Salam – Edebiň başy

Adam­zat si­wi­li­za­si­ýa­sy­nyň ir­ki dö­wür­le­rin­den bä­ri do­wam et­di­ril­ýän bir­nä­çe däp-des­sur­lar, edim-gy­lym­lar bar. Şo­la­ryň bi­ri-de sa­lam­laş­mak ede­bi­dir. Sa­lam­laş­mak bi­rek-bi­re­kden sag­lyk-amanlyk soraşmakdyr. Sa­lam­laş­mak hor­mat-sy­lag­dan ny­şan­dyr. Ol edep-ek­ra­myň baş gör­ke­zi­ji­si­dir, adam­kär­çi­li­giň ýa­ra­ny­dyr. Umu­man, hal­ky­myz­da ede­biň ba­şy ha­sap­la­nyl­ýan sa­la­my hiç kim­den gys­gan­maz­lyk, adam­kär­çi­lik­li, açyk gö­wün­li bol­mak, tö­we­re­gi­miz­dä­ki­ler­de ýa­kym­ly duý­gu­la­ry dö­red­ýär. Ata-ba­ba­la­ry­myz sa­lam­laş­mak ede­bi­ni kiçilikden baş­lap öwredipdirler. «Sa­la­ma Taň­ry sa­la­my, myh­ma­na Taň­ry myh­ma­ny» di­ýil­me­gi-de ýö­ne­li­ge däl. Adam­kär­çi­lik hem sa­lam­dan baş­lan­ýar, sa­lam ber­len­de we al­nan­da ol mä­hir bi­len ýü­rek­den aý­dy­lyp, iki ta­ra­pyň hem mer­te­be­si deň-de­re­je­de hor­mat­lan­ma­ly­dyr. Bu ede­bi, ylaý­ta-da ýaş ne­sil­le­riň göw­ne­jaý ber­jaý et­me­gi ze­rur­dyr. Çün­ki ýaş­la­ra ola­ryň sa­lam­ly­ly­gy­na ga­rap, maş­ga­la­syn­da be­ril­ýän ter­bi­ýä hem ba­ha be­ril­ýär. Ol di­ňe bir ada­myň özü­ni be­ze­ýän hä­si­ýet bol­man, al­ky­şa my­na­syp bo­lan özü­ňi alyp bar­mak­lyk­dyr. Şeý­le-de bu ýag­daý asyl­ly edep-ter­bi­ýe alan­dy­gy­ňy gör­kez­ýän aý­dyň gör­ke­zi­ji­dir.
Il ara­syn­da «Ag­zy sa­lam­ly – köň­li ke­lam­ly» di­ýen aýt­gy bar. Sa­lam­laş­ma­gyň baş at­mak, el­leş­mek, eg­ne kak­mak, söz bi­len sa­lam­laş­mak… ýa­ly gör­nüş­le­ri bo­lup, ola­ryň hem­me­si-de bi­rek-bi­re­ge hor­mat-sar­pa­nyň be­ýa­ny bo­lup şöh­le­len­ýär. Şeý­le-de ozal­dan gel­ýän ýol-ýö­rel­ge­le­ri­mi­ze, däp-des­sur­la­ry­my­za la­ýyk­lyk­da, ki­çi­niň ula, az­ly­gyň köp­lü­ge, ýö­räp bar­ýa­nyň otu­ra­na, ulag­ly bar­ýa­nyň py­ýa­da sa­lam ber­me­gi dog­ry ha­sap­la­n­ýar. «Ça­ga eziz, ede­bi on­da­nam eziz» diý­ýän hal­ky­myz­da her bir maş­ga­la­da ça­ga al­ty, ýe­di aý­lyk bo­la­nyn­dan eý­ýäm «Ha­ny, sa­lam ede­li» diý­lip, onuň ki­çi­jik eli­ni tutup, sa­lam­laş­mak ede­bi öw­re­di­lip baş­lan­ýar. Biz ta­ry­hyň haý­sy döw­rü­ne ser sa­la­ny­myz­da hem sa­lam­laş­mak ede­bi­niň hiç ha­çan üns­den dü­şü­ril­män­di­gi­niň şa­ýa­dy bol­ýa­rys. Ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ry­my­zyň eser­le­rin­de, goş­gu­la­ryn­da, des­san­lar­da sa­lam­laş­mak ede­bi ha­kyn­da­ky pi­kir-ga­ra­ýyş­la­ra hä­li-şin­di duş­ýa­rys.
Türk­me­nis­ta­nyň halk ýa­zy­jy­sy Ke­rim Gur­ban­ne­pe­so­wyň goş­gu­syn­da şeý­le se­tir­ler bar:
Duş­ma­nyň bol­sa-da, sa­la­my­ny al,
Sa­la­ma hor­mat bor, özü­ňe sa­pak.
Şa­hyr şeý­le diý­mek bi­len, ters­le­şen, öý­ke-ki­ne edi­şen ada­my­ňa sa­taş­sa­ňam, sa­lamyny almalydygyny ün­de­ýär. Sa­la­myň he­mi­şe uly hor­ma­ta eýe bol­ma­ly­dy­gy­ny ne­si­hat ed­ýär.
Sa­lam­laş­mak ede­bi­niň hal­ky­my­zyň kö­pa­syr­lyk ta­ry­hyn­da mil­li mi­ra­sy­my­zyň, ýol-ýö­rel­ge­le­ri­mi­ziň, däp-des­sur­la­ry­my­zyň aý­ryl­maz bir bö­le­gi­di­gi aý­ra­tyn bel­le­nil­me­li ýag­daý­dyr.
Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ta­gal­la­sy bi­len ne­şir edi­len «Paý­has çeş­me­si» at­ly ki­tap­da­ky na­kyl­lar­da we ata­lar söz­le­rin­de hem sa­lam­laş­ma­gyň ede­bi ha­kyn­da bel­le­nil­ýär. «Ede­biň ýag­şy­sy – sa­lam be­re­ni, ýa­kyn­lyk ýag­şy­sy – ba­ryp-ge­le­ni», «Sa­la­myň nä­hi­li bol­sa, jo­ga­byň hem şo­nuň ýa­ly», «Ula sa­lam ber, ki­çä – ke­lam» ýa­ly jüm­le­le­ri okap, sa­lam­laş­mak ede­bi­niň hal­ky­my­zyň me­de­ni­ýe­ti­ni, ah­lak ka­da­la­ry­ny açyp gör­kez­ýän dur­muş ha­ky­ka­ty­dy­gy­na göz ýe­tir­ýär­siň.
Ha­dys­da: «Sa­lam be­ri­ji bir adam sa­la­ma baş­la­sa, ol te­kep­bir­lik­den ha­las­dyr» diý­lip bel­le­nil­ýär. «Ko­wus­na­ma­da» bol­sa: «Goň­şyň ýaş ça­ga­la­ry­ny gör­seň, og­şap, bag­ry­ňa bas­gyn. Mä­hel­le­dä­ki gar­ry­lar bi­len sag­lyk-aman­lyk so­raş, ola­ryň hor­ma­ty­na eýe bol» di­ýil­ýär. Sa­lam­laş­mak ede­bi ýo­ka­ry adam­kär­çi­lik­den ny­şan bo­lup, adam­zat gat­na­şyk­la­ry hem şol söz­den baş­lan­ýar. Sa­lam­laş­mak bi­rek-bi­re­ge pa­ra­hat­lyk, abat­lyk, sag­lyk di­le­mek­dir. Hal­ky­myz­da «Ede­biň ba­şy sa­lam­dan baş­lan­ýar» diý­lip ýö­ne ýe­re aý­dyl­ma­ýar. Bu sö­züň öze­nin­de adam­la­ryň ara­syn­da­ky ýü­rek­deş­lik, hoş­ni­ýet­li­lik, adam­kär­çi­lik şöh­le­len­ýär. Ada­ma ho­wa­nyň, su­wuň, iý­mi­tiň ge­rek bol­şy ýa­ly, onuň ede­bi-de ge­rek­dir. Türk­men­çi­lik­de sa­lam­laş­mak ede­bi­niň şeý­le asyl­ly ka­da­la­ry hal­ky­my­zyň öz mil­li­li­gi­ne, urp-adat­la­ry­na goý­ýan sar­pa­sy­ny ala­mat­lan­dyr­ýar. Heň­ňam­lar aý­la­nyp, dö­wür­ler geç­se-de, be­lent adam­kär­çi­lik­den ny­şan bo­lan sa­lam­laş­mak ede­bi my­da­ma hor­ma­ty, sy­la­gy ala­mat­lan­dy­ryp gel­ýär. Bi­ze bol­sa bu dessury ber­jaý edäý­mek gal­ýar.
Şeý­le aja­ýyp ýö­rel­gä­ni do­wam edip, däp-des­sur­la­ry­my­zy we mil­li mi­ra­sy­my­zy has-da baýlaşdyrmaga giň ýol açyp be­ren Gahryman Arkadagymyza, Arkadagly Gahryman Serdarymyza al­ky­şy­myz çäk­siz­dir.

Hur­ma­gül An­na­gur­ba­no­wa,
Bäherden etrap bedenterbiýe we sport bölüminiň Kärdeşler Arkalaşyklarynyň ilkinji guramasynyň başlygy.