Dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň al­tyn oja­gy ha­sap­la­nan türk­men top­ra­gy Ýer to­ga­la­gyn­da aý­ra­tyn yz go­ýan Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň mer­ke­zin­de ýer­le­şip­dir. Mer­kez he­mi­şe me­de­ni­ýet­le­riň, söw­da we yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň oja­gy bo­lup dur­ýar. Mu­ny go­ja­man ta­ryh he­mi­şe su­but edip gel­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz nus­ga­wy hä­si­ýe­te eýe bo­lan “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byn­da asyr­la­ra şa­ýat bo­lup otu­ran ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­ri­miz, älem-ja­han­da be­ýik yk­rar­na­ma eýe bo­lan mil­li nus­ga­la­ry­myz ha­kyn­da gym­mat­ly mag­lu­mat­la­ry be­ýan ed­ýär.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, bi­ze mer­da­na pe­der­le­ri­miz­den mil­li gym­mat­lyk­la­ry­my­zyň müň­ler­çe­si mi­ras ga­lyp­dyr. Şeý­le mil­li gym­mat­lyk­la­ryň için­de asyr­la­ra şa­ýat ýa­dy­gär­lik­ler aý­ra­tyn or­ny eýe­le­ýär. Heň­ňam­la­ryň ýel-ýag­my­ry­ny baş­dan ge­çi­ren­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, köp ba­bat­da dur­ku­ny sak­lap ga­lan ýa­dy­gär­lik­le­ri­miz her bi­ri­mi­ziň mil­li gu­wan­jy­myz­dyr. Ýö­ne mu­nuň bi­len bir ha­tar­da, yl­my esas­da öw­re­nil­me­gi­ne ga­raş­ýan, he­niz syr­la­ry açyl­ma­dyk ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­ri­miz hem Di­ýa­ry­myz­da sa­nar­dan köp. Ga­dy­my Merw, Kö­ne­ür­genç, Nu­saý, Ma­şa­dy-Mis­se­ri­an, Amul, Zemm, mah­la­sy haý­sy bir we­la­ýa­ty­my­zy al­saň-da olar­da ta­ry­hyň yz­la­ry­ny, mer­da­na ata-ba­ba­la­ry­my­zyň ga­da­my­nyň dü­şen ýer­le­rin­de dö­rän ta­ry­hyň mö­hü­ri­ni gör­mek bol­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň 24-nji martyn­da ge­çi­ri­len mej­li­sin­de dür­li ugur­lar bi­len bir ha­tar­da, mil­le­ti­mi­ziň ta­ry­hy-me­de­ni mi­ra­sy­ny aýaw­ly sak­la­mak, düýp­li öw­ren­mek we giň­den wa­gyz et­mek bo­ýun­ça iş­le­riň yzy­gi­der­li ge­çi­ril­me­gi­niň äh­mi­ýe­ti­niň ulu­dy­gy­ny ýö­ri­te bel­läp geç­di.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň nyg­taý­şy ýa­ly, hä­zir­ki dö­wür­de bu ugur­da ar­heo­lo­gi­ýa bar­lag­la­ry­ny ge­çir­mek mö­hüm­dir. Çün­ki, ga­dy­my Ýü­pek ýo­lu­nyň mer­ke­zin­de ýer­le­şen top­ra­gy­myz özün­de en­tek üs­ti açyl­ma­dyk ta­ry­hyň köp-köp syr­la­ry­ny sak­la­ýar, ony aç­mak bi­len bol­sa, Türk­me­nis­tan tu­tuş dün­ýä­niň ün­sü­ni özü­niň baý ta­ry­hy­na hem-de me­de­ni­ýe­ti­ne çe­ker.
Dün­ýä­niň ga­dy­my top­ra­gy bo­lan Türk­me­nis­tan äh­li dö­wür­ler­de hem dün­ýä alym­la­ry­ny, ar­heo­log­la­ry­ny we ta­ry­hy mi­ra­sy öw­re­ni­ji­le­ri gy­zyk­lan­dy­ryp ge­lip­dir. Ar­heo­log­lar W.Mas­so­nyň, G.A.Pu­ga­çen­ko­wa­nyň, I.Ý.Ýel­ko­wi­çiň, W.Sa­ria­ni­di­niň, N.Du­bo­wa­nyň we ýe­ne-de en­çe­me tej­ri­be­li ta­ryh­çy­la­ryň ýur­du­my­zyň dür­li kün­jek­le­rin­de alyp ba­ran ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­ni ýat­la­lyň! Olar uly tej­ri­bä­ni we yh­la­sy ta­lap ed­ýän bu işi yzy­gi­der­li alyp bar­mak bi­len, set-müň­ler­çe gym­mat­lyk­la­ry ýü­ze çy­kar­dy­lar. Ol gym­mat­lyk­la­ryň en­çe­me­si hä­zir­ki dö­wür­de paý­tag­ty­my­zyň mu­zeý­le­ri­ni hem-de we­la­ýat­la­ry­myz­da dö­re­di­len Ta­ry­hy we ül­kä­ni öw­re­niş mu­zeý­le­ri­ni be­ze­ýär. Şeý­le gym­mat­lyk­lar ata-ba­ba­la­ry­my­zyň dur­muş tej­ri­be­si­niň uly bo­lan­dy­gy­ny, her bir ugur ba­bat­da ne­sil­le­re gym­mat­ly mi­ra­sy goý­ma­gy ba­şa­ran­dy­gy­ny gör­kez­ýär.
Ta­ry­hyň sa­hy­pa­la­ry dün­ýä alym­la­ry çog­ly türk­men top­ra­gy­nyň haý­sy kün­je­gi­ne bar­sa­lar-da, ta­ry­hy ýa­dy­gär­lik­le­re haý­ran ga­ly­jy­lyk bi­len na­zar sa­lan­dyk­la­ry­ny be­ýan ed­ýär. Bel­ki, hiç bir ýurt­da-da, türk­men top­ra­gyn­da­ky ýa­ly be­lent­den-be­lent, ber­daş­ly, ga­ýym, uzak men­zil­ler­den gör­nüp du­ran ýa­dy­gär­lik­ler köp bo­lan däldir. Bu ba­bat­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byn­da­ky XIII asyr arap ta­ryh­çy­sy Ýa­ku­dyň pi­kir­le­ri­ne sal­gy­lan­mak ar­ka­ly, öz ga­ra­ý­şy­my­zy ber­kit­mek is­le­ýä­ris.
Sol­tan San­ja­ryň aram­gä­hi­niň uruş­la­ryň zar­ba­la­ry­na döz ge­len bi­na­sy­nyň Mer­we bar­ýan ýol­da alys­dan, güm­me­zi­niň bir gün­lük ker­wen ýol­dan, ýag­ny 30 ki­lo­metr ýol­dan gö­rün­ýän­di­gi­ni arap ta­ryh­çy­sy bel­läp­dir. Arap ta­ryh­çy­sy Ýa­kut al-Ha­ma­wy bol­sa, ga­dy­my Da­şo­guz top­ra­gy ha­kyn­da söz açyp: “Ho­rezm ýa­ly gül­läp ösen ýe­ri dün­ýä­niň hiç bir ýe­rin­de gör­me­dim” di­ýip ýa­zyp­dyr. Şeý­le mag­lu­mat­lar bi­len “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byň “Jeý­hu­nyň ýa­ka­sy”, “Sa­rahs bi­len Äne­wiň ara­ly­gyn­da”, “Nu­saý­dan De­his­ta­na çen­li” bö­lüm­le­rin­de hem ta­nyş­mak müm­kin.
Türk­me­nis­ta­nyň Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň ýo­kar­da ady ag­za­lan mej­li­sin­de döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ýur­du­my­zyň hü­när­men­le­ri­niň dün­ýä­niň iri mu­zeý­le­ri we yl­my mer­kez­le­ri bi­len öza­ra gat­na­şyk et­mek­de oňyn tej­ri­be top­lan­dyk­la­ry­ny bel­le­di. Şeý­le­lik­de, alym­la­ryň we hü­när­men­le­riň bi­le­lik­dä­ki yl­my-bar­lag iş­le­ri­niň öza­ra peý­da­ly gat­na­şyk­la­ry gi­ňelt­mek, mil­li ta­ry­hy­my­zy we me­de­ni­ýe­ti­mi­zi döw­re­bap esas­da öw­ren­mek üçin giň müm­kin­çi­lik­ler aç­jak­dy­gy­na ynam bil­dir­di.
Sö­zü­mi­zi Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň “Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” at­ly ki­ta­byn­da­ky jüm­le­ler bi­len ta­mam­la­ma­gy ma­kul bil­dik: “Üçün­ji müň­ýyl­ly­gyň ba­şyn­da Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň gal­dy­ran mi­ra­sy­na dün­ýä gu­wan­ýar hem buý­san­ýar. Çün­ki en­çe­me halk­la­ryň ata-ba­ba­la­ry bu hal­ka­ra söw­da ýo­lu­ny eziz­le­di­ler, mä­hir siň­dir­di­ler, go­ra­dy­lar, mu­kad­des sak­la­dy­lar, iş­jeň he­re­ket et­me­gi üçin äh­li şert­le­ri dö­ret­di­ler. Şan­ly ta­ry­ha gu­wanç bu gün­ki gün gel­jek­ki ösüş­le­re ruh­lan­dyr­ýar”.
Biz ýur­du­my­zyň tej­ri­be­li ta­ryh­çy­la­ry­nyň şeý­le be­lent ruh bi­len ta­ry­hyň syr­la­ry­ny aç­mak üçin gel­jek­de ar­heo­lo­gi­ýa iş­le­ri­ni my­na­syp do­wam et­dir­jek­dik­le­ri­ne berk ynan­ýa­rys.

An­na­gö­zel NU­RY­ÝE­WA,
S. A. Ny­ýa­zow adyn­da­ky
TOHU-nyň uly mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА