Ame­ri­kan şa­hy­ry To­mas Sternz Eliot 1888-nji ýy­lyň 26-njy sent­ýab­ryn­da ABŞ-nyň Mis­su­ri şta­ty­nyň Sent-Lu­is şä­he­rin­de dün­ýä in­ýär. Ol maş­ga­la­da ýe­di ça­ga­nyň iň ki­çi­si bo­lup­dyr. Onuň ata-ba­ba­la­ryn­dan Wil­ýam Grin­lif Eliot Sent-Lu­is­dä­ki Wa­şing­ton uni­wer­si­te­ti­niň esas­lan­dy­ry­jy­sy, eje ta­ra­pyn­dan bol­sa, Aý­zek Ster­nz Mas­sa­çu­set­s ştatyna il­kin­ji gö­çüp ge­len­le­riň bi­ri­dir. Elio­tyň ka­ka­sy Gen­ri Uer Eliot baý se­na­gat­çy, eje­si Şar­lot­ta Sternz hem ze­hin­li ze­nan bo­lup, Wil­ýam Grin­lif Elio­tyň ter­ji­me­ha­ly­ny, şeý­le hem “Sa­wa­no­ro­la” dra­ma­sy­ny goş­gy bi­len ýa­zyp­dyr.
Eliot Sent-Lu­is­dä­ki hu­su­sy mek­de­bi ta­mam­lap, bir ýyl­lap hu­su­sy Mas­sa­çu­sets kol­le­jin­de oka­ýar we 1906-njy ýyl­da Gar­ward uni­wer­si­te­ti­ne gir­ýär. Ze­hin­li, üýt­ge­şik ukyp­ly Eliot uni­wer­si­te­tiň okuw meýilnamasyny üç ýy­lda ta­mam­la­ýar we dör­dün­ji kurs­da ma­gistrlik dip­lo­my­ny al­ýar. Ol şu dö­wür­de “Harvard Advocate” žur­na­ly­na goş­gy ýaz­ýar we 1909-1910-njy ýyl­lar­da bu žur­na­lyň re­dak­to­ry bol­ýar. Soň­ra ol Pa­ri­že gi­dip, Sor­bon­ne­dä­ki nu­tu­ga gat­naş­ýar, fran­suz ede­bi­ýa­ty­ny, oza­ly bi­len bol­sa, şa­hyr-sim­wo­list­le­riň şy­gyr­la­ry­ny düýp­li öw­ren­ýär. Ol he­niz Gar­ward­da okap ýör­kä sim­wo­lizm bi­len gy­zyk­la­nyp, öz ösü­şi­ne güýç­li tä­sir eden şa­hyr-sim­wo­list Žýul La­for­gyň we Ar­tur Saý­mon­syň “Ede­bi­ýat­da sim­wo­liz­miň he­re­ke­ti” at­ly ki­ta­by­ny oka­ýar. 1911-nji ýyl­da Gar­war­da do­la­nyp, iň­lis fi­lo­sof-idea­lis­ti F.G. Bred­li ba­ra­da dis­ser­ta­si­ýa go­ra­ýar, sansk­rit di­li­ni we bud­diz­mi iç­gin öw­ren­ýär. Ol Şel­don ta­lyp ha­ky bi­len il­ki Ger­ma­ni­ýa, soň­ra Ang­li­ýa gi­dip, ol ýer­de Oks­for­duň, Bred­li­niň sa­pak be­ren ýe­ri Mer­ton kol­le­jin­de fi­lo­so­fi­ýa­ny öw­ren­ýär. Eliot uzak ýaý­dan­jaň­lyk we şüb­he­den soň­ra özü­ni ede­bi­ýa­ta ba­gyş­la­ma­gy ýü­re­gi­ne düw­ýär we dis­ser­ta­si­ýa go­ra­mak üçin Gar­ward uni­wer­si­te­ti­ne do­lan­ma­ýar. Ol Lon­don­da gal­ýar we goş­gy ýaz­mak bi­len meş­gul­lan­ýar. Şa­hyr Ýez­ra Pa­un­dyň ýar­da­my bi­len ola­ryň kä­bi­ri 1915-nji ýyl­da ne­şir edil­ýär. Ol gü­nü­ni aý­la­mak mak­sa­dy bi­len bir ýyl­lap mu­gal­lym­çy­lyk ed­ýär, soň­ra “Lloý­de” ban­kyn­da gullukçy bo­lup işe dur­ýar.
