Süý­nen ýyl­dyz ni­rä gid­ýär?

Ýyl­dyz süýn­me­gi asyr­lar­bo­ýy adam­lar­da uly gy­zyk­lan­ma dö­re­dip, bu te­bi­gy ha­dy­sa ba­ra­da dür­lü­çe ynanç­lar döräpdir. Köp­ler ýyl­dyz süý­nen­de ar­zuw ed­ýän bol­sa, kä­bir adam ha­la­ma­ýar. Eý­sem, ýyl­dyz süýn­me­gi nä­hi­li ýag­daý­da bo­lup geç­ýär? Süý­nen ýyl­dyz ni­rä gid­ýär? Ge­liň, bu so­wal­la­ryň jo­ga­by­ny bi­le­lik­de öw­re­ne­liň!

Süý­nüp gaýd­ýan gy­zyl ot as­lyn­da ýyl­dyz däl. Bu­lar Ýe­riň at­mos­fe­ra­sy­na gir­ýän we ýo­ka­ry tiz­lik­de he­re­ket ed­ýän ow­nuk daş ýa-da to­zan bö­le­jik­le­ri­dir. Bu bö­le­jik­ler at­mos­fe­ra bi­len çak­ny­şan­da şeý­le çalt gyz­ýar we­lin, ýal­pyl­dap baş­la­ýar. Bu alaw gi­je­si­ne as­man­da süý­nüp bar­ýan çy­zyk hök­mün­de şe­kil­len­ýär. Ast­ro­nom­lar bu ha­dy­sa­ny «me­te­or» di­ýip at­lan­dyr­ýar­lar.
Me­te­or­la­ryň kö­pü­si at­mos­fe­ra­da do­ly ýan­ýar we Ýe­re ýet­mez­den ozal ýit­ýär. Şeý­le-de bol­sa, kä­bir ýag­daý­lar­da uly me­te­or bö­lek­le­ri Ýe­re ba­ryp düş­ýär we «me­teo­ro­id­ler» diý­lip at­lan­dy­ryl­ýan gur­lu­şa öw­rül­ýär. Me­teo­rid (me­te­or eme­le ge­tir­ýän bö­le­jik) at­mos­fe­ra­nyň ýo­kar­ky gat­lak­la­ry­na ýe­ten­de ho­wa bi­len sür­tül­me se­bäp­li güýç­li gyz­gyn­ly­ga se­ze­war bol­ýar. Bu ýy­ly­lyk ho­wa­ny gys­ýar we me­teo­roi­di bug­lan­dy­ryp, ýal­pyl­da­wuk yz dö­red­ýär. Bu ha­dy­sa halk ara­syn­da «ýyl­dyz süýn­di» di­ýil­ýär.

Nä­me üçin me­te­or­lar dür­li reňk­ler­de şöh­le saç­ýar?

Ýyl­dyz süý­nen­de äh­li­si şol bir reňk­de şöh­le saç­ma­ýar. Kä gy­zyl, kä­te ýa­şyl, kä­wagt bol­sa, gök me­te­or­la­ry gör­ýä­ris. Mu­nuň se­bä­bi kos­mos gi­ňiş­li­gin­den Ýe­re ta­rap ga­ýyp gaýd­ýan daş­lar­da­ky mad­da­lar bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. My­sal üçin, da­şyň dü­zü­min­de nat­riý köp bol­sa, «ýyl­dyz süý­nen­de» sa­ry yşyk eme­le gel­ýär. Eger-de, mag­niý köp bol­sa, ýa­şyl, kal­siý köp bol­sa gö­güm­til-gy­zyl, kis­lo­rod we azot köp bol­sa-da, gy­zyl reňk­de şöh­le saç­ýar. Bu reňk­ler me­te­or eme­le ge­tir­ýän mad­da­la­ryň ra­dia­si­ýa tä­si­ri­ne bag­ly­lyk­da üýt­ge­ýär. Şol se­bäp­li, kä­bir me­te­or bir reňk­de, kä­bi­ri bol­sa üýt­gäp du­ran reňk­de şöh­le saç­ýar.

«Me­te­or ýa­gyş­la­ry» nä­me?

Ýe­riň tö­we­re­gin­den ko­me­ta (ýan­ýan we kos­mos­da ga­ýyp ýö­ren uly daş) ge­çen­de on­dan bö­lü­nip aý­ry­lan ow­nuk daş­lar Ýe­re ta­rap gaýd­ýar. Bu ha­dy­sa «me­te­or ýag­şy» diý­lip atlandyrylyp, as­ma­na se­re­de­ni­miz­de müň­ler­çe çy­zyk bo­lup ýa­nyp bar­ýan şöh­le­le­ri gör­mek bol­ýar.
Ýyl­da bir-iki ge­zek gaý­ta­lan­ýan bu ha­dy­sa owa­dan­ly­gy we tä­sin­li­gi bi­len adam­lar­da ýat­dan çyk­ma­jak duý­gu­la­ry dö­red­ýär. «Me­te­or ýag­şy­ny» köp­lenç aw­gust, no­ýabr we de­kabr aý­la­ry syn­la­mak bol­ýar.