Ke­men­çe­li saz gu­ral­la­ry­nyň ta­ry­hy

Gy­jak we skrip­ka ýa­ly ke­men­çe bi­len süý­ke­lip ça­lyn­ýan saz gu­ral­la­ry ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri ula­ny­lyp­dyr. Bu saz gu­ral­la­ry­nyň çir­ti­lip ça­lyn­ýan saz gu­ral­la­ryn­dan has öň peý­da bo­lan­dy­gy aý­dyl­ýar. Ke­men­çä­niň dö­rän ýe­ri Hin­dis­tan ha­sap­lan­ýar. Ke­men­çe­li saz gu­ral­la­ry­nyň, soň­lu­gy bi­len, pars­la­ra, arap­la­ra, De­mir­ga­zyk Af­ri­ka­nyň halk­la­ry­na, VIII asyr­lar­da Ýew­ro­pa ge­çen­di­gi çak­la­nyl­ýar. Skrip­ka we gy­jak­dan baş­ga-da ke­men­çe­li saz gu­ral­la­ry Bol­ga­ri­ýa­da, Şwe­si­ýa­da, Ger­ma­ni­ýa­da, Er­me­nis­tan­da, Gru­zi­ýa­da, Azer­baý­jan­da, Tür­ki­ýe­de, Eý­ran­da, Hy­taý­da, Mon­go­li­ýa­da we dün­ýä­niň beý­le­ki bir­nä­çe ýur­dun­da ula­nyl­ýar. Nus­ga­wy saz dö­re­den äh­li kom­po­zi­tor­lar ke­men­çe­li saz gu­ral­la­ryn­dan peý­da­la­nyp­dyr. Bu saz gu­ral­la­ry­nyň has çyl­şy­rym­ly gör­nüş­le­ri XVI asyrdan soňra peýda bolup başlaýar. Şol döwürler wio­la, soňlugy bilen skrip­ka saz gu­raly has hem kämil görnüşe getirilýär. Wiolalar her dür­li öl­çeg­de bo­lup, sa­zan­da­lar ony ça­lan­la­ryn­da dür­li ýer­ler­de – dy­zyň ara­ly­gyn­da ýa-da üs­tün­de sak­lap, otur­gy­jyň üs­tün­de ýa-da dik du­rup ça­lyp­dyr­lar. Gö­räý­mä­ge wio­la­lar skrip­ka ça­lym ed­ýär­ler. Wio­la­nyň ki­riş­le­ri 6, kä­ha­lat­lar­da bol­sa 7 ýa-da 5 bol­ýar. Skrip­ka­nyň­ky ýa­ly 4 ki­riş­li gör­nüş­i hem seý­rek ýag­daý­da duş gel­ýär. Skrip­ka XV asy­ryň ahyr­la­ryn­da we XVI asy­ryň baş­la­ryn­da giň­den ýaý­rap baş­la­ýar. XVI asyr­da ýa­şap ge­çen ita­li­ýa­ly Gas­pa­ro Ber­to­lot­ti skrip­ka saz gu­ra­ly­nyň hä­zir­ki gör­nü­şi­ni dö­re­dip­dir. Ol beýleki kirişli saz gu­ral­la­ry­ny hem kä­mil­leş­di­rip­dir. Onuň şä­gir­di Jo­wan­ni Pao­lo Mad­ži­ni özü­niň us­sa­çy­lyk mek­de­bi­ni-de açyp­dyr. An­to­nio Stra­di­wa­ri, Nik­ko­lo Ama­ti we Ju­zep­pe Gwar­ne­ri skrip­ka us­sa­la­ry hök­mün­de ta­ryh­da yz gal­dy­ryp­dyr­lar.
Bel­li bir ýa­şa ýe­ten­soň, ça­ga­la­ra beý­le­ki saz gu­ral­la­ry bi­len bir ha­tar­da ke­men­çe­li saz gu­ral­la­ry­ny çal­ma­gy öw­ren­mek aň­sat bol­ma­ýar. Şol se­bäp­li ýiti ukyp ta­lap ed­ýän saz gu­ral­la­ry­ny çal­ma­gy öw­ren­mä­ge has ki­çi ýaş­da gi­riş­me­li.