Ol 1915-nji ýyl­da Wi­wen Heý­wu­da öý­len­ýär. Olar 19 ýyl bi­le­lik­de ömür sü­ren­le­rin­den soň, Wi­wen nä­sag­lyk tap­ýar we 1947-nji ýyl­da psi­hi­at­rik has­sa­ha­na­da ara­dan çyk­ýar. Ol 1917-nji ýyl­dan 1919-njy ýy­la çen­li “Egoist” žur­na­ly­nyň baş re­dak­to­ry­nyň orun­ba­sa­ry bo­lup iş­le­ýär. Onuň ir­ki goş­gu­la­ry dür­li dö­wür­le­ýin ne­şir­ler­de, şol san­da, 1915-nji ýyl­da Ýez­ra Pa­un­dyň “Ka­to­lik an­to­lo­gi­ýa­syn­da” peý­da bol­ýar. Elio­tyň iki şa­hy­ra­na ýy­gyn­dy­sy “Pruf­rok we beý­le­ki gö­zeg­çi­lik­ler” we “Şy­gyr­lar” at­ly şa­hy­ra­na ýy­gyn­dy­sy 1917-1919-njy ýyl­lar ara­ly­gyn­da ne­şir edil­ýär. Elio­tyň “Alf­red Pruf­ro­kyň söý­gi aý­dy­my” il­kin­ji şow­ly çy­kan poe­ma­sy bo­lup, ame­ri­kan şa­hy­ry Jon Ber­ri­men bu ese­ri hä­zir­ki za­man şyg­ry­ýe­ti­niň se­re­si ha­sap­lap­dyr.
Ol 1919-njy ýyl­dan baş­lap “Ti­mes Li­te­ra­ry Supp­le­ment” ga­ze­tin­de çy­kyş edip ug­ra­ýar. Bu ga­zet­de Elio­tyň dün­ýä ede­bi­ýa­ty­nyň ägirt­le­ri ba­ra­da­ky bir­gi­den ma­ka­la­la­ry, şol san­da es­te­ti­ki ese­ri “Mu­kad­des to­kaý” (1920) çap edil­ýär. “Jon Draý­de­ne hor­mat” (1924) we “Saý­la­nan es­se­ler” (1924) ýa­ly eser­le­ri tä­ze tan­ky­dy aky­myň ke­ma­la gel­me­gin­de aý­ra­tyn äh­mi­ýet­li bo­lup­dyr. Onuň köp san­ly tan­ky­dy ga­ra­ýyş­la­ry ýyl­da 4 sa­par ne­şir edil­ýän “Cri­te­ri­on” žur­na­lyn­da giň­den be­ýan edil­ýär. Ol 1922-nji ýyl­da uzyn poe­ma­la­ry­nyň bi­ri bo­lan “Ha­syl­syz ýer” at­ly poe­ma­sy­ny ne­şir et­dir­ýär. Eliot 1927-nji ýyl­da iň­lis yba­dat­ha­na­sy­nyň däp­le­ri bo­ýun­ça hris­tian di­ni­ne gir­ýär we şol ýyl hem bri­tan ra­ýat­ly­gy­ny al­ýar.
“Lan­se­let Endr­ýu­syň go­ra­gyn­da” es­se­si­niň gi­ri­şin­de ol özi ba­ra­da kä­bir ýat­la­ma­la­ry ýaz­ýar. Eliot 30-njy ýyl­lar­da şa­hy­ra­na dra­ma ýaz­ýar. “Daş” (1934) we “Ga­la­da­ky ölüm” (1935) teatr sah­na­la­ry üçin ni­ýet­le­nip, “Ga­la­da­ky ölüm” Ýew­ro­pa­nyň we Bir­le­şen Ştat­la­ryň teatr­la­ryn­da sah­na­laş­dy­ry­lýar. Onuň “Maş­ga­la­nyň tä­ze­den bir­leş­me­gi” (1939), “Ag­şam­ky kok­teýl” (1950), “Şah­sy sek­re­tar”, “Garry döw­let iş­gä­ri” has oňat eser­le­ri ha­sap­lan­ýar. Onuň “Ag­şam­ky kok­teýl” at­ly ese­ri At­lan­ti­ka­nyň iki ta­ra­pyn­da hem uly üs­tün­lik ga­zan­ýar. Onuň 40-njy ýyl­lar­da dö­re­di­len “Dört kwar­tet” (1943), “Býornt Nor­ton” (1941), “Ist Ko­ker” (1940), “Draý Sel­weý­jes” (1941) we “Littl Gid­ding” (1942) ýa­ly eser­le­ri has kä­mil şa­hy­ra­na eser­le­ri ha­sap­lan­ýar. Eliot 1948-nji ýyl­da “Hä­zir­ki za­man şyg­ry­ýe­ti­ne tä­ze­çil çe­me­leş­mek­de ga­za­nan üs­tün­lik­le­ri üçin” No­be­liň ede­bi­ýat bo­ýun­ça baý­ra­gy bi­len sy­lag­lan­ýar. Şwed aka­de­mi­ýa­sy­nyň ag­za­sy En­ders Es­ter­ling Elio­tyň şy­gyr­la­ryn­da ne­sil­le­ri­mi­ziň aňy­na mä­käm or­na­şyp bil­jek haý­sy­dyr bir tä­sin güýç bar di­ýip, bel­läp geç­ýär.
Ol 1957-nji ýyl­da Es­me Wa­le­ri Flet­çe­re öý­len­ýär. Şa­hyr 1965-nji ýy­lyň 4-nji ýan­wa­ryn­da 76 ýa­şy­nyň için­de ara­dan çy­kyp, Angliýanyň So­mer­se­t graflygynyň Ist-Ko­ker obasynda depin edil­ýär. Eliot köp baý­rak­lar bi­len sy­lag­lan­ýar. Ola­ryň ara­syn­da “Hyz­mat­la­ry üçin” (1948) bri­tan or­de­ni, “Hor­mat le­gio­ny” (1954) fran­suz or­de­ni, “Gýo­te Gan­zeý bi­le­le­şi­gi” (1954) ýa­ly or­den­ler bar. Elio­t 16 sa­ny iň­lis, ame­ri­kan we ýew­ro­pa uni­wer­si­tet­le­ri­niň hor­mat de­re­je­si bo­lup, ol Oks­ford kol­lej­le­ri­niň ge­ňeş­lik­le­ri­niň hor­mat­ly ag­za­sy­dyr.
Şa­hyr öm­rü­niň do­wa­myn­da ýy­gy-ýy­gy­dan Wa­ta­ny­na gi­dip­dir, ýa­kyn­la­ry bi­len gör­şüp du­rup­dyr, nu­tuk­lar bi­len çy­kyş edip­dir, ne­şir­ýat işi bi­len meş­gul­la­nyp­dyr. Ol köp san­ly ame­ri­kan baý­rak­la­ry­ny alyp­dyr, 1948-nji ýyl­da Prins­ton­da­ky fun­da­men­tal bar­lag­lar ins­ti­tu­ty­nyň yl­my ge­ňe­şi­niň ag­za­sy hem-de 1947-1954-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da Ame­ri­kan kong­re­si­niň ki­tap­ha­na­sy­nyň ge­ňeş­li­gi­niň ag­za­sy bol­ýar. Elio­tyň dö­re­di­ji­li­gi­ne ba­gyş­la­nan ma­ka­la­lar ol ara­dan çy­kan­dan soň hem do­wam ed­ýär. Ame­ri­kan tan­kyt­çy­sy Ir­win Erenp­raý­syň pi­ki­ri­ne gö­rä, Elio­tyň şyg­ry­ýe­ti adam­zat ru­hu­nyň jüm­mü­şi­ne ara­laş­ma­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar. Şa­hyr bi­ziň iň bir giz­lin duý­gy-dü­şün­je­le­ri­mi­ziň üýt­gäp du­ran geň-taň te­bi­ga­ty­na oňat dü­şü­nip, ony öz usu­ly­ýe­ti­ne gö­rä, be­ýan edip­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА