Şu ýy­lyň 30-njy okt­ýab­ryn­da Ba­ku­nyň hal­ka­ra de­ňiz söw­da por­tun­da gu­ra­lan açy­lyş da­ba­ra­syn­da Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Il­ham Ali­ýew, Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti Re­jep Ta­ýyp Är­do­gan, Ga­za­gys­tan Res­pub­li­ka­sy­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri Ba­kyt­žan Sa­gin­ta­ýew, Gru­zi­ýa­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri Ge­or­giý Kwi­ri­kaş­wi­li, Öz­be­gis­tan Res­pub­li­ka­sy­nyň Prem­ýer-mi­nist­ri Ab­dul­la Ari­pow, şeý­le hem Tä­ji­gis­ta­nyň hem-de Türk­me­nis­ta­nyň we­ki­li­ýe­ti gat­naş­dy.
Açy­lyş da­ba­ra­syn­da ýo­ka­ry de­re­je­li döw­let ýol­baş­çy­la­ry söz söz­le­diler. Il­ki bi­len Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti­ne söz be­ril­di. Ol öz çy­ky­şyn­da bu tas­la­ma­nyň ta­ry­hy äh­mi­ýe­ti­niň hem-de stra­te­gik de­re­je­si­niň ýo­ka­ry­dy­gy­ny bel­läp, onuň umu­my uzyn­ly­gy­nyň 850 ki­lo­met­re ba­ra­bar­dy­gy­ny, 504 ki­lo­met­ri­niň Azer­baý­ja­nyň çä­gin­den geç­ýän­di­gi­ni bel­le­di. “Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” po­lat ýo­ly Ýew­ro­pa­ny Azi­ýa bir­leş­dir­ýän iň gys­ga hem-de yg­ty­bar­ly ýol­dur. Bu ýol ar­ka­ly il­kin­ji tap­gyr­da 5 mil­li­on ton­na, soň­ky tap­gyr­lar­da bol­sa, 17 mil­li­on ton­na ýü­küň da­şal­ma­gy göz öňün­de tu­tul­ýar. Bir söz bi­len aý­dy­lan­da “Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” de­mir ýo­ly Ýew­ro­pa­nyň ulag dü­zü­mi­niň esa­sy bö­le­gi­niň bi­ri­ne öw­rü­ler. Bu tas­la­ma­nyň esa­syn­da se­bit­dä­ki ýurt­la­ryň ara­syn­da­ky söw­da gat­na­şyk­la­ry has-da ber­ki­di­ler. Bu po­lat ýo­lun­dan iş­jeň peý­da­la­nyl­ma­gyň ha­sa­by­na sy­ýa­hat­çy­lyk pu­da­gy ös­dü­ri­ler, ja­han­keş­de­le­riň sa­ny ar­tar – di­ýip, Azer­baý­ja­nyň Pre­zi­den­ti bel­le­di.
“Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” de­mir ýo­ly söw­da gat­na­şyk­la­ry­nyň ös­dü­ril­me­gi­ne uly iter­gi be­rer. Bu tas­la­ma­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy bi­len bag­la­ny­şyk­ly yla­la­şy­ga Gru­zi­ýa­da gol çe­ki­lip­di. Şon­dan soň­ra Tür­ki­ýe­de po­lat ýo­lu­nyň gur­lu­şy­gy­na ba­dal­ga be­ril­di. Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­syn­da bol­sa, bu tas­la­ma ula­nyl­ma­ga be­ril­di. Bu ýo­luň gur­lu­şy­gy Azer­baý­ja­nyň, Gru­zi­ýa­nyň hem-de Tür­ki­ýä­niň dost-do­gan­ly­gy­nyň ne­ti­je­sin­de dur­mu­şa ge­çi­ril­di.
Bu üç ýur­duň ara­syn­da­ky öza­ra bäh­bit­li gat­na­şyk­lar di­ňe ulag ul­ga­my bi­len çäk­len­di­ril­män, eý­sem, ne­bit-gaz pu­da­gyn­da-da ne­ti­je­li gat­na­şyk­lar ýo­la go­ýul­dy. 2006-njy ýyl­da Tür­ki­ýä­niň Jeý­han şä­he­rin­de “Ba­ku-Tbi­li­si-Jeý­han” ne­bit ge­çi­ri­ji­si ulan­ma­ga ber­lip­di. Bu ne­bit ge­çi­ri­ji­si Ha­zar deň­zi bi­len Or­ta­ýer deň­zi­ni bir­leş­dir­ýän iri inf­rast­ruk­tu­ra tas­la­ma­sy­dyr. Hä­zir­ki wagt­da bu tur­ba ge­çi­ri­ji ar­ka­ly Ha­zar se­bi­ti­niň ne­bi­ti dün­ýä ba­za­ry­na çy­ka­ryl­ýar. Bir ýyl­dan soň­ra – 2007-nji ýyl­da “Ba­ku-Tbi­li­si-Er­zu­rum” tur­ba ge­çi­ri­ji­si gu­rul­dy. 10 ýyl­dan bä­ri üs­tün­lik­li he­re­ket ed­ýän bu tur­ba ge­çi­ri­ji­si Azer­baý­ja­nyň, Tür­ki­ýä­niň hem-de Gru­zi­ýa­nyň ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mä­ge go­şant goş­ýar. Mun­dan baş­ga-da, üç ýur­duň ara­syn­da elekt­rik ge­çi­ri­ji­ler hem gu­rul­dy. Şeý­le hem, Ýew­ro­pa­nyň dün­ýä möç­be­rin­dä­ki iri tas­la­ma­la­ry­nyň bi­ri ha­sap­lan­ýan Gü­nor­ta gaz ge­çel­ge­si tas­la­ma­sy Azer­baý­ja­nyň, Gru­zi­ýa­nyň, Tür­ki­ýä­niň hem-de beý­le­ki ýurt­la­ryň gat­naş­ma­gyn­da dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Gü­nor­ta gaz ge­çel­ge­si 4 bö­lek­den yba­rat. “Şah­de­niz-2” tas­la­ma­sy­nyň 98 gö­te­ri­mi ama­la aşy­ryl­dy. “Gü­nor­ta-Kaw­kaz” tur­ba ge­çi­ri­ji­si­niň 99 gö­te­ri­mi ýe­ri­ne ýe­ti­ril­di. Gü­nor­ta gaz ge­çel­ge­si­niň esa­sy bö­le­gi­ni eme­le ge­tir­ýän TA­NAP tas­la­ma­sy­nyň 84 gö­te­ri­mi dur­mu­şa ge­çi­ril­di.
“Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” de­mir ýo­ly tas­la­ma­sy­na Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry hem uly gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär­ler. Mu­ňa bu ýurt­la­ryň we­kil­çi­lik­li to­par­la­ry­nyň açy­lyş da­ba­ra­sy­na gat­naş­mak­la­ry hem aý­dyň şa­ýat­lyk ed­ýär. Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da-da De­mir­ga­zyk-Gü­nor­ta üs­ta­şyr ulag ge­çel­ge­si­niň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gy ba­ba­tyn­da iri ulag tas­la­ma­la­ry dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ola­ryň ha­ta­ryn­da “Ga­za­gys­tan-Türk­me­nis­tan-Eý­ran” trans­mil­li de­mir ýo­lu­ny, Azi­ýa hal­ka­ra de­mir ýol ulag ge­çel­ge­si­ni gör­kez­mek bo­lar.
“Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” po­lat ýo­ly ta­ry­hy Ýü­pek ýo­lu­nyň bel­li bir bö­le­gi­niň tä­ze­den di­kel­dil­me­gi­ne ýar­dam ed­ýär. Mun­dan Hy­ta­ýyň, Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň, Azer­baý­ja­nyň, Gru­zi­ýa­nyň, Tür­ki­ýä­niň we Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­nyň ne­ti­je­li peý­da­lan­ma­gy­na ga­ra­şyl­ýar.
Tür­ki­ýe Res­pub­li­ka­sy­nyň Pre­zi­den­ti da­ba­ra­da eden çy­ky­şyn­da bu ugur ar­ka­ly il­kin­ji gat­na­wy ýo­la go­ýup, Lon­don bi­len Pekini bir­leş­dir­ýän­dik­le­ri­ni mä­lim et­di. Ol bu de­mir ýo­l ar­ka­ly 1 mil­li­on ýo­lag­ça hyz­mat edip, 6,5 mil­li­on ton­na ýü­k da­şa­ma­gy göz öňün­de tut­ýan­dyk­la­ry­ny bel­le­di. 2034-nji ýyl­da bu gör­ke­zi­ji­le­riň 3 mil­li­on ýo­lag­ça, gat­na­dyl­jak ýük­le­riň möç­be­ri­niň bol­sa, 17 mil­li­on ton­na çy­ka­ryl­jak­dy­gy­ny aýt­dy. Ol hem öz ge­ze­gin­de ýük gat­naw­la­ry­nyň çyk­da­jy­la­ry­ny azal­dar. Tür­ki­ýä­niň Pre­zi­den­ti­niň bel­le­me­gi­ne gö­rä, Hy­taý­dan Ýew­ro­pa ibe­ril­ýän ýük­le­riň möç­be­ri 240 mil­li­on ton­na­dan gow­rak­dyr. Ýük­le­riň 10 gö­te­ri­mi “Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” po­lat ýo­ly ar­ka­ly gat­na­dy­lan ýag­da­ýyn­da goş­ma­ça 24 mil­li­on ton­na ýük gat­nat­ma­ga müm­kin­çi­lik dö­rär. Şo­nuň üçin bu ýol se­bit üçin di­ňe yk­dy­sa­dy ba­bat­da gir­de­ji getirmän, eý­sem, sy­ýa­sy ba­bat­da pa­ra­hat­çy­ly­gy, howp­suz­ly­gy we dur­nuk­ly­ly­gy pug­ta­lan­dy­rar, dur­muş ba­bat­da bol­sa, bo­le­lin ýa­şaý­şy üp­jün eder.
Da­ba­ra­nyň çäk­le­rin­de tas­la­ma bi­len bag­la­ny­şyk­ly gys­ga­ça wi­deo­film gör­ke­zil­di. Soň­ra döw­let we hö­kü­met Baş­tu­tan­la­ry de­mir ýo­luň bolt­la­ry­ny sim­wo­li­ki ýag­daý­da tow­lap, da­ba­ra­ly ýag­daý­da ulan­ma­ga ber­di­ler. Şeý­le­lik­de, “Ba­ku-Tbi­li­si-Kars” po­lat ýo­ly ar­ka­ly il­kin­ji ýük gat­na­wy ug­ra­dyl­dy.
850 ki­lo­metr­lik po­lat ýo­lu­nyň 504 ki­lo­met­ri Azer­baý­ja­nyň, 263 ki­lo­met­ri Gru­zi­ýa­nyň, 79 ki­lo­met­ri Tür­ki­ýä­niň çä­gin­den geç­ýär. Bu ugur ar­ka­ly ýük gat­naw­la­ry­nyň ýyl-ýyl­dan kö­pel­me­gi­ne ga­ra­şyl­ýar. Bu polat ýoly ar­ka­ly bir gün­de Kar­sa, 2,5 gi­je-gün­di­ziň do­wa­myn­da Stam­bu­la bar­yp bo­lar. Ol hem se­bit­de sy­ýa­hat­çy­lyk pu­da­gy­nyň ösü­şi­ne sal­dam­ly go­şant go­şar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА