i­ziň ýur­du­myz­da daş­ky gur­şa­wy, eko­lo­gi­ýa­ny go­ra­ma­ga uly üns be­ril­ýär. Eziz Wa­ta­ny­my­zyň aja­ýyp te­bi­ga­ty­nyň köp dür­lü­li­gi­ni we gö­zel­li­gi­ni go­rap sak­la­ma­ga, onuň baý­lyk­la­ry­ny ne­ti­je­li peý­da­lan­ma­ga gö­nük­di­ri­len tas­la­ma­lar dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Eko­lo­gi­ýa dip­lo­ma­ti­ýa­sy döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň baş ugur­la­ry­nyň bi­ri­dir. Aral deň­zi­ni ha­las et­mek, Aral se­bi­ti­niň dur­muş-eko­lo­gi­ýa ýag­da­ýy­ny sag­dyn­laş­dyr­mak me­se­le­le­ri uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da üns be­ril­me­gi­ni, çö­zül­me­gi­ni ta­lap ed­ýän eko­lo­gik me­se­le bo­lup dur­ýar. Türk­me­nis­tan bu eko­lo­gi­ýa how­pu­nyň ne­ti­je­le­ri­ni azalt­mak ug­run­da al­nyp ba­ryl­ýan iş­le­re iş­jeň gat­naş­ýar.
13-14-nji no­ýabr­da Ara­ly ha­las et­me­giň Hal­ka­ra gaz­na­sy­nyň Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji ko­mi­te­tin­de 2017–2019-njy ýyl­lar­da Türk­me­nis­ta­nyň baş­lyk­lyk et­me­gi­niň çä­gin­de paý­tag­ty­myz­da ge­çi­ri­len du­şu­şyk­da bu ugur­da ne­ti­je­li çöz­güt­ler ka­bul edil­di. Du­şu­şyk­da Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň suw se­riş­de­le­ri­ni dur­nuk­ly do­lan­dyr­mak ba­bat­da hyz­mat­daş­lyk et­me­giň me­se­le­le­ri­ne se­re­dil­di. Iki gün­lük fo­rum ýur­du­my­zyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň ýar­dam et­me­gin­de Ara­ly ha­las et­me­giň Hal­ka­ra gaz­na­sy­nyň Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji ko­mi­te­ti hem-de Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň se­bit eko­lo­gi­ýa mer­ke­zi ta­ra­pyn­dan gu­ral­dy. Du­şu­şy­ga AHHG-niň Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji ko­mi­te­ti­niň şa­ham­ça­la­ry­nyň hem-de Ga­za­gys­tan­da­ky, Gyr­gy­zys­tan­da­ky, Tä­ji­gis­tan­da­ky, Türk­me­nis­tan­da­ky we Öz­be­gis­tan­da­ky bö­lüm­le­ri­niň we­kil­le­ri, şol san­da Dur­nuk­ly ösüş bo­ýun­ça döw­le­ta­ra to­pa­ry­nyň (DÖDT) hem-de Döw­le­ta­ra suw ho­ja­lyk ut­gaş­dy­ry­jy to­pa­ry­nyň (DSHUT), şeý­le hem Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň dü­zü­mi­ne gir­ýän eda­ra­la­ryň, Yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­lyk bo­ýun­ça ger­man jem­gy­ýe­ti­niň (GIZ), beý­le­ki se­bit hem-de hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ryň we­kil­le­ri gat­naş­dy­lar.
Du­şu­şyk­dan öň AHHG-niň Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji ko­mi­te­ti bi­len Ger­ma­ni­ýa­nyň hal­ka­ra hyz­mat­daş­lyk bo­ýun­ça jem­gy­ýe­ti­niň ara­syn­da Öza­ra dü­şü­niş­mek ha­kyn­da Äht­na­ma gol çek­mek da­ba­ra­sy bol­dy. Bu res­mi­na­ma “Mer­ke­zi Azi­ýa­da suw se­riş­de­le­ri­ni ser­he­da­ra do­lan­dyr­mak” at­ly mak­sat­na­ma­nyň ama­la aşy­ryl­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len­dir. AHHG-niň Ýe­ri­ne ýe­ti­ri­ji ko­mi­te­ti bi­len Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň se­bit eko­lo­gi­ýa mer­ke­zi­niň ara­syn­da hem Hyz­mat­daş­lyk ha­kyn­da äht­na­ma gol çe­kil­di. Ol Türk­me­nis­tan­da “Suw, bi­lim we hyz­mat­daş­lyk” hem-de “Suw – ener­gi­ýa – azyk” öza­ra bag­la­ny­şy­gy­ny güýç­len­dir­mek ar­ka­ly kö­pu­gur­ly ma­li­ýe­leş­dir­me­giň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni peý­da­lan­mak bo­ýun­ça Mer­ke­zi Azi­ýa gep­le­şik­le­ri” (Nexus) di­ýen tas­la­ma­la­ryň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi­ni göz öňün­de tut­ýar.
ABŞ-nyň Hal­ka­ra ösüş agent­li­gi­niň (USAID) gol­daw ber­me­gin­de ama­la aşy­ryl­ýan bi­rin­ji tas­la­ma Aral deň­zi­niň se­bit ýurt­la­ryn­da suw ho­ja­ly­gy pu­da­gy­nyň ýol­baş­çy­la­ry­ny we hü­när­men­le­ri­ni, yl­my iş­gär­le­ri okat­mak, taý­ýar­la­mak hem-de hü­när de­re­je­si­ni ýo­kar­lan­dyr­mak bi­len bag­ly­dyr. Öz no­ba­tyn­da, Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi ta­ra­pyn­dan ma­li­ýe­leş­di­ril­ýän hem-de Te­bi­ga­ty go­ra­mak ba­ra­da­ky Hal­ka­ra bi­le­le­şi­gi bi­len hyz­mat­daş­lyk­da RECCA ta­ra­pyn­dan ama­la aşy­ryl­ýan “Nexus” tas­la­ma­sy Mer­ke­zi Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň suw, ener­ge­ti­ka we azyk howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­me­giň me­se­le­le­ri­ni çöz­mek­de hyz­mat­daş­ly­gy­ny ber­kit­me­gi ugur edin­ýär, bu bol­sa, eko­lo­gi­ýa bi­len bag­ly­dyr.
Türk­me­nis­ta­nyň Ara­ly ha­las et­me­giň Hal­ka­ra gaz­na­syn­da baş­lyk­lyk et­me­gi­niň me­ýil­na­ma­sy üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ýar. Ol iş­ler Aral se­bi­ti­niň eko­lo­gi­ýa ýag­da­ýy­ny sag­dyn­laş­dyr­mak, ser­het­ýa­ka suw se­riş­de­le­ri­ni bi­le­lik­de do­lan­dyr­ma­gyň usul­la­ry­ny kä­mil­leş­dir­mek, Aral ýa­ka­sy­nyň yk­dy­sa­dy we dur­muş taý­dan ös­me­gi­ne ýar­dam et­mek ýa­ly ugur­lar bi­len bag­ly­dyr. AHHG-niň mü­di­ri­ýe­ti­niň no­bat­da­ky mej­li­si hem-de AHHG-ni dö­re­di­ji döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň 2018-nji ýyl­da Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­me­gi göz öňün­de tu­tul­ýan sam­mi­ti­ni ge­çir­mä­ge taý­ýar­lyk gö­rül­ýär.
Aral bo­ýun­ça BMG-niň Mer­ke­zi Azi­ýa suw stra­te­gi­ýa­sy­nyň tas­la­ma­la­ry we Ýö­ri­te mak­sat­na­ma­sy hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň mej­lis­le­rin­de, BMG-niň Dur­nuk­ly ösüş bo­ýun­ça “Rio+20” mas­la­ha­tyn­da, BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 70-nji mej­li­si­niň çäk­le­rin­de ge­çi­ri­len BMG-niň Dur­nuk­ly ösüş bo­ýun­ça 2015-nji ýyl­dan soň­ky dö­wür üçin sam­mi­tin­de, Ýa­po­ni­ýa­da ge­çi­ri­len Te­bi­gy he­läk­çi­lik­le­riň tö­wek­gel­çi­li­gi­ni azalt­mak bo­ýun­ça Bü­tin­dün­ýä mas­la­hat­da hem-de Ko­re­ýa Res­pub­li­ka­syn­da ge­çi­ri­len VII Bü­tin­dün­ýä suw fo­ru­myn­da be­ýan eden baş­lan­gyç­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, iş­le­nip taý­ýar­la­nyl­dy.
Mer­ke­zi Azi­ýa­da suw me­se­le­le­ri mö­hüm, kä­bir ýag­daý­lar­da bol­sa, se­bit öz­gert­me­le­ri­ni ös­dür­me­giň kes­git­leý­ji şer­ti bo­lup dur­ýar. Şeý­le şert­ler­de eko­lo­gi­ýa we azyk howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek, dur­nuk­ly ener­ge­ti­ka­nyň top­lum­la­ýyn ul­ga­my­ny dö­ret­mek, ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­ne uý­gun­laş­dyr­mak mak­sa­dy bi­len se­bi­tiň döw­let­le­ri­niň ne­ti­je­li gat­na­şyk­la­ry üçin di­ňe se­bit yla­la­şy­gy ka­bul eder­lik­li bin­ýat­dyr. Bu bol­sa, Mer­ke­zi Azi­ýa­da ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bi­len bag­ly Teh­no­lo­gi­ýa­lar bo­ýun­ça se­bit mer­ke­zi­ni Aş­ga­bat­da aç­mak ha­kyn­da mil­li Li­de­ri­mi­ziň tek­lip­le­ri­niň mö­hüm­di­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär.
Daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak, te­bi­gy se­riş­de­le­ri, şol san­da suw se­riş­de­le­ri­ni ne­ti­je­li peý­da­lan­mak, ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi bi­len bag­la­ny­şyk­ly tö­wek­gel­çi­lik­le­ri azalt­mak, tä­ze­çil eko­lo­gi­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny or­naş­dyr­mak we ýur­du­myz­da aý­ra­tyn üns be­ril­ýän eko­lo­gi­ýa howp­suz­ly­gy­ny üp­jün et­mek bo­ýun­ça me­se­le­ler bu gün­ki gün dün­ýä äh­mi­ýet­li örän wa­jyp me­se­le­le­re öw­rül­di. Yk­dy­sa­dy we dur­muş ul­ga­myn­da ýaý­baň­lan­dy­ry­lan giň möç­ber­li öz­gert­me­ler adam­la­ryň dur­muş de­re­je­si­niň aba­dan­çy­ly­gy­nyň mö­hüm şer­ti­ni eme­le ge­tir­ýän eko­lo­gi­ýa me­se­le­le­ri bi­len berk bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Bu ugur­da giň hal­ka­ra hyz­mat­daş­lyk ýö­rel­ge­le­ri­ne eýer­ýän döw­le­ti­miz anyk baş­lan­gyç­la­ry öňe sür­ýär, iri tas­la­ma­la­ry dur­mu­şa ge­çir­ýär we se­bit, äh­lu­mu­my gün ter­ti­bi­ne gi­ri­zi­len mö­hüm me­se­le­le­riň de­ňe­çer çöz­gü­di­ni iş­läp taý­ýar­la­mak bo­ýun­ça anyk çä­re­le­ri gör­ýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА