De­ňiz, der­ýa we köl­ler­de ýük da­şa­mak we ýo­lag­çy gat­nat­mak mak­sa­dy bi­len peý­da­la­nyl­ýan ulag­la­ra gä­mi di­ýil­ýär. Suw­da ýüz­ýän ga­ýyk­la­ryň ha­çan­dan bä­ri peý­da­la­nyl­ýan­dy­gy ba­ra­da ta­kyk mag­lu­mat ýok hem bol­sa, mi­la­dy­dan ozal, 3000-nji ýyl­lar­da peý­da­la­ny­lyp baş­la­nan­dy­gy çak­la­nyl­ýar. Il­kin­ji suw ulag­la­ry uly agaç­la­ry oý­mak ar­ka­ly dö­re­di­lip­dir. Soň­lu­gy bi­len, bir-bi­ri­ne ber­ki­di­len agaç­la­ryň üs­tü­ne agaç ga­byk­la­ry ýa-da haý­wan de­ri­le­ri ýa­py­lyp, has ulu­rak ga­ýyk­lar ýa­sa­lyp­dyr. Ola­ry he­re­ket et­dir­mek üçin uzyn tal­lar we kü­rek­ler ula­ny­lyp­dyr. Ýe­liň kö­me­gin­den peý­da­lan­mak mak­sa­dy bi­len ýel­ken­li gä­mi­ler peý­da bo­la­nyn­dan soň­ra hem kü­rek­ler köp wagt­lap äh­mi­ýe­ti­ni ýi­tir­män­dir.
Il­kin­ji ýel­ken­li gä­mi­le­riň Nil der­ýa­syn­da ula­ny­lan­dy­gy aý­dyl­ýar. Söw­da mak­sat­ly gä­mi­le­riň he­re­ket et­me­gi üçin ýel­ken­den, kö­mek­çi he­re­ket ul­ga­my hök­mün­de kü­rek­den peý­da­la­nyp­dyr­lar. Ame­ri­ka­nyň açyl­ma­gy bi­len uly göw­rüm­li gä­mi­le­riň gur­lu­şy­gy has hem ar­typ­dyr. Has uly üç sü­tün­li ýel­ken­li gä­mi­ler XVIII asyr­da ula­ny­lyp baş­la­nyp­dyr. Şol ýyl­lar de­ňiz ke­na­ryn­da ýa­şa­ýan halk­lar hem ýük, hem-de ýo­lag­çy mak­sat­ly gä­mi­le­ri dö­re­dip­dir­ler.
XVIII asy­ryň ahyr­la­ryn­da Jeýms Wat­tyň oý­lap ta­pan bug­ly he­re­ket­len­di­ri­ji­le­ri tej­ri­be mak­sa­dy bi­len ýel­ken­li gä­mi­le­re otur­dy­lyp­dyr. Ol di­ňe ýel­den peý­da­la­nyp bol­ma­ýan ma­ha­ly ula­ny­lyp­dyr. Olar Şot­lan­di­ýa­nyň aka­ba­la­ryn­da we ABŞ-nyň Nýu-Jer­si şta­tyn­da­ky der­ýa­lar­da iş­le­di­lip­dir. 1819-njy ýyl­da ýan­gyç hök­mün­de odun ula­nyl­ýan bug­ly gä­mi Ame­ri­ka­dan Ýew­ro­pa 25 gün­de ba­ryp ýet­ýär.
1822-nji ýyl­da il­kin­ji ge­zek gä­mi gur­lu­şy­gyn­da de­mir ula­nyl­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da hal­ka­ra söw­da gat­na­şyk­la­ry­nyň art­ma­gy bi­len has kä­mil gä­mi­ler ön­dü­ril­ýär. Di­zel he­re­ket­len­di­ri­ji­le­riň peý­da bol­ma­gy bi­len hä­zir­ki­ler ýa­ly döw­re­bap suw ulag­la­ry dö­re­dil­ýär. En­tek ýo­lag­çy uçar­la­ry o di­ýen köp bol­ma­dyk ma­ha­ly için­de äh­li amat­lyk­la­ry bo­lan, uzak ara­ly­ga ýü­züp bil­ýän iri ýo­lag­çy gä­mi­le­ri giň­den ula­ny­lyp­dyr. Soň­lu­gy bi­len ola­ra ge­ze­lenç mak­sat­ly mü­nü­lip­dir. Hä­zir­ki wagt­da ýü­küň dür­li gör­nüş­le­ri­ni da­şa­mak, su­was­ty ara­gat­na­şyk ge­çi­ri­ji­le­ri­ni gur­mak, yl­my bar­lag­la­ry ge­çir­mek we baş­ga-da bir­nä­çe mak­sat­lar üçin has döw­re­bap suw ulag­la­ryn­dan peý­da­la­nyl­ýar.

De­ňiz­çi­li­ge de­giş­li kä­bir sözler:

BO­GAL­DAK: ýel­ken ber­kit­mek üçin gä­mi­ler­de dik otur­dyl­ýan be­ýik agaç sü­tü­n.
DAR­GA: 1. De­ňiz, der­ýa ýa­ka­syn­da ge­riş­le­ri, egin­le­ri bi­len gä­mi­ni çek­ýän adam. 2. Ýük çe­kil­ýän ga­ýy­gy, gä­mi­ni sür­ýän adam; gä­mi­çi.
ERET: uly gä­mi­ler ke­na­ra ge­len­de, ony ber­kit­mek üçin ula­nyl­ýan we go­ru­myň dört ta­ra­pyn­da­ky çy­kyp du­ran, ba­şy­na ke­nar­dan zyň­lan ta­nap­lar oral­ýan agaç­lar; ýel­ken­li na­wuň ga­pyr­ga­la­ry­nyň uç­la­ry; gä­mi­ni köp­rä ýa-da baş­ga gä­mä daň­mak üçin ýü­püň bag­lan­ýan ýe­ri.
ÄLEM­ÇI: gä­mi­niň gid­ýän ug­ru­ny gör­kez­mek üçin, su­wuň ýü­zün­de çüm­män du­rar ýa­ly edi­lip goý­lan bel­li­ge gö­zeg­çi­lik ed­ýän adam.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА