PDF
Gündogaryň beýik akyldary Magtymguly Pyragynyň döredijiligi türkmen halkynyň milli buýsanjyna öwrüldi. Onuň many-mazmundan ýüki ýetik, duýgy, hyjuw babatynda joşguny ýetik şygyr dünýäsi bilen tanşanyňda, şahyryň ähli zadyň gözbaşynda adam saglygyny goýýandygyna göz ýetirmek bolýar. Şu ýerde şahyryň eserlerine ýüzlenmezden öň, Gahryman Arkadagymyzyň Magtymguly Pyragynyň döredijiligine beren ýokary bahasy bilen başlamagy makul bildik: «Magtymguly – ynsan kalbynyň ruhy lukmanydyr. Şahyryň şygyrlarynyň döwürler dolanyp, heňňamlar öwrülse-de, öz gymmatyny ýitirmän, eýsem, gadyrynyň artmagy ondaky öwüt-ündewleriň kalbyňa melhem bolup siňýänligindendir, göwünleri ganatlandyrmagyndandyr, adamlary heýjana getirmegindendir. Onuň şygyrlary ynjan ýüreklere em, argyn bedenlere kuwwat, sussupese ruhy ganatdyr. Hut şonuň üçin hem, halkymyz Magtymgulyny agyran-ynjan, aljyran, gussa batan gününde dertlerden gutarjak lukman tutunypdyr. Şahyryň melhem şygyrlary, tenekar sözleri her döwürde ulynyň-kiçiniň ruhuny tämizläp, bu owadan dünýä adamzada, durmuşa söýgi döredipdir, halkyň göwnüni belende galdyryp, tutuş türkmen jemgyýetiniň ruhy sagdynlygyny üpjün edip gelipdir».
Hakykatdan hem, Magtymgulynyň şygyrlary dagdan çogup çykan çeşmäniň suwy kimin jana şypalydyr. Ol şygyrlar edil säheriň howasy ýaly tämizdir. Olar läle-reýhanly, gül-gülälekli bag-bossanyň hoştap ysy kimin burk urup, ynsanyň janyna hoşluk çaýýar. Bedeniňi bogun-bogun söküp, ýüreklere giňlik berýän dutaryň şirin sazy bolup, heýjana getirýär. Mahlasy, Magtymgulynyň şygyrlary ynsan saglygyna zerur bolan ähli gowy närseleri özünde jemlän jana şypa beriji ruhy melhemdir.
Geçen ýyl doglan gününiň 300 ýyllygy uly dabara bilen bellenilen akyldar şahyrymyz taryhyň örän kyn, çylşyrymly döwründe ýaşandygyna garamazdan, şygyrlary arkaly türkmen halkyny agzybirlige, bir döwletlilige, bir başa bakmaklyga çagyrypdyr. Şeýle hem dünýä akyl ýetirmek, yşky-söýgi, adyllyga, halallyga ýugrulan şygyrlar bilen birlikde ynsan saglygyndan söz açýan goşgularyň ençemesini döredipdir. Bu tema, bu ideýa şahyryň döredijiliginde uly orun tutýar. «Ölmezden burun» goşgusynda «Saglygyň gadryny bilgil, hassa bolmazdan burun» diýip ündese, «Myhmanydyr» goşgusynda «Dertdir bu janyň zilleti, saglyk onuň soltanydyr» diýýär. Şahyr saglyga zyýan beriji nogsanlyklary ýazgarýan «Çilim», «Çilim çekmegil», «Munda çilimkeş», «Nas atan», «Naskeş» ýaly goşgulary döredipdir. Ol goşgular ynsan saglygy babatda gymmatly ruhy melhemdir. Meselem, şahyr «Kuwwatyň kemelder, güýjüň az durar, keýpi kellä gelse, aklyň azdyrar» diýen setirlerinde çilimiň, nasyň adamyň süňňüne, aňyna ýetirýän zyýanyny sada dilde düşündirýär.
Şahyr «Mal ýagşy» goşgusynda:
Jan saglygyň bolmaz hiç deňi-taýy,
Agşam ýatyp, ertir şükrün kyl ýagşy.
ýa-da
«Gülen barmy?» atly goşgusynda:
Hassa bolmaýyn, saglygyň
Ganymatyn bilen barmy?
Şular ýaly ynsan saglygyndan söz açyp, akgynly okalýan setirlere şygyr saýyn gabat gelmek bolýar. Şahyr «Är ýanynda bellidir» atly goşgusynda: «Görer gözüň gymmaty, kör ýanynda bellidir» diýse, «Göze myhmandyr» atly başga bir goşgusyndan şeýle setirleri okamak bolýar:
Gara daşdan gara gyly saýlan göz,
Çöňňeler görejiň, göze myhmandyr.
Türkmen halkynyň beýik şahyry Magtymguly Pyragy özüniň «Don gerek» atly şygrynda:
Ýatsaň düşekde bimar,
Yssyg etmez mal-u kär,
Zer dökseň harwar-harwar,
Göze ilmez, jan gerek –
diýmek bilen, adam üçin jan saglygyndan başga gymmatly zadyň ýoklugyndan, ony hiç bir baýlyk bilen satyn alyp bolmaýanlygyndan söz açýar. Jan saglygy barada ozalyndan her bir adamyň özüniň alada etmeginiň zerurlygy ündelýär.
Magtymgulynyň edebi mirasy bu günki gün hem halkyň ruhy dünýäsiniň gözelleşmeginde, ýaş nesli döwrebap watançylyk ruhunda terbiýelemekde, şonuň ýaly-da ynsan saglygy ugrunda amala aşyrylýan işlerde altyn hazyna bolup hyzmat edýär. Ruhy lukmanymyzyň «Az iýgil, az ýatgyl, sözüň az etgil» (Gezemek bilen), «Bu dünýäde hemme bäş gün myhmandyr» (Mal ýagşy), «Saglyga ýokdur ygtybar, tut mysal, myhman eglenmez» (Jan eglenmez) diýen dürdäne setirlerem biziň ýokarda aýdanlarymyza güwä geçip biljek ündew-nesihatlarydyr. Şonuň üçin hem şahyryň ajaýyp şygryýet dünýäsi biziň geljekki bagtly günlerimiziň binýady bolar. Ýyllar aýlanyp, günler dolandygyça, ol bize has beýik, mukaddes, ýakyn hem eziz bolup görünýär.
Adamlaryň saglygy häzirki wagtda-da ýurdumyzda öňe sürülýän iň bir wajyp meseleleriň biridir. Şonuň üçin türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiz Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň halkyň saglygy, geljekki nesliň ertirki günlerde-de eşretli durmuşda ýaşamagy bilen bagly amala aşyrýan möhüm, maksatnamalaýyn döwlet ähmiýetli işleri hut adamlaryň saglygyna gönükdirilendir. Olaryň tagallasy bilen häzirki döwürde ynsan saglygynyň goragy adam ömrüniň goraglylygy bilen utgaşyklylykda alnyp barylýar.
Sagdyn durmuş ýörelgesine eýermek uzak ýaşamagyň, keselleriň öňüni almagyň girewidir. «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynyň döredilmegi, dünýä ölçeglerine laýyk gelýän sport desgalarynyň, şypahanalaryň, sagaldyş-dynç alyş merkezleriniň halkyň hyzmatynda bolmagy, şonuň ýaly-da Bütindünýä saglyk güni mynasybetli köpçülikleýin welosiped sürmek däbiniň ýola goýulmagy raýatlarymyzyň sagdyn durmuş ýörelgelerine eýerip ýaşamagy üçin edilýän tagallalaryň subutnamasydyr. Elbetde, saglyk bolsa beglik bolar, adamyň durmuşy gözelleşer, keýpi kökeler, onuň ýaşaýşa bolan ynamy, güýji-kuwwaty artar, ruhy täzelener. Mahlasy, Magtymguly atamyzyň öz şygyrlarynda beýan edişi ýaly, «jany saga mydam söhbet-saz görner».
Goçy Annasähedow,
Türkmenistanyň Döwlet medeniýet merkeziniň alym kätibi, Türkmenistanyň at gazanan medeniýet işgäri, ýazyjy.
