Pa­syl­la­ryň sol­ta­ny al­tyn güýz­de yk­ba­ly­ny ene top­ra­ga bag­lap, daý­han­çy­lyk iş­le­ri bi­len meş­gul­lan­ýan daý­han­la­ryň ala­da­sy gör­ne­tin art­ýar. Pag­ta ýy­gym möw­sü­mi­niň gyz­ga­la­ňy, gök we bak­ja ekin­le­ri ýyg­na­ma­gyň möh­le­ti­niň gel­me­gi, güýz­lük bug­daý eki­şi­ne gi­ri­şil­me­gi ýa­ly tu­tan­ýer­li zäh­me­ti ta­lap ed­ýän hy­syr­dy­ly iş­ler daý­han­la­ry do­ly gur­şap al­ýar. Ýur­du­myz­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýol­baş­çy­ly­gyn­da oba ho­ja­lyk iş­gär­le­ri üçin dö­re­dil­ýän giň müm­kin­çi­lik­ler, daý­han­la­ryň ene ýer­den bol ha­syl al­ma­gy ba­bat­da ama­la aşy­ryl­ýan öz­gert­me­ler daý­han­la­ry bu iş­le­re yh­las­ly ýa­py­şyp, ha­lal zäh­me­ti­niň hö­zi­ri­ni gör­mä­ge ruh­lan­dyr­ýar.
Türk­men top­ra­gy azap zäh­me­ti­ni sarp eden daý­han üçin – ha­zy­na­ly hum. Çog­ly gü­ne­şi­mi­ziň nu­ry, ta­gam­ly su­wu­my­zyň ýar­da­my, ho­wa­my­zyň ýa­kym­ly­ly­gy ýur­du­my­zyň meý­dan­la­ryn­da bol ha­sy­lyň ýe­tiş­me­gi­ni şert­len­dir­ýär. Şo­nuň üçin sa­ha­wat­ly türk­men top­ra­gy ar­pa, bug­daý, pag­ta, ga­wun-gar­pyz, üzüm, so­gan, po­mi­dor, hy­ýar, al­ma, ar­myt, in­jir, ül­je, ig­de, hur­ma… mah­la­sy äh­li ekin­le­riň iň dat­ly gör­nüş­le­ri­niň bit­ýän top­ra­gy hök­mün­de ta­nal­ýar. Şo­nuň üçin sa­ha­wat­ly Di­ýa­ry­my­zyň äh­li kün­je­gin­de tä­ze ekiş iş­le­ri baş­la­nyp, ýe­re to­hum se­pi­len­de, orak or­lup ha­syl ýyg­na­lan­da “Bi­ziň eli­miz däl, ba­ba­daý­ha­nyň eli” diý­lip, baş­lan­ýan daý­han iş­le­ri­niň reh­ne­ti eg­sil­mez hä­si­ýe­te eýe bo­lup gel­ýär. Bu gök we bak­ja ekin­le­ri­ni ek­mek hem-de ýyg­na­mak iş­le­ri ba­ba­tyn­da hem şeý­le düz­gü­ne eýe. Ba­ba­daý­han ene ýe­riň göw­sü­ne çi­git ok­lan­da ýag­şy di­leg-ar­zuw­la­ry ed­ýär. Bu iş­de ki­şi zäh­me­ti­ni hor­mat­la­mak, bi­rek-bi­re­ge he­ma­ýat et­mek, ha­lal zäh­me­te sar­pa goý­mak hem dur­muş des­su­ry­na öw­rü­lip­dir. Şu jä­het­den “Bi­riň müň bol­sun”, “To­hu­myň müň­le­sin” diý­mek yn­san­per­wer­lik­den ny­şan ha­sap edi­lip­dir.
Pro­fes­sor My­rat Pen­ji­ýe­wiň, oba ho­ja­lyk ylym­la­ry­nyň kan­di­da­ty, alym Al­la­my­rat Ese­no­wyň yl­my iş­le­rin­de nyg­ta­ly­şy ýa­ly, bir­nä­çe däp-des­sur­lar köp ýyl­la­ryň geç­me­gi bi­len öz­bo­luş­ly ag­ro­teh­ni­ki düz­gün­le­re öw­rü­lip­dir. Mu­ňa ylym­da hal­kyň eke­ran­çy­lyk tej­ri­be­si di­ýil­ýär. My­sal üçin, dä­ne­li ekin­ler eki­lip, to­hum se­pi­len­de bir ga­ryş ýe­re düş­ýän to­hu­myň sa­ny­nyň bäş­den köp bol­ma­ly däl­di­gi, go­wa­ça­nyň gä­mik ara­sy­na kät­men, jö­we­niň düýp ara­sy­na bol­sa, dü­ýe syg­ma­ly­dy­gy, ata­nak­la­ýyn hem ag­da­ryl­man sü­r­len ýe­riň iň ne­ti­je­li şü­dü­gär ha­sap­lan­ýan­dy­gy, dä­ne­lik ekin­le­ri su­wa­ry­lan ýe­re ek­seň bäh­bit­li­di­gi ha­kyn­da­ky mas­la­hat­la­ry gör­kez­mek bo­lar.
Umu­man, ene ýe­re aýaw­ly çe­me­leş­mek, onuň her da­ban öl­çe­gi­ni gö­züň gö­re­ji ýa­ly go­rag­la­mak, bol ha­syl al­mak üçin oňa dö­kün ber­mek, ag­dar­mak, su­war­mak iş­le­ri daý­ha­nyň he­mi­şe­lik ala­da­sy bo­lup­dyr. Bu ba­bat­da ba­ba­daý­han pe­der­le­ri­mi­ziň dö­re­den “Ha­sy­ly kän al­jak bol­saň, ýe­ri­ňi pug­ta be­jer”, “Ýe­re erk et, on­da zer köp” di­ýen na­kyl­la­ry ne­sil­le­ri­miz üçin ne­si­hat bo­lup ge­lip­dir.
Daý­han­çy­lyk däp-des­sur­la­ry, ekin iş­le­ri bi­len bag­la­ny­şyk­ly gym­mat­ly mag­lu­mat­lar eziz Ar­ka­da­gy­my­zyň “Döw­let gu­şy” ro­ma­nyn­da hem giň­den şöh­le­len­ýär. Ro­man­da halk dur­mu­şy­na or­na­şan bir­nä­çe ga­dy­my söz­le­re dü­şün­di­riş be­ril­ýär. Ol söz­le­riň ag­la­ba­sy ýer, suw, ekin ek­mek bi­len bag­la­ny­şyk­ly bo­lup, ga­dym dö­wür­ler­de halk dur­mu­şy­na ýaý­ran dü­şün­je­ler­dir. Eser­dä­ki: “Bul­ju­ra – gu­ýy­nyň ýer­den ýo­kar­ky daş örü­len, ger­mew edi­len bö­le­gi”, “Ga­ýyr ýer – der­ýa­nyň ada taş­lan ýe­rin­dä­ki eke­ran­çy­lyk ýer. Ga­ýyr ýe­riň top­ra­gy kü­pür­säp du­ran ýum­şak bol­ýar. Der­ýa­nyň ýa­kyn­dan ak­ýan­dy­gy üçin top­rak­dan yz­gar çy­kyp dur­ýar. Şo­nuň üçin oňa dü­me ga­wun-gar­pyz ekil­ýär”, “Merz – ýer su­wa­ry­lan­da suw çyk­ma­ýan beý­gi­räk ýer­ler. Merz, esa­san, Kö­pet­da­gyň ete­gin­dä­ki eke­ran­çy­lyk ýer­le­ri­niň ara­syn­da duş­ýar. Mä­ne bi­len Ba­ba­dur­ma­zyň ara­ly­gyn­da­ky bar bo­lan uzyn­ly­gy 200 km, be­ýik­li­gi 1,5 – 2 met­re ýet­ýän uzyn raý­şa meň­zeş edi­lip gal­dy­ry­lan çi­le merz di­ýil­ýär. Ga­dy­my merz sil suw­la­ry­ny sak­lap, dü­me ekin ek­mek üçin ula­ny­lyp­dyr. Merz pars sö­zi bo­lup, ara­çäk diý­mek­dir. Te­jen­de otur­mak üçin edi­len se­kä hem merz di­ýil­ýär” di­ýen dü­şün­di­riş­ler özü­niň çuň­ňur ma­ny-maz­mu­ny bi­len oky­jy­nyň kal­byn­da or­naş­ýar.
Asyr­la­ra şa­ýat bo­lup ýa­tan gyz­gyn Ga­ra­gu­muň göw­sün­de ke­ma­la ge­len “Al­tyn asyr” Türk­men kö­li Mer­ke­zi Azi­ýa se­bi­ti üçin iň­ňän mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. Türk­men kö­lü­niň gu­rul­ma­gy ilat­ly ýer­le­riň, su­wa­rym­ly meý­dan­la­ryň aras­sa­çy­lyk, eko­lo­gik ýag­da­ýy­ny go­wu­lan­dyr­ma­gyň me­se­le­le­ri­ni çöz­mä­ge, zeý­keş aka­ba­la­ry­ny bir bi­te­wi ýo­ka­ry ne­ti­je­li suw ul­ga­my­na bir­leş­dir­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­di. Mu­nuň özi su­wa­rym­ly ekin meý­dan­la­ry­nyň çä­gi­niň gi­ňäp, ýer­le­riň me­lio­ra­tiw ýag­da­ýy­nyň go­wu­lan­ma­gy­na, zeý suw­la­ry­nyň suw aka­ba­la­ry­na ak­dy­ryl­ma­gy­nyň öňü­ni al­ma­ga ýar­dam et­di. Ene ýer, daý­han­çy­lyk däp-des­sur­la­ry hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş dur­mu­şy­nyň aý­ryl­maz bö­le­gi­dir. Ene top­rak, ekin-di­kin iş­le­ri­niň dür­li ugur­la­ry­ny, olar bi­len bag­la­ny­şyk­ly däp-des­sur­la­ry bil­mek mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir.
Mer­da­na hal­ky­my­zyň ýe­re ha­lal hyz­mat et­mek, on­dan ýo­ka­ry ha­syl al­mak, maş­ga­la­ny, oba­ny, tu­tuş ýur­du­my­zyň ra­ýat­la­ry­ny bo­le­lin dur­muş­da ýa­şat­mak däp­le­ri­ne eýer­ýän eder­men ba­ba­daý­han­la­ry­myz bag­ty­ýar za­ma­na­myz­da öz­le­ri­ne dö­re­di­lip ber­len giň müm­kin­çi­lik­ler üçin hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ze tü­ke­nik­siz al­kyş aýd­ýar­lar.

Mer­gen HAN­GEL­DI­ÝEW,
S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky Türk­men oba ho­ja­lyk uni­wer­si­te­ti­niň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА