik bo­lup, onuň goş­gu­la­ry halk dö­re­di­ji­li­gi bi­len ýa­kyn­dan bag­la­ny­şyk­ly­dyr.
Wa­tan­çy­lyk we bi­te­wü­lik: Şa­hyr goş­gu­la­ryn­da türk­men hal­ky­nyň je­bis­leş­me­gi­ni, hal­kyň bir­le­şip güýç­li döw­let gur­ma­gy­ny ar­zuw ed­ýär. «Türk­me­niň» at­ly meş­hur goş­gu­syn­da türk­men­le­riň ru­hu­be­lent­li­gi­ni we ag­zy­bir­li­gi­ni wa­gyz ed­ýär.
Dur­muş we ah­lak: Akyl­dar şa­hyr jem­gy­ýet­de ada­la­tyň bol­ma­gy­ny, hal­kyň deň hu­kuk­ly ýa­şa­ma­gy­ny, päk­li­gi we ha­lal­ly­gy ün­de­ýär.
Söý­gi li­ri­ka­sy: şa­hy­ryň goş­gu­la­ryn­da söý­gi hem mö­hüm te­ma bo­lup çy­kyş ed­ýär. Meň­li ha­kyn­da­ky goş­gu­lar onuň şah­sy duý­gu­la­ry­nyň be­ýa­ny hök­mün­de halk ara­syn­da giň­den ýaý­ran­dyr.
Dil aý­ra­tyn­ly­gy: Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň il­kin­ji klas­sy­gy ha­sap­la­nyl­ýar. Ol goş­gu­la­ry­ny hal­kyň dü­şün­ýän aras­sa türk­men di­lin­de ýa­zyp­dyr. Bu aý­ra­tyn­lyk onuň dö­re­di­ji­li­gi­niň hal­kyň ara­syn­da giň­den ýaý­ra­ma­gy­na ge­tir­di. Şahyryň goş­gu­la­ryny diňe bir türkmen bagşylary däl, doganlyk halklaryň bagşylary hem aýdym edip aý­d­ýarlar.
Mi­ra­sy we tä­si­ri: Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy di­ňe bir türk­men hal­ky­nyň däl, eý­sem, bü­tin tür­ki dün­ýä­si­niň uly şa­hy­ry hök­mün­de ta­nal­ýar. Onuň dö­re­di­ji­li­gi bir­nä­çe dil­le­re ter­ji­me edi­lip, dün­ýä de­re­je­sin­de giň­den ýaý­ra­dy. Ýur­du­myz­da akyl­dar şa­hy­ryň ady­ny gö­ter­ýän me­de­ni­ýet öý­le­ri, mek­dep­ler we ýo­ka­ry okuw mek­de­bi bar. 2024-nji ýyl tu­tuş dün­ýä­de «Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy ýy­ly» hök­mün­de giň­den bel­le­ni­lip ge­çil­di.
Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy türk­men­le­riň mil­li aňy­ny we ru­hu­be­lent­li­gi­ni tä­ze de­re­jä çy­kar­dy. Şa­hy­ryň goş­gu­la­ry türk­men­le­riň ah­la­gy­nyň, söý­gü­si­niň we wa­tan­per­wer­li­gi­niň aý­na­sy­dyr. Şo­nuň üçin hem ol türk­men hal­ky­nyň aňyn­da akyl­dar şa­hyr hök­mün­de he­mi­şe­lik ýa­şa­ýar. Onuň eser­le­ri türk­men hal­ky­nyň ru­hy mi­ra­sy­ny ne­sil­ler­den-ne­sil­le­re ýe­ti­ren ede­bi gym­mat­lyk­dyr.

Mag­tym­gu­ly­nyň fi­lo­so­fik ga­ra­ýyş­la­ry
Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň dö­re­di­ji­li­gi di­ňe bir poe­zi­ýa bi­len çäk­len­män, fi­lo­so­fik dü­şün­je­le­ri hem özün­de jem­le­ýär:
1. Ada­myň we jem­gy­ýe­tiň or­ny – şa­hyr yn­sa­nyň di­ňe bir şah­sy­ýet hök­mün­de däl, jem­gy­ýe­tiň bir bö­le­gi hök­mün­de äh­mi­ýet­li­di­gi­ni nyg­ta­ýar.
2. Ada­lat­ly jem­gy­ýet ide­ýa­sy – onuň ar­zu­wy ada­la­tyň hök­mü­ro­wanlygy hal­kyň deňhu­kuk­ly jem­gy­ýe­ti­dir.
3. Yn­sap, ha­lal­lyk we päk­lik – onuň eser­le­rin­de iň köp ün­de­ýän ýö­rel­ge­le­ri.
Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy­nyň dün­ýä­niň me­de­ni mi­ra­syn­da hem or­ny ulu­dyr. Mag­tym­gu­ly Py­ra­gy di­ňe bir türk­men­le­riň däl, eý­sem, tür­ki halk­la­ryň ede­bi mi­ra­sy­nyň esa­sy şah­sy­ýet­le­ri­niň bi­ri­dir. Onuň dö­re­di­ji­li­gi öz­bek, azer­baý­jan, ga­zak, gyr­gyz, türk ede­bi­ýat­la­ry­na güýç­li tä­sir edip­dir. Goş­gu­la­ry pars, rus, iň­lis we baş­ga-da bir­nä­çe dil­le­re ter­ji­me edi­lip­dir. Dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ryn­da onuň ady­na ýa­dy­gär­lik­ler di­kel­di­lip, hal­ka­ra yl­my mas­la­hat­lar ge­çi­ril­ýär.

Gülşirin ÇARYGULYÝEWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň diller kafedrasynyň mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА