Bil­şi­miz ýa­ly, BMG-niň ylym, bi­lim we me­de­ni­ýet bo­ýun­ça gu­ra­ma­sy ÝU­NES­KO-nyň Bü­tin­dün­ýä mi­ra­sy­nyň sa­na­wy­na hä­zir­ki wag­ta çen­li «Nu­saý», «Ga­dy­my Merw», «Kö­ne­ür­genç» döw­let ta­ry­hy-me­de­ni go­rag­ha­na­la­ry gi­ri­zil­di. In­di bol­sa, türk­men top­ra­gy­nyň tä­sin kün­jek­le­ri bo­lan Sünt-Ha­sar­da­gy, ro­wa­ýat­la­ryň hem şe­ma­lyň me­ka­ny ha­sap­lan­ýan Bat­hy­zy, ga­dy­my di­no­zawr­la­ryň yzy ta­py­lan Köý­ten­dag go­rag­ha­na­sy­ny, Ga­ra­gum säh­ra­sy­ny hem-de beý­le­ki tä­sin te­bi­gat­ly ýer­le­ri oňa goş­mak ba­ra­da­ky tek­lip­ler taý­ýar­la­ny­lyp, iş­le­nip dü­zül­di.
«Köý­ten­dag» döw­let go­rag­ha­na­sy Köý­ten­da­gyň, Mag­dan­ly pes daş­ly­gy­nyň hem-de ola­ryň daş-tö­we­re­gin­dä­ki ýer­le­riň ösüm­lik­dir haý­wa­nat dün­ýä­si­ni go­rap sak­la­mak, te­bi­ga­ty go­ra­ma­gyň yl­my esas­la­ry­ny iş­läp düz­mek, şo­nuň ýa­ly-da Te­bi­ga­ty Go­ra­ma­gyň Hal­ka­ra Bir­le­şi­gi­niň «Gy­zyl ki­ta­by­na» gi­ri­zi­len bur­ma şah­ly dag te­ke­si­ni go­ra­mak mak­sa­dy bi­len 1986-njy ýy­lyň 11-nji iýu­lyn­da dö­re­dil­di. Ýur­du­my­zyň gün­do­ga­ryn­da, Le­bap we­la­ýa­ty­nyň Köý­ten­dag et­ra­byn­da ýer­leş­ýän goraghananyň meý­da­ny 27 müň 139 gek­ta­ra deň bo­lup, rel­ýe­fi dag­lyk­dyr. Türk­me­nis­ta­nyň iň be­ýik no­ka­dy şu ýer­de ýer­le­şip, onuň be­ýik­li­gi 3137,7 metr­dir. Köý­ten­dag­da ýy­lda or­ta­ça 402 mil­li­metr möç­be­rin­de ygal dü­şüp, de­ňiz de­re­je­sin­den 2000-3000 metr be­lent­lik­de­dir. Köý­ten­da­gyň ösüm­lik dün­ýä­si­ne baý­dy­gy hem-de köp­dür­lüdi­gi hem me­ge­rem şu­nuň bi­len bag­ly bol­sa ge­rek. Bu ýer­de ösüm­lik­le­riň 857 gör­nü­şi bo­lup, ola­ryň 10 gö­te­ri­mi dün­ýä­de örän seý­rek duş gel­ýär. Hä­zir­ki za­man sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­myn­da hem-de halk te­bip­çi­li­gin­de ula­nyl­ýan ösüm­lik­le­riň 130-dan gow­rak gör­nü­şi şu ýer­de duş gel­ýär. Köý­ten­da­gyň 30 müň gektar ýe­ri­ni ar­ça to­kaý­ly­gy tut­ýar. Da­gyň ýo­kar­ky hem-de mer­ke­zi bö­le­gi­niň 11 müň gek­ta­ry hä­zir­ki wagt­da go­rag­ha­na de­giş­li­dir. Go­rag­ha­na­­nyň dü­zü­mi­ne aý­ra­tyn çäk­li go­rag­ha­na­la­ryň 3-si gir­ýär, olar: Gar­lyk, Ho­jaý­pil, Ho­ja­bur­jy go­rag­ha­na­la­ry­dyr. Köý­ten­da­gyň haý­wa­nat dün­ýä­si örän baý bolup süý­dem­di­ri­ji­le­riň 40-a go­laý, guş­la­ryň 100-den gow­rak, süý­re­ni­ji­le­riň 25, ýer­de-suw­da ýa­şa­ýan­la­ryň 20, şol san­da di­ňe gün­diz­ki ke­be­lek­le­riň 60-dan gow­rak gör­nü­şi ýa­şa­ýar. Köý­ten­dag et­ra­by­nyň Ba­zar­de­pe oba­syn­da­ky Te­bi­gat mu­ze­ýi ba­ra­da hem aý­dyp geç­mek ýerlikli bolsa ge­rek. Onuň dö­re­di­le­ni­ne on­çak­ly köp wagt ge­çmedik hem bol­sa, bu ýer myh­man­la­ryň, sy­ýa­hat­çy­la­ryň ge­lim-gi­dim­li ýer­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­di.
Köý­ten­da­gyň iň gö­zel ýer­le­ri­niň bi­ri hem Köý­ten oba­sy bo­lup, dür­li agaç­lar, çy­nar­lar, Köý­ten kö­li onuň gör­kü­ne görk goş­ýar. Oba­daky Ho­ja­is­met gu­ýu­sy­ de­ňiz de­re­je­sin­den 2,5 ki­lo­metr be­ýik­lik­de bo­lup, onuň su­wu­nyň he­mi­şe gaý­nap çy­kyp dur­ma­gy örän geň­dir. Ol suw hiç ýe­re akyp hem git­me­ýär, daş-tö­we­re­gi­ni hem bas­ma­ýar. Kyrk­gyz de­re­si hem ýur­du­my­zyň iň tä­sin ýer­le­ri­niň bi­ri­dir. De­rä­niň ga­ýa­la­ry­nyň be­lent­li­gi 200-300 metr­den, ini bol­sa 15-20 metr­den ge­çip, onuň güm­me­zi­niň be­ýik­li­gi 80 met­re ýet­ýär.
Köý­ten­dag gö­zel­lik­le­ri gö­ren­le­ri özü­ne ben­di ed­ýär. Ýur­du­myz­da bol­sa şeý­le gö­zel kün­jek­ler örän kän­dir. Ola­ra aýaw­ly çe­me­leş­mek bol­sa, her bi­ri­mi­ziň mu­kad­des bor­ju­myz­dyr.

Çe­per Ju­ma­ýe­wa,
Türkmenistanyň Tebigaty goramak jemgyýetiniň Lebap welaýat bölüminiň işgärler bölüminiň hünärmeni.

ЭТО МОЖЕТ БЫТЬ ИНТЕРЕСНОЕЩЕ ОТ АВТОРА