Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň baş­lan­gy­jy bi­len ýur­du­my­zyň ösüş­ler ýo­lun­da hal­ky­my­zyň aba­dan­çy­ly­gy­nyň ýo­kar­lan­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len be­ýik iş­ler gün-gün­den uly ro­waç­lyk­la­ra eýe bol­ýar. San­ly­ja ýy­lyň do­wa­myn­da eziz Ar­ka­da­gy­my­zyň baş­da dur­ma­gyn­da ata Wa­ta­ny­my­zyň at-ab­ra­ýy­nyň bar­ha be­len­de gö­te­ril­me­gi ýur­du­my­zy bi­ri-bi­ri­niň üs­tü­ni ýe­tir­ýän düýp­li öz­gert­me­le­riň ýaý­baň­lan­ýan me­ka­ny hök­mün­de äle­me meş­hur et­di.
Ýur­du­myz­da ýer­li çig mal se­riş­de­le­ri­ne, hu­su­san-da, gaz we ne­bit­hi­mi­ýa, hi­mi­ýa se­na­ga­ty­nyň, elkt­roe­ner­ge­ti­ka ul­ga­my­nyň önüm­le­ri esa­syn­da ýo­ka­ry teh­no­lo­gi­ýa­ly önüm­çi­li­gi dö­ret­mek ba­bat­da be­ýik iş­ler amal edil­ýär. Geo­sy­ýa­sy taý­dan amat­ly ýer­de ýer­le­şen Türk­me­nis­tan bü­tin dün­ýä­de köp muk­dar­da­ky ug­le­wo­do­rod se­riş­de­le­ri­ne we beý­le­ki ýe­ras­ty baý­lyk­la­ry­na eýe­dir. Ýur­du­my­zyň uly müm­kin­çi­lik­le­re eýe bo­lan se­na­gat pu­dak­la­ry sa­nar­dan kän­dir. Hi­mi­ýa se­na­ga­ty şeý­le pu­da­gyň iň esa­sy­la­ry­nyň bi­ri­dir.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň 24-nji mart­da ge­çi­ri­len mej­li­sin­de bu pu­da­gyň zäh­met­keş­le­ri­niň ka­bul edi­len döw­let mak­sat­na­ma­la­ry­ny dur­mu­şa ge­çir­mek, ýur­du­my­zyň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­ny art­dyr­mak, ata Wa­ta­ny­my­zyň has-da ro­waç­lan­ma­gy­ny üp­jün et­mek bo­ýun­ça we­zi­pe­le­riň üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ma­gy­na uly go­şan­dy­nyň bar­dy­gy­ny bel­läp, hi­mi­ýa­çy­la­ryň hü­när baý­ra­my­nyň döw­let de­re­je­sin­de il­kin­ji ge­zek şu ýyl­da, ýag­ny, 31-nji mart­da bel­le­nil­ýän­di­gi­niň çuň­ňur ma­ny­sy­nyň bar­dy­gy­ny nyg­ta­dy.
Hi­mi­ýa se­na­ga­ty­nyň ýaý­raw gur­lu­şy giň­dir. Ol mag­dan ga­zyp al­mak se­na­ga­ty ug­ru­nyň dag hi­mi­ýa­sy, mi­ne­ral dö­kün­le­riň, or­ga­ni­ki däl kis­lo­ta­la­ryň we so­da­nyň önüm­çi­li­gi­niň esa­sy hi­mi­ýa­sy hem-de or­ga­ni­ki sin­te­ziň hi­mi­ýa­sy ýa­ly uly pu­dak­lar­dan yba­rat bo­lup, bir­nä­çe önüm­çi­lik­le­ri öz içi­ne al­ýar. Şo­la­ryň ha­ta­ry­na am­mi­ak, so­da, kü­kürt kis­lo­ta­sy ýa­ly önüm­çi­lik­ler­den yba­rat or­ga­ni­ki däl hi­mi­ýa, ak­ri­lo­nit­ril, fe­nol, eti­len oki­si, kar­ba­mid ýa­ly önüm­çi­lik­ler – or­ga­ni­ki hi­mi­ýa, ke­ra­mi­ka – si­li­kat önüm­çi­li­gi, ne­bit­hi­mi­ýa, ýag­ny ben­zol, eti­len, sti­rol ýa­ly önüm­çi­lik­ler, gaz­hi­mi­ýa, mi­ne­ral dö­kün­le­riň, pes­ti­sid­le­riň önüm­çi­li­gi bo­lan ag­ro­hi­mi­ýa, po­lie­ti­len, ba­ke­lit, po­li­es­ter ýa­ly önüm­çi­lik­le­riň po­li­mer önüm­çi­li­gi, elas­to­mer­le­riň önüm­çi­li­gi – re­zin, ne­or­gen, po­liu­re­tan önüm­çi­lik­ler, nit­rog­li­se­rin, am­mo­niý nit­ra­ty, der­man se­riş­de­le­ri­niň far­ma­sew­ti­ka önüm­çi­li­gi, ku­ma­rin, wa­ni­lin, kam­fo­ra ýa­ly parf­ýu­me­ri­ýa we kos­me­ti­ki se­riş­de­le­riň önüm­çi­li­gi gir­ýär.
Türk­me­nis­tan ga­zy­lyp alyn­ýan peý­da­ly ýe­ras­ty baý­lyk­la­ryň uly gor­la­ry­na eýe­dir. Mu­nuň özi hi­mi­ýa se­na­ga­ty üçin ýo­ka­ry amat­lyk­ly şert­le­ri dö­red­ýär. Geo­log­lar ta­ra­pyn­dan Köý­ten­dag se­bi­tin­de kü­kür­diň, fos­fat­la­ryň, daş du­zu­nyň, gip­siň, se­les­ti­niň, po­li­me­tal­la­ryň, he­kiň we beý­le­ki ýe­ras­ty baý­lyk­la­ryň uly gor­la­ry­nyň bar­dy­gy anyk­la­nyl­dy. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň taý­syz ta­gal­la­la­ry ne­ti­je­sin­de gur­lup, ula­nyl­ma­ga ber­len Gar­lyk dag-mag­dan baý­laş­dy­ry­jy top­lum Gar­lyk­da­ky ka­liý duz­la­ry­nyň baý ýa­ta­gy­ny se­na­gat taý­dan öz­leş­dir­mek­li­ge gö­nük­di­ri­len iri tas­la­ma­dyr. Ol Mer­ke­zi Azi­ýa­da iň uly top­lum bo­lup, ýur­du­my­zyň dag-mag­dan hi­mi­ýa­sy­nyň il­kin­ji iri des­ga­sy­dyr. Hä­zir­ki wagt­da Ha­zar we Bal­ka­na­bat ýod za­wod­la­ryn­da ön­dü­ril­ýän ýo­ka­ry hil­li aras­sa teh­ni­ki ýod der­man se­na­ga­tyn­da, fo­to­ma­te­ri­al­la­ry, sin­te­ti­ki kau­çu­gy, dür­li hi­mi­ki rea­gent­le­ri ön­dür­mek­de, elekt­ro­ni­ka­da giň­den peý­da­la­nyl­ýar.
Bu gün­ki gün hi­mi­ýa se­na­ga­ty­ny Ha­zar deň­zi­niň gün­do­ga­ryn­da ýer­leş­ýän Ga­ra­bo­gaz aý­lag­syz göz öňü­ne ge­tir­mek müm­kin däl­dir. On­da Men­de­le­ýe­wiň tab­li­sa­syn­da­ky 60-dan gow­rak ele­men­tiň bar­dy­gy ýü­ze çy­ka­ryl­dy. On­da, esa­san-da, nat­riý, mag­niň sul­fat­la­ry hem-de mag­niý, ka­liý hlo­rid­ler, brom, ýod we baş­ga-da bir­nä­çe ga­zy­lyp alyn­ýan peý­da­ly zat­lar bar. Ga­ra­bo­gaz­da bo­lup geç­ýän güýç­li bu­gar­ma ze­rar­ly suw has-da ýo­ka­ry de­re­je­de duz­lan­ýar we aý­la­gyň düý­bün­e duz çök­ýär. Şeý­le­lik­de, köp muk­dar­da hi­mi­ki çig mal eme­le gel­ýär. Hä­zir­ki dö­wür­de “Ga­ra­bo­gaz­sul­fat” önüm­çi­lik bir­le­şi­gin­de ön­dü­ril­ýän nat­riý sul­fa­ty, ep­so­mit, bi­şo­fit ýa­ly önüm­ler aý­na, örän berk ka­gyz, sin­te­ti­ki ýu­wu­jy se­riş­de­le­riň, de­fo­liant­la­ryň önüm­çi­li­gin­de, de­ri eý­le­mek­de we me­tal­lur­gi­ýa­da, hi­mi­ýa, dok­ma we gur­lu­şyk se­na­ga­tyn­da, oba ho­ja­ly­gyn­da giň­den peý­da­la­nyl­ýar.
Gü­ne­şe baý türk­men top­ra­gy­nyň esa­sy te­bi­gy baý­ly­gy­nyň bi­ri hem gaz­dyr. Hä­zir­ki dö­wür­de Türk­me­nis­tan­da gaz ýa­tak­la­ry­nyň ägirt uly gor­la­ry ha­sa­ba alyn­dy. Te­bi­gy ga­zyň gor­la­ry gaz hi­mi­ýa­sy­ny ös­dür­mek­de giň müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. Ýur­du­myz ga­zyň dü­zü­min­dä­ki mad­da­la­ry gaý­ta­dan iş­le­mek ar­ka­ly gym­mat­ly önüm­le­ri ön­dür­mek­de uly tej­ri­be top­la­dy. Bu ug­ry has-da ös­dür­mek hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň öň­den­gö­rü­ji­lik­li döw­let sy­ýa­sa­ty bi­len şert­le­nen­dir. Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, ýur­du­myz­da ne­bi­ti gaý­ta­dan iş­le­mek se­na­ga­ty hem ne­bit hi­mi­ýa­sy üçin uly äh­mi­ýe­te eýe­dir. Oba ho­ja­ly­gy üçin bol­sa, mö­hüm äh­mi­ýe­ti bo­lan mi­ne­ral dö­kün­le­ri­ni ön­dür­mek­de Ma­ry­nyň we Türk­me­na­ba­dyň hi­mi­ýa za­wod­la­ry ne­ti­je­li iş­le­ri alyp bar­ýar­lar.
Goý, gün-gün­den ösüş­le­re bes­len­ýän ata Wa­ta­ny­my­zyň yk­dy­sa­dy kuw­wa­ty­nyň art­ma­gyn­da dün­ýä nus­ga­lyk iş­le­ri amala aşyrýan Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ja­ny sag, öm­ri uzak, il-ýurt bäh­bit­li be­ýik iş­le­ri el­my­da­ma ro­waç bol­sun!

Ma­ral ÇA­KA­NO­WA,
Hal­ka­ra ne­bit we gaz uni­wer­si­te­ti­niň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА