Bag­ty­ýar za­ma­na­myz­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­la­ry bi­len mer­da­na hal­ky­my­zyň go­ja ta­ry­hyn­da­ky ru­hy gym­mat­lyk­la­ra uly üns be­ril­ýär. Ola­ryň şan-şöh­ra­ty gaý­ta­dan di­kel­dil­ýär. Türk­me­niň iň ga­dy­my be­ýik gym­mat­lyk­la­ry­nyň bi­ri-de Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň “Ahal­te­ke be­de­wi – bi­ziň buý­san­jy­myz we şöh­ra­ty­myz”, “Ga­da­my bat­ly be­dew” at­ly ki­tap­la­ryn­da was­py ýe­ti­ri­len ahal­te­ke be­de­wi­dir.
Kow­sa ýet­ýän, gaç­sa gu­tul­ýan türk­men be­dew­le­ri­niň şan-şöh­ra­ty türk­me­niň nus­ga­wy ede­bi­ýa­tyn­da-da, halk dö­re­di­ji­li­gi­niň eser­le­rin­de-de giň­den şöh­le­len­di­ri­lip­dir. Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň dür­li eser­le­rin­de, aý­ra­ty­nam, halk dö­re­di­ji­li­gin­de gah­ry­man­la­ryň ba­tyr­gaý he­re­ket­le­ri at bi­len berk bag­ly­dyr. My­sal üçin, “Gö­rog­ly” şa­des­sa­nyn­da at­lar bi­len bag­lany­şyk­ly örän köp wa­ka­lar be­ýan edil­ýär. Gö­rog­ly­nyň Gy­ra­ty­nyň ömür men­zi­li bu epos­da jik­me-jik yzar­la­nyp, onuň he­mi­şe Gö­rog­ly­nyň ýa­kyn dos­ty, we­pa­ly ýol­da­şy bo­lan­dy­gy diý­seň ynan­dy­ry­jy su­rat­lan­dy­ryl­ýar. Gö­rog­ly Gy­ra­ty­na: “Sa­ňa at diý­me­rin, gar­daş di­ýe­rin” di­ýip, çuň­ňur mä­hir bi­len ýüz­len­ýär.
Mu­nuň özi at­la­ryň türk­men üçin aý­ra­tyn, üýt­ge­şik jan­dar bo­lan­dy­gy­na şa­ýat­lyk ed­ýär. Be­de­wiň keş­bi mert­li­giň, gah­ry­man­çy­ly­gyň ala­mat­la­ry hök­mün­de türk­men­le­riň däp-des­sur­la­ryn­da-da, aý­dym­la­ryn­da-da, hüw­dü­le­rin­de-de köp duş gel­ýär. Ahal­te­ke be­de­wi­ne bo­lan hor­mat, söý­gi türk­men kal­by­na şeý­le bir çuň­ňur si­ňip­dir, ol bi­ziň hal­ky­my­zyň dö­re­di­ji­li­gi­niň äh­li gör­nüş­le­rin­de öz aý­dyň be­ýa­ny­ny ta­pyp­dyr. Al­taý da­gy­nyň Paz­ryk de­pe­sin­den ta­py­lan ga­dy­my ha­ly­da, Nu­saý­dan ta­py­lan tri­ton­lar­da türk­men be­de­wi­niň keş­bi­niň bar­dy­gy, bu we­pa­ly jan­da­ryň mer­da­na hal­ky­my­za iň ga­dy­my dö­wür­ler­den bä­ri ýa­ran­dy­gy­na gü­wä geç­ýän­dir. Bu tä­sin be­dew ba­ra­da­ky ýaz­gy­la­ra ga­dy­my grek, hy­taý ta­ryh­çy­la­ry­nyň ýaz­gy­la­ryn­da-da köp duş ge­lin­ýär.
Ga­dy­my meş­hur grek ta­ryh­çy­sy Plu­tar­hyň “Meş­hur grek ser­ker­de­le­ri” at­ly ki­ta­by­nyň “Alek­sandr ma­ke­don­ly” at­ly bö­lü­min­de meş­hur ser­ker­dä­niň ka­ka­sy Fi­lipp ma­ke­don­ly­nyň Eý­ra­na ýö­ri­şi ma­ha­lyn­da oňa ho­ra­san­ly söw­da­gä­riň Nu­saý­dan ge­ti­ri­len Bus­se­fal at­ly (türk­men di­lin­dä­ki ady Bu­ga­hal – “bu­ga” öküz, “hal” güýç­li di­ýen ma­ny­ny ber­ýär) aty berendigi ba­ra­da gür­rüň be­ril­ýär. He­niz oň­ly baş öw­re­dil­me­dik, taý­ça­nag­rak ahal­te­ke be­de­wi­ne at­lan­ma­gy Fi­lipp ma­ke­don­ly­nyň ýa­nyn­da­ky har­by ser­ker­de­le­riň bi­rem ba­şar­ma­ýar. Mu­ňa di­ňe Alek­sandr höt­de gel­ýär.
Türk­men­le­riň at­ly go­şu­ny­nyň har­by müm­kin­çi­lik­le­ri ba­ra­da gi­den bir yl­my ese­ri dö­re­den arap ge­og­ra­fy al-Ja­hiz (IХ asyr) şeý­le bel­läp­dir: “Eger-de sen tür­ki halk­la­ryň öm­rü­ni we onuň amal eden iş­le­ri­ni iç­gin öw­ren­seň, onuň atyň üs­tün­de ge­çi­ren gün­le­ri­niň ýe­riň üs­tün­de ge­çi­ren gün­le­rin­den has kän­di­gi­ne göz ýe­ti­rer­siň” di­ýip, ýaz­ma­gy hem türk­men­le­riň dur­mu­şyn­da atyň tut­ýan or­nu­nyň ulu­dy­gy­ny gör­kez­ýär.
Bi­ziň za­ma­na­my­zyň 1-nji asy­ryn­da ýa­şap ge­çen ga­dy­my­ýe­tiň meş­hur ja­han­keş­de­si Stra­bon: “Nu­saý at­la­ry iň iri we go­wy at­lar­dyr” di­ýip tas­syk­la­sa, bi­ziň za­ma­na­myz­dan ozal­ky 2-nji asyr­da ýa­şap ge­çen ga­dy­my Rim ta­ryh­çy­sy Ap­pia­na şeý­le ruh­lan­dy­ry­jy se­tir­le­ri ta­ry­hyň gat­la­ryn­da gal­dy­ryp­dyr: “Nu­saý at­la­ry öz äh­li gö­zel­li­gi bi­len ar­tyk­maç­dyr. Bu be­dew­ler kuw­wat­ly şa­la­ra my­na­syp. Olar tüň­ňi bu­run­ly, buý­sanç­ly baş­la­ry­ny be­lent tut­ýar we ola­ryň ýal­la­ry ho­wa­da öw­şün at­ýar” di­ýip bel­le­ýär. Şeý­le hem bi­ziň eý­ýa­my­myz­dan ozal­ky V asyr­da ýa­şap ge­çen grek ta­ryh­çysy Ge­ro­dot şeý­le ýa­zyp­dyr: “Bu aja­ýyp be­dew­ler Nu­saý düz­lü­gin­de ýa­şa­ýar­lar. Şol se­bäp­de­nem ola­ry “Nu­saý at­la­ry” di­ýip at­lan­dyr­ýar­lar” di­ýip bel­le­se, ýe­ne bir rim­li ta­ryh­çy We­ge­si­us Par­fi­ýa at­la­ry ba­ra­da şeý­le ýaz­gy gal­dy­ryp­dyr: “Bu at­lar ýe­ňil gop­ýar­lar we ýyn­dam çap­ýar­lar, diý­seň çy­dam­ly. Ola­ryň bo­ýy da­ýaw, boý­ny we kel­le­si owa­dan­dyr” di­ýip ýaz­ýar.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de türk­men hal­ky­nyň gu­wan­jy hem buý­san­jy bo­lan aja­ýyp ahal­te­ke at­la­ry­my­zyň at-owa­za­sy­ny ar­şa gal­dyr­mak ba­ra­da döw­let de­re­je­sin­de ala­da edip, bu ugur­da uly iş­le­ri alyp bar­ýar. Döw­let Tug­ra­myz­da ahal­te­ke be­de­wi­niň şe­ki­li­niň ýer­leş­di­ril­me­gi, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň “Ahal­te­ke be­de­wi – bi­ziň buý­san­jy­myz we şöh­ra­ty­myz” at­ly ki­ta­by­nyň dür­li dil­ler­de çap edi­lip, hal­ka go­wuş­ma­gy, “Ga­da­my bat­ly be­dew” at­ly aja­ýyp ki­ta­by­nyň 2017-nji ýyl­da Rus­si­ýa döw­le­ti­niň Mosk­wa şä­he­rin­de ge­çi­ri­len ХХХ hal­ka­ra ki­tap ser­gi-ýar­mar­ka­syn­da ser­gi­niň Baş baý­ra­gy­ny al­ma­gy, “Ga­nat­ly be­dew­ler” at­ly ki­ta­by­nyň hem bu gün­ki gün oky­jy­la­ry­my­zyň sö­ýüp oka­ýan ýan ki­ta­by­na öw­rül­me­gi mer­da­na ata-ba­ba­la­ry­myz­dan mi­ras ga­lan at­şy­nas­lyk sun­ga­ty­na go­ýul­ýan be­lent sar­pa­nyň, be­hiş­di be­dew­le­ri­mi­ze bo­lan çäk­siz söý­gi­niň çuň­ňur be­ýa­ny­dyr.
Gö­zel paý­tag­ty­myz­da “Ýa­nar­dag” at­ly be­de­wi­mi­ziň şa­ny­na tä­sin heý­ke­li­ň bi­na edil­me­gi, Olim­pi­ýa şä­her­çä­miz­de iň be­lent ýer­de ahal­te­ke be­de­wi­niň heý­ke­li­niň otur­dy­lyp, onuň hem ata goý­lan uly hor­mat ba­ba­tyn­da Gin­ne­siň re­kord­lar ki­ta­by­na gi­ri­zil­me­gi, at heý­kel­le­ri­niň di­ýa­ry­my­zyň äh­li kün­jek­le­rin­de bar­dy­gy, her ýy­lyň ap­rel aýy­nyň soň­ky ýek­şen­be­sin­de Türk­men be­de­wi­niň baý­ra­my­nyň bel­le­ni­lip ge­çil­ýän­di­gi, şan­ly toý­la­ry­myz­da şa­ga­laň-şow­hun­ly at ça­py­şy­klarynyň gu­ral­ýan­dy­gy ahal­te­ke be­dew­le­ri­niň mer­da­na hal­ky­my­zyň bu be­lent de­re­je­li ru­hy gym­mat­ly­ga ba­ky we­pa­ly­dy­gy­nyň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr.

Ja­han Al­la­ber­di­ýe­wa,
Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let ki­tap­ha­na­sy­nyň iş­gä­ri.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА