Mi­ra­sa sar­pa goý­mak, Wa­ta­ny öz­gert­mek ýy­lyn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­lan­gyç­la­ry bi­len hal­ky­my­zyň kö­pa­syr­lyk mil­li me­de­ni­ýe­ti dün­ýä ýa­ýy­lyp, geç­miş ede­bi­ýa­ty­my­zyň sa­hy­pa­la­ry­na al­tyn harp­la­ry ýa­zan söz us­sat­la­ry­my­zyň ede­bi mi­ra­sy giň­den öw­re­nil­ýär.
Şeý­le söz us­sat­la­ry­nyň bi­ri­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň: “Türk­men ede­bi­ýa­tyn­da çuň­ňur halk pa­ra­sat­ly­ly­gy­ny be­ýan edip, aja­ýyp eser­le­ri peş­geş be­ren us­sat­lar az däl. Men Mag­tym­gu­ly­nyň, An­da­ly­byň, Aza­dy­nyň, Ke­mi­nä­niň… öňün­de baş eg­ýä­rin” di­ýen pa­ra­sat­ly söz­le­rin­de ady hor­mat bi­len tu­tul­ýan nus­ga­wy şa­hy­ry­myz Nur­mu­ham­met An­da­lyp­dyr.
An­da­lyp türk­men ede­bi­ýa­tyn­da be­ýik söz us­sa­dy, halk ha­ky­da­syn­a bag­ban we ta­ny­mal neç­jar – agaç us­sa­çy­ly­gyn­dan ýe­ter­lik baş çy­ka­ran şah­sy­ýet hök­mün­de gi­rip­dir. Il­ki bi­len onuň söz us­sat­ly­gy ha­kyn­da du­rup ge­çe­liň.
An­da­lyp nus­ga­wy ede­bi­ýa­ta “Oguz­na­ma”, “Ri­sa­la­ýy Ne­si­mi”, “Sag­dy-Wak­gas”, “Kys­sa­ýy-Fyr­gun” at­ly poe­ma­la­ry, “Ýu­sup-Zu­leý­ha”, ”Leý­li-Mej­nun”, “Ba­ba­röw­şen”, “Zeý­ne­la­rap”, “Me­li­ke-Mäh­ri­ni­gar” at­ly des­san­la­ry, ýüz­ler­çe aja­ýyp şy­gyr­la­ry ge­ti­ren us­sat­dyr. Şa­hyr “Ýu­sup-Zü­leý­ha” at­ly des­sa­ny­nyň gi­ri­şin­de:
Is­mim idi Nur­mu­ham­met ga­ryp,
Söz­de ta­hal­lu­sum idi An­da­lyp,
Şäh­ri­miz Ür­genç we­la­ýat idi,
Ha­ny­myz Şa­ga­zy he­ma­ýat idi,
As­ly me­ka­nym ki Ga­ra­ma­zy­dyr,
Ada­my eş­ret­de gyş-u-ýa­zy­dyr
diý­mek bi­len, özü­niň hä­zir­ki Gur­ban­sol­tan eje adyn­da­ky (öň­ki Ýy­lan­ly) et­ra­by­nyň Ga­ra­ma­zy oba­syn­dan­dy­gy­ny be­ýan edip­dir. Ga­ra­ma­zy oba­sy ga­dy­my Hy­la­la­ýyň – hä­zir­ki Gur­ban­sol­tan eje et­ra­by­nyň mer­ke­zin­den gün­do­gar­da ýer­leş­ýär. Bu oba Tü­ni der­ýa­nyň Ga­ra­gu­my etek­läp geç­ýän şa­ha­sy bi­len-de ara­çäk­leş­ýär. Şa­hyr “Sen ýar gi­de­li” at­ly şyg­ryn­da: “Ga­ra­man gaý­ra­sy Ga­ra­ma­zy­lar” di­ýip, oba­sy­nyň çäk gör­nü­şi­ni hem be­ýan ed­ýär.
Şa­hyr ýaş­lyk ýyl­la­ryn­da go­laý-gol­tum­lar­da­ky otu­rym­ly oba­la­ryň ýa­şaý­jy­la­ry­na ara­ba we jy­kyr ýa­sa­mak­da he­ma­ýat be­rip­dir. Ol Gün­do­ga­ra bel­li Hy­wa­da­ky Şir­ga­zy ha­nyň öz ady­na gur­du­ran med­re­se­si­niň gur­lu­şy­gyn­da hem öz us­sat­ly­gy­ny gör­ke­zip, neç­jar­çy­lyk iş­le­ri­ni bir­kem­siz ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir. Onuň agaç­dan oýup ýa­san na­gyş­ly ga­py­sy hä­zir­ki gü­ne çen­li ha­şam­ly­ly­gy bi­len gö­ren­le­ri haý­ran gal­dyr­ýar. Ýe­ri ge­len­de, bu med­re­se­de be­ýik akyl­dar Mag­tym­gu­ly Py­ra­gynyň hem okap, bi­lim alan­dy­gy­ny bel­le­me­li­di­ris.
Şir­ga­zy han An­da­ly­byň dö­re­di­ji­lik uky­by­na aý­ra­tyn sar­pa go­ýup­dyr. Bir sa­par An­da­lyp de­rek aga­jy­ny ýo­nup, hiň­le­nip “Ör­gü­leý” at­ly mu­ham­me­si­ni aý­dyp otu­ran pur­sa­dy Şir­ga­zy han ýu­waş­lyk bi­len bär­räk­de du­rup, ony diň­läp­dir. Owaz­ly goş­gy ta­ma­ma ge­len­de, han şa­hy­ryň ýa­ny­na ba­ryp: “Bu şy­gyr No­wa­ýy­nyň­ka meň­ze­ýär” di­ýip­dir. On­da An­da­lyp: “No­wa­ýy hez­ret­le­ri ha­ly­pa­myz bo­lup, men onuň ga­za­ly­na tah­mys dö­ret­dim” di­ýip­dir. Şon­da han: “Ape­rin, si­ze reh­met­ler bol­sun!” di­ýip­dir.
Şir­ga­zy han bir sa­par An­da­lyp­dan söý­gi li­ri­ka­sy­na de­giş­li bir eser dö­ret­me­gi tab­şy­ryp­dyr. Şeý­le­lik­de, şa­hyr bu tab­şy­ryk esa­syn­da “Ýu­sup-Zü­leý­ha” des­sa­ny­ny ýa­zyp­dyr. Bu des­san Şir­ga­zy ha­nyň göw­nün­den tu­rup­dyr. Han eser­dä­ki Ýu­su­byň yk­ba­ly­ny öz yk­ba­ly­na meň­zeş ha­sap­lap­dyr. Şo­nuň üçin ol şa­hy­ry hor­mat­lap, oňa gym­mat­ly ser­paý we bir jam kü­müş teň­ňe be­rip­dir.
Nur­mu­ham­met An­da­ly­byň us­sat bag­ban bo­lan­dy­gy ha­kyn­da hem bir­nä­çe mag­lu­mat­lar bar. Şa­hyr kä­mil­lik kä­se­si do­lan döw­rün­de Ga­ra­ma­zy oba­sy­nyň gy­ra­syn­dan geç­ýän uly ýa­byň ug­run­da­ky met­jit­de og­lan oka­dyp­dyr. An­da­ly­byň ja­ýy met­ji­diň ile­ri gün­ba­ta­ryn­da ýer­le­şip­dir. Ja­ýyň daş-tö­we­re­gi uly mi­we­li bag bo­lup­dyr. Şa­hyr ol agaç­la­ryň bol­luk bi­len mi­we ge­tir­me­gi üçin yh­las bi­len iş­läp­dir. Oba adam­la­ry ol ba­ga “An­da­ly­byň ba­gy” di­ýip­dir­ler.
Be­ýik söz us­sa­dy Nur­mu­ham­met An­da­ly­byň ady­ny ebe­di­leş­dir­mek ug­run­da ýur­du­myz­da köp iş­le­r amal edil­di. Gur­ban­sol­tan eje adyn­da­ky et­ra­byň 1-nji or­ta mek­de­bi­ne, Da­şo­guz we­la­ýat dar­ma te­at­ry­na şa­hy­ryň ady da­kyl­dy. 2011-nji ýyl­da şa­hy­ryň dog­duk me­ka­nyn­da onuň dog­lan gü­nü­niň 350 ýyl­ly­gy da­ba­ra­ly ýag­daý­da bel­le­nip ge­çil­di we bir­nä­çe eser­le­ri tä­ze­den çap edil­di.
Gö­zel paý­tag­ty­myzyň “Yl­ham” se­ýil­gä­hin­de, Da­şo­guz ho­wa men­zi­li­niň öňün­de, Ga­ra­ma­zy oba­syn­da aja­ýyp şa­hy­ry­my­zyň heý­ke­li bi­na edil­di. Hä­zir­ki dö­wür­de paý­tag­ty­my­zyň iň gö­zel kö­çe­le­ri­niň bi­ri şa­hy­ryň ady­ny gö­ter­ýär. Bu iş­le­riň hem­me­si eziz Ar­ka­da­gy­my­zyň hal­ky­my­zyň kö­pa­syr­lyk mil­li me­de­ni­ýe­ti­ne çuň­ňur sar­pa goý­ýan­dy­gy­nyň aý­dyň be­ýa­ny­dyr.

Je­ren ME­RE­DO­WA,
Türk­me­nis­ta­nyň Mer­ke­zi döw­let
ar­hi­wi­niň baş hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА