Gursagyňda gaýnap duran yhlasyň, ýanyp duran zehiniň bolmasa, hiç bir kärdenem kemal tapyp bolanok. Eger ähli yhlas-ukybyňy, gujur-gaýratyňy öz käriňe bagyş etseň, gol beren hünäriň durmuşda at-abraýa, sylag-hormata, rysgal-döwlete eýe edýär.
Beýik Pyragynyň:

– Yhlas bilen bir kämilge gol beren,
Ýeter bir menzile, ýetmeýen galmaz

– diýen dürdäne setirlerini akyl eleginden geçireniňde, saýlan kärine yhlas bilen gol beren adamyň durmuşda öz maksadyna ýetjekdigine, kesbinden kemal tapjakdygyna anyk göz ýetirýärsiň.

Ak­kor­de­on saz gu­ra­lyn­da il­kin­ji bo­lup saz ça­lyp, aý­dym aý­dyp, «ak­kor­de­on­ly aý­dym­çy» di­ýen at bi­len ab­ra­ýy çar ýa­na ýaý­ran us­sat kom­po­zi­tor, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Mä­mi Ça­ry­ýew hem öz ýü­rek mäh­ri­ni, gö­wün yh­la­sy­ny öz kä­ri­ne ba­gyş edip, şol kä­rin­den bagt, döw­let, ab­raý ta­pan adam­la­ryň bi­ri. Türk­men aý­dym-saz sun­ga­ty­nyň est­ra­da gör­nü­şi­niň il için­de şeý­le uly söý­gä eýe bol­ma­gyn­da um­ma­syz köp zäh­met siň­di­rip, türk­men pro­fes­sio­nal aý­dym-saz äle­min­de iň bir ön­düm­li iş­län Mä­mi Ça­ry­ýew ba­ra­da ge­çen asy­ryň 60-70-nji ýyl­la­ry­nyň nes­li has anyk aý­dyp bi­ler. Me­niň özüm-ä ony 1960-njy ýyl­lar­dan bä­ri ýa­kyn­dan ta­na­ýa­ryn, dö­re­di­ji­li­gi­ne-de be­let. Şo­nuň üçin hem tu­ruw­baş­dan bir za­dy bel­läp ge­çe­sim gel­ýär: Us­sat aý­dym­çy kom­po­zi­to­ryň dö­re­den, ýe­ri­ne ýe­ti­ren aý­dym-saz­la­ry şol ýyl­la­ryň dur­mu­şy­na öz­bo­luş­ly be­zeg be­rip, hal­kyň kal­by­na mä­käm or­naş­dy. Onuň aý­dym-saz­la­ry­na aý­ra­ty­nam ýaş­lar aşyk­dy. Di­ýa­ry­my­zyň çar kün­je­gin­de onuň gu­la­ga ýa­kym­ly my­la­ýym owa­zy­ny, me­ge­rem, diň­le­me­dik ýok­dur.
Ili­miz şeý­le aý­dym-saz ha­zy­na­my­zy dö­re­den­le­riň sar­pa­sy­ny be­lent tu­tup gel­ýär. Ha­ly­pa bag­şy-sa­zan­da­la­ry­my­zyň go­ýup gi­den mi­ra­sy aýaw­ly sak­la­ny­lyp, ola­ryň owa­zy aja­ýyp döw­rü­mi­ziň sun­ga­ty bi­len saz­la­şyp alys­la­ra ýaý­ra­ýar. Türk­men ilin­de bag­şy bo­lup, saz us­sa­dy bo­lup ýa­şa­mak – be­ýik mer­te­be. Bu bagt­dan kom­po­zi­tor Mä­mi Ça­ry­ýew hem ýet­dik pa­ýy­ny alan us­sat. Mä­mi Ça­ry­ýew 1940-njy ýy­lyň 12-nji ýan­wa­ryn­da Baý­ra­ma­ly et­ra­by­nyň Ýal­kym oba­syn­da dün­ýä in­ýär. Gel­jek­ki meş­hur aý­dym­çy­nyň ze­hi­ni mek­dep par­ta­syn­da­ka ýü­ze çyk­ýar. Mek­dep­de ge­çi­ril­ýän da­ba­ra­lar­da onuň se­si be­lent ýaň­lan­ýar. 1956-njy ýyl­da çe­per hö­wes­jeň­le­riň res­pub­li­kan göz­den ge­çi­ri­li­şin­de üs­tün­lik­li çy­kyş edip, iň oňat aý­dym­çy hök­mün­de yk­rar edil­ýär hem-de A.Gul­mäm­me­dow, M.Ku­ly­ýe­wa, D.Öwe­zow, A.Esa­dow, G.Ja­pa­row ýa­ly ta­ny­mal us­sat­la­ryň ýo­ka­ry ba­ha­sy­na my­na­syp bol­ýar. Şon­da kom­po­zi­tor D.Öwe­zow ýaş aý­dym­ça aý­dym-saz ug­run­dan bi­li­mi­ni art­dyr­mak üçin saz­çy­lyk mek­de­bi­ne oku­wa gir­me­gi mas­la­hat ber­ýär. M.Ça­ry­ýew 1960-njy ýyl­da Aş­ga­bat­da­ky Türk­men döw­let saz­çy­lyk mek­de­bi­ni ta­mam­lap, Mosk­wa­da­ky me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň hor di­riž­ýor­la­ry­ny taý­ýar­la­ýan bö­lü­min­de oku­wy­ny do­wam et­dir­ýär. Oku­wy­ny üs­tün­lik­li ta­mam­lap, ol Türk­me­nis­ta­na do­lan­ýar. Öz dur­mu­şy­ny tu­tuş­ly­gy­na aý­dym bi­len bag­laş­dy­ran Mä­mi zäh­met ýo­lu­na Ma­ry şä­he­rin­dä­ki halk dö­re­di­ji­li­gi öýü­niň hor bo­ýun­ça hü­när­me­ni bo­lup baş­la­ýar. Onuň dö­re­den hor to­pa­ry 1960-njy ýyl­da göz­den ge­çi­ri­liş­de oňat çy­kyş edip, 1-nji or­na my­na­syp bol­ýar. Ha­çan-da Ma­ry­nyň Ke­mi­ne adyn­da­ky dra­ma te­at­ryn­da iş­läp ýör­kä, ol «Mur­gap owaz­la­ry» at­ly est­ra­da to­pa­ry­ny esas­lan­dyr­ýar. Bu to­par öz döw­rün­de hal­kyň uly söý­gü­si­ne my­na­syp bo­lup­dy. Onuň re­per­tua­ryn­da türk­men, öz­bek, azer­baý­jan, ga­ra­gal­pak aý­dym-saz­la­ry bar­dy. «Mur­gap owaz­la­ry­nyň» se­si okuw­çy­la­ryň, iş­çi­le­riň, daý­han­la­ryň, ço­pan­la­ryň, ne­bit­çi­le­riň ara­syn­da, ga­raz, ýur­duň çar kün­je­gin­de diň­le­nil­ýär­di.
Şu gün­ki gün ýa­ly ýa­dym­da, to­mus aý­la­ry­nyň bir gü­nü­di. Daý­han bir­le­şi­gi­mi­ziň ra­diou­ze­lin­de Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň ýol­baş­çy­ly­gyn­da «Mur­gap owaz­la­ry» at­ly est­ra­da to­pa­ry­nyň çy­kyş et­jek­di­gi­ni eşi­de­ni­miz­de be­gen­ji­mi­ziň çe­ni-ça­ky bol­ma­dy. Ga­ra­şy­lan pur­sat ge­lip ýet­di. Ýaz­ky klu­buň içi mä­hel­le­den hy­ryn-dy­kyn­dy. Otur­ma­ga boş otur­gyç hem gal­man­dy. Bag­şy-sa­zan­da­lar aý­dym aý­dan­dan soň­ra, eg­ni ak­kor­de­on­ly Mä­mi sah­na ge­len­de, to­ma­şa­çy­lar ör tu­rup, do­wam­ly el çar­pyş­ma­lar bi­len mä­hir­li gar­şy­lap­dy­lar. Ha­çan-da ol özü­niň şi­rin, ýa­kym­ly owa­zy, be­lent se­si bi­len bir­nä­çe aý­dym­la­ry aý­dyp, hem­me­le­ri özü­ne ma­ýyl edip, sah­na­dan git­mek­çi bo­lan­da, oňa ýe­ne çy­kyş et­me­gi ha­ýyş edip­di­ler. Şol sa­par Mä­mi aga Hin­dis­ta­na gi­diş­le­ri, onuň aja­ýyp te­bi­ga­ty, dün­ýä bel­li ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­ri, ta­ry­hy şah­sy­ýet­le­ri, ga­raz, özün­de gal­dy­ran tä­sir­le­ri ba­ra­da hem gy­zyk­ly gür­rüň be­rip­di. Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, 1970-nji ýyl­lar­da biz we­la­ýa­ty­my­zyň türk­men di­li we ede­bi­ýa­ty mu­gal­lym­la­ry bo­lup, Ma­ry şä­he­ri­niň mä­hel­le­si eg­sil­me­ýän şow­hun­ly me­de­ni­ýet köş­gün­de Mag­tym­gu­ly­nyň dö­re­di­ji­li­gi­ne ba­gyş­lap, ede­bi çä­re ge­çi­re­ni­miz­de Mä­mi Ça­ry­ýew hem gat­na­şyp­dy. Mag­tym­gu­ly­nyň dö­re­di­ji­li­gi ba­ra­da­ky çy­kyş­lar­dan soň­ra no­bat bag­şy-sa­zan­da­la­ra ýet­di. Şon­da ol Mag­tym­gu­ly­nyň söz­le­ri­ne «Nä­me sen?» di­ýen aý­dy­my ak­kor­deo­nyň se­si­ne go­şup, ýo­ka­ry us­sat­lyk bi­len aý­dan­da mä­hel­le tu­tuş gu­la­ga öw­rü­lip diň­läp­di.
Şol ýyl­lar An­na­ber­di At­da­no­wyň, Öwez­gel­di Te­kä­ýe­wiň halk söý­gü­si­ni ga­za­nan aý­dym­la­ry bi­len bi­le­lik­de Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň «To­ýu­ma, gel, to­ýu­ma», «Dil­den og­ryn­ça», «Pag­ta ýyg­ýan ma­şy­ny­ma», «Ül­kä­miň toý sa­ça­gyn­da», «Türk­men gö­ze­li» ýa­ly aý­dym­la­ry tüýs il­ha­lar aý­dym­la­ra öw­rü­lip­di. Üç us­sa­dyň aý­dym-saz­la­ry­na di­ňe bir ýur­du­my­zyň we ozal­ky so­ýu­zyň çäk­le­rin­de däl, eý­sem, da­şa­ry ýurt­lar­da-da el çar­pyş­ýar­dy­lar. Ja­han­keş­de kom­po­zi­tor Mä­mi Ça­ry­ýew otuz tö­we­re­gi ýurt­da bo­lup, mah­mal ýa­ly my­la­ýym owa­zy bi­len türk­men aý­dym-saz sun­ga­ty­nyň şöh­ra­ty­ny ar­şa gö­ter­di. Onuň ýa­kym­ly se­si­ni Bol­ga­ri­ýa, Da­ni­ýa, Li­wi­ýa, Al­žir, Hin­dis­tan ýa­ly ýurt­lar­da, Arap ýurt­la­ryn­da we Af­ri­ka­da diň­le­di­ler. Şeý­le hyz­mat­la­ry üçin oňa «Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan me­de­ni­ýet iş­gä­ri», «Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti» di­ýen hor­mat­ly at­lar da­kyl­dy. Kom­po­zi­tor 1996-njy ýyl­da «Wa­ta­na bo­lan söý­gü­si üçin» di­ýen me­dal bi­len sy­lag­lan­dy.
Döw­rü­mi­ziň bel­li kom­po­zi­to­ry Ça­ry Nu­ry­mow Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň dö­re­di­ji­li­gi­ne «Türk­men halk aý­dym-saz­la­ry bi­len tä­ze est­ra­da saz­la­ry­nyň ara­syn­da­ky köp­ri» di­ýip ba­ha be­rip­di. Ol 80-den gow­rak aý­dym-sa­zyň hem aw­to­ry­dyr. Olar dür­li te­ma­lar­dan dö­re­di­len hem bol­sa, esa­san, ata Wa­ta­na, ene top­ra­ga, per­zen­de söý­gi, ha­lal zäh­me­tiň was­py ýaň­lan­ýar.
Mä­mi Ça­ry­ýew di­ňe bir türk­men nus­ga­wy ede­bi­ýa­ty­nyň gör­nük­li we­kil­le­ri Mag­tym­gu­ly­nyň, Mol­la­ne­pe­siň, Ze­li­li­niň, Seý­di­niň söz­le­ri­ne aý­dym­la­ry dö­ret­mek bi­len çäk­len­män, eý­sem, öz dö­wür­deş şa­hyr­la­ry Ak­my­rat Ça­ry­gu­ly – Er­kin, Ata Ab­dy­rah­ma­now, Aman An­na­my­ra­dow, Ar­zy­gül Aman­ly­ýe­wa, Ta­gan Söh­be­dow da­gy bi­len bi­le iş­le­şip, ola­ryň goş­gu­la­ry­na en­çe­me aja­ýyp aý­dym­lar dö­re­dip­di. Kom­po­zi­to­ryň bü­tin dö­re­di­ji­li­gi dur­mu­şy, adam­la­ry, te­bi­ga­tyň hem ýa­şaý­şyň gö­zel­li­gi­ni us­sat­lyk bi­len wasp et­di. Onuň aý­dym-saz äle­min­de şat­lyk, bag­ty­ýar­lyk, gel­je­ge bi­möç­ber ynam duý­gu­la­ry gaý­nap joş­dy. Saz muş­dak­la­ry­nyň nä­me üçin Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň nu­ra­na saz dün­ýä­si­ne he­mi­şe teş­ne bol­ýan­dy­gy­nyň sy­ry hem şun­da­dyr. Çün­ki Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň çeş­me ki­bi du­ry hem joş­gun­ly aý­dym-saz­la­ry diň­leý­ji­ni bir­ji­gem gus­sa ba­tyr­ma­ýar, ter­si­ne onuň göw­nü­ni gal­kyn­dy­ryp, ru­hu­na ruh goş­ýar. Kom­po­zi­tor gam-gus­sa­ny ret edip: «Daş-tö­we­re­gi­ňe se­ret, ýa­şa­mak nä­hi­li uly bagt, şeý­le bag­tyň ga­dy­ry­ny bil» di­ýip, adam­la­ry we­pa­ly­ly­ga, yn­san­per­wer­li­li­ge, bi­rek-bi­re­ge mäh­rem­li­ge, mah­la­sy dün­ýä­dä­ki iň go­wy tu­tum­la­ra ça­gyr­ýar.
Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň dö­re­di­ji­li­gi te­ma jäht­den hem ala­nyň­da köp­ta­rap­ly. Ol dö­wür bi­len deň ga­dam ba­syp, dur­mu­şyň se­si­ne ses goş­dy. Onuň söý­gi te­ma­syn­dan dö­re­den «Ýa­dyň­da däl­mi?», «Türk­men gö­ze­li», «Pia­la», «Ga­ra­gyz», «Näz­lim», «Göz­le­riň» di­ýen aý­dym­la­ry; dür­li te­ma­lar­dan: «Paş eder se­ni», «Zor bo­lar», «Il ýag­şy», «Ýa­dy­ma düş­di», «El­wan gül­ler», «To­ýu­ma, gel, to­ýu­ma», «Pag­ta ýyg­ýan ma­şy­ny­ma», «Pa­law hak­da aý­dym», «Sa­par çaý­çy», «Gül ça­ga­jyk» ýa­ly kal­by­ňa ýol sal­ýan on­lar­ça aja­ýyp aý­dym­la­ry diň­leý­ji­le­riň he­mi­şe­lik hem­ra­sy bo­lup, il ara­syn­da giň­den meş­hur­dyr. Bu aý­dym­lar Mä­mi­niň yh­la­sy, daş ýar­ýan ze­hi­ni ar­ka­ly söý­lüp diň­le­nip­di. Hä­zir­ki gü­ne çen­li kül­li türk­me­niň saý­rak dil­li, hoş owaz­ly bil­bi­li, ha­ly­pa kom­po­zi­tor Mä­mi Ça­ry­ýe­wiň aý­dan aý­dym­la­ry­nyň 50-den gow­rak ýaz­gy­sy te­le­ra­dio­ýaý­lym­la­ryň üs­ti bi­len aý­dym-saz muş­dak­la­ry­na ýe­ti­ril­ýär. Te­le­wi­de­ni­ýä­niň aý­dym-saz ha­zy­na­syn­da-da bu us­sa­dyň aý­dan aý­dym­la­ry­nyň üç sa­gat­ly­ga go­laý­la­ýan wi­deo­ýaz­gy­la­ry sak­la­nyl­ýar we te­le­to­ma­şa­çy­la­ryň dyk­ga­ty­na ýe­ti­ri­lip du­rul­ýar. Aý­dan aý­dym­la­ry­nyň gramp­las­tin­ka­sy, dö­re­den aý­dym­la­ry­nyň öz­baş­dak ýy­gyn­dy­la­ry hem en­çe­me ge­zek çy­ka­ryl­dy.
Ha­ly­pa kom­po­zi­tor Mä­mi Ça­ry­ýew iş-ala­da­la­ry­nyň ara­syn­da aýa­ly Dün­ýä­gö­zel eje bi­len gyz­la­ry Gü­lä­lek, Gun­ça, ogul­la­ry Döw­let, Al­la­my­rat da­gy­ny ter­bi­ýe­läp ýe­tiş­dir­di. Olar iliň go­wu­sy­na go­şu­lyp, ata sar­gyt­la­ry­ny ber­jaý et­mek üçin ça­lyş­ýar­lar. Onuň og­ul­la­ry Döw­let Ma­ry et­ra­p me­de­ni­ýet bö­lü­mi­niň Me­de­ni­ýet mer­ke­zin­de, Al­la­my­rat «Ýaş­lyk» te­le­ýaý­ly­my­nda, gyz­la­ry Gü­lä­lek Ma­ry­nyň Ýo­la­man Hum­ma­ýew adyn­da­ky saz­çy­lyk mek­de­bi­nde, Gun­ça bol­sa Türk­me­nis­ta­nyň Be­ýik Sa­par­my­rat Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Baş aka­de­mi­ki dra­ma teat­ryn­da iş­läp ýör­ler.
Mil­li me­de­ni­ýe­ti­mi­zi, türk­men aý­dym-saz sun­ga­ty­my­zy aý­dyň ýol­lar bi­len be­ýik ösüş­le­re alyp bar­ýan Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiziň jan­la­ry sag, ömür­le­ri uzak, be­lent baş­la­ry aman bol­sun!

Akmyrat Rejepgulyýew,
Ýolöten etrabyndaky 44-nji orta mekdebiň mugallymy, ylym-bilim işgärleriniň Kärdeşler arkalaşygynyň işjeň agzasy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